به گزارش ایسنا، پلاستیک‌ همچون لباسی ژنده بر تن زمین پوشانده می‌شود. بر اساس آمار سال ۲۰۲۳ تولید جهانی پلاستیک اکنون از مرز ۴۰۰ میلیون تن گذر کرده است. ایران نیز با تولید سالانه حدود ۴ میلیون تن زباله پلاستیکی اکنون در رتبه هفدهم تولید زباله پلاستیکی قرار دارد. کارشناسان و مدیران محیط زیست و توسعه پایدار در همین رابطه معتقدند، این میزان پلاستیک به دلیل پیامدهای پیامد منفی محیط زیست جای نگرانی جدی دارد. به همین علت هر ساله سوم جولای به عنوان روز جهانی بدون کیسه پلاستیکی International Plastic Bag) Free Day) یاد می‌شود.

پیکان تیز پسماند در قلب زمین

روزمرگی اینجا در کیسه‌های پلاستیکی نازک، پیچیده شده و با افزایش مدام روبروست؛ در سال ۱۳۹۸، مجموع ضایعات و تولید پلاستیک کشور حدود ۲ میلیون تن بود که هم‌اکنون این رقم به بیش از ۳.۸ میلیون تُن رسیده است؛ بر اساس گزارش‌های اتاق اصناف از این رقم، ۵۰۰ هزار تن به پسماند کیسه‌های پلاستیکی اختصاص دارد. این در حالیست که در سال ۱۳۹۸، مجموع ضایعات و تولید پلاستیک در سطح ایران حدود ۲ میلیون تن بود و حالا پیکان این وزنه، بیش از ۳,۸ میلیون تُن را نشان می‌دهد؛ تیری که هر روزه در سکوت، جان طبیعت و زیست طبیعی را نشانه می‌گیرد.

کیسه‌های نایلونی؛ ساده‌ترین انتخاب

سهم قابل‌توجهی از زباله پلاستیکی ایران مربوط به مصرف گسترده کیسه‌های نایلونی است که در اغلب فروشگاه‌ها تنها گزینه برای ارائه کالا به مشتریان است. بر همین اساس یکی از مسائلی که کاهش مصرف پلاستیک آن‌ها را با چالش روبه‌رو کرده، محدود بودن گزینه‌های جایگزین و وابستگی کامل واحدهای صنفی به بسته‌بندی‌های پلاستیکی یا هزینه نامتناسب برای جایگزینی پلاستیک با دیگر بسته‌بندی‌هاست.

 ردپای مسکوت زوال در دشت‌

میزان مصرف پلاستیک اما صرفا محدود به این شیوه نیست و در بخش‌های دیگری نیز در سکوت و پنهان‌ از نظر، بدون قصد یا دانش قبلی، زوال تدریجی طبیعت را رقم می‌زنند. به عنوان مثال، در بخش کشاورزی، پلاستیک‌ها برای پوشش یا ذخیره رطوبت خاک مورد استفاده قرار می‌گیرند و اغلب پس از برداشت محصول، در دامان طبیعت رها می‌شوند.

این چرخه شکسته می‌شود؟!

باید گفت طبق نظر مدیران فعال در حوزه مدیریت محیط زیست و توسعه پایدار، بحران آلودگی پلاستیکی نیاز به همکاری دولت، مجلس، بخش خصوصی و رسانه‌ها دارد و فارغ از نقش مردم، شکستن بخشی از این چرخه معیوب مصرف پلاستیک‌، وظیفه سیاستگذاران و تولیدکنندگان است تا تولید پلاستیک‌های سالم‌ و پایدارتر را نیز در نظر گیرند. این در شرایطی است که بر اساس مشاهدات و اشاره کارشناسان، تولیدکنندگان برای کاهش هزینه و جلب رضایت مصرف‌کنندگان، کمتر به کیفیت و دوام پلاستیک‌ها توجه دارند و این چرخه باعث افزایش مصرف پلاستیک‌های ضعیف و بی‌کیفیت شده است. 

امروزه مصرف بی‌رویه کیسه‌های پلاستیکی برای خرید روزمره یکی از دغدغه‌های فعالان محیط زیست در سراسر جهان است. این دغدغه البته در کشورهای در حال توسعه نسبت به کشورهای توسعه یافته از اهمیت دو چندانی برخوردار است چرا که در کشورهای توسعه یافته زیرساخت‌های مناسب‌تری برای جمع آوری زباله و بازیافت وجود دارد. از سوی دیگر فرهنگ‌سازی و جلب توجه مردم به تبعات استفاده از کیسه‌های پلاستیکی در کنار امر ضروری فراهم ساختن امکانات بازیافت از اهمیت زیادی برخوردار است.

 تجربه به دست آمده از این کشورها نشان داده که میزان آگاهی هر گروه مصرف کنندگان درباره پسماند و پلاستیک، عاملی مهم برای سیاستگذاری در زمینه مدیریت مصرف این کیسه‌هاست. بر اساس پژوهش‌های انجام شده، کشورهایی که قصد دارند مصرف کیسه‌های پلاستیکی را کاهش دهند، در ابتدا باید از میزان آگاهی مصرف کنندگان در این زمینه اطلاع داشته باشند سپس برای آموزش برنامه‌ریزی کنند.

تجربه جهانی؛ مالیات در آفریقای جنوبی و ممنوعیت در چین

امروزه در دنیا تلاش برای متوقف کردن میکروپلاستیک‌های سرگردان در آب و خاک و خون انسان در جریان است. این تلاش‌ها در کشورهایی که میزان مصرف پلاستیک را کاهش دادند نیز ادامه دارد؛ امری مستمر که هر روزه در گوش زمینیان زمزمه می‌شود.

مالزی و سنجش آگاهی پیش از سیاستگذاری

در میان کشورهای آفریقایی، آفریقای جنوبی اولین کشوری بود که نسبت به ممنوع کردن کیسه‌های پلاستیکی بسیار نازک و اعمال مالیات بر کیسه های پلاستیکی اقدام کرد. 

این اقدامات و روش‌ها بی‌شمارند و در کشورهای متعددی با راه‌ و روش متناسب با شرایط آن‌ها صورت می‌گیرد و قوانین متفاوتی نیز وضع می‌شود. به عنوان مثال شورای حفاظت از محیط زیست و میراث ملی استرالیا هدفی را برای حذف تدریجی کیسه‌های یکبار مصرف تا پایان سال ۲۰۰۸ تعیین کرد. انجمن خرده فروشان استرالیا آئین‌نامه‌ای برای مدیریت کیسه‌های پلاستیکی به تصویب رساند که شامل تعهد سوپر مارکت‌های بزرگ به کاهش ۵۰ درصدی کیسه‌های پلی‌اتیلن طی یک دوره دو ساله بود همچنین در چین از سال ۲۰۰۸ استفاده از کیسه‌های پلاستیکی بسیار نازک که به منبع اصلی زباله تبدیل شده بود، به طور کامل ممنوع شد.

در قاره آسیا یکی از کشورهای موفق در این زمینه که با برنامه‌ریزی توانسته کاهش چشمگیری در میزان مصرف کیسه‌های پلاستیکی داشته باشد، مالزی است. تلاش مالزی برای کاهش استفاده از کیسه های پلاستیکی زمانی آغاز شد که ایالت پنانگ در سال ۲۰۰۹ استفاده از کیسه های پلاستیکی را در روزهای دوشنبه در فروشگاه‌ها ممنوع کرد سپس در سال ۲۰۱۰ در یکی از شهرهای مالزی آگاهی شهروندان درباره خطرات مصرف کیسه پلاستیکی مورد سنجش قرار گرفت.

بر اساس این سنجش مواردی نیز به سیاست‌گذاران محلی توصیه شد مانند افزایش قیمت هر کیسه پلاستیکی درخواستی در آخر هفته، محدودیت تعداد کیسه‌های پلاستیکی مجاز برای هر مشتری در روزهای هفته، درج تصاویر آسیب‌های محیط زیستی ناشی از مصرف کیسه‌های پلاستیکی بر روی آن‌ها و... از جمله مجموع راهکارهای ارائه شده بود.

گام‌های نیمه‌تمام در ایران

در ایران نیز اقداماتی برای کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی انجام شد. به عنوان نمونه آیین‌نامه کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی در سال ۱۴۰۱ تدوین شد اما در زمان اجرای آن، موانعی به وجود آمد که مانع عملیاتی شدن این سیاست شد علاوه بر آن اقداماتی مقطعی مانند ممنوعیت توزیع کیسه‌ پلاستیکی درفروشگاه‌های زنجیره‌ای در هفته زمین سال گذشته انجام شد.

چرا شعار «نه به کیسه پلاستیکی» کافی نبود؟

از سوی دیگر در سال‌های اخیر، کمپین‌های متعددی با شعارهایی ماند «نه به کیسه پلاستیکی» به راه افتاد. با این حال تأثیر این کمپین‌ها در کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی به نظر محدود بوده است. در کل عدم پیگیری مستمر، نبود زیرساخت‌های مناسب و فرهنگ‌سازی ناکافی از جمله عواملی هستند که مانع از موفقیت کامل برنامه‌های کاهش مصرف پلاستیک در ایران شده‌اند.

انتهای پیام