در سال‌های اخیر، کارشناسان محیط‌زیست، منابع طبیعی و سلامت بارها نسبت به تبعات این اقدام هشدار داده‌اند. اما همچنان در بسیاری از مناطق، آتش‌زدن کاه و کلش و دیگر بقایای گیاهی بعد از برداشت، به‌عنوان یک روش «پاکسازی سریع» به‌کار می‌رود. لازم است هم مردم و هم کشاورزان بدانند که این روش نه‌تنها سودی ندارد، بلکه زیان‌هایش در کوتاه‌مدت و بلندمدت به مراتب بیشتر است.

تخریب ساختار خاک یکی از آسیب‌های آتش زدن بقایای کشاورزی است زیرا آتش، تمام میکروارگانیسم‌ها، باکتری‌های مفید و منابع آلی خاک را از بین می‌برد. این موجودات کوچک در چرخه زیستی خاک نقش کلیدی در تأمین عناصر غذایی گیاهان، تهویه خاک و حفظ حاصل‌خیزی ایفا می‌کنند. بدون آن‌ها، زمین به‌تدریج به بستری بی‌جان و فقیر از نظر مواد مغذی تبدیل می‌شود.

تشدید فرسایش خاک و کاهش بهره‌وری نیز یکی از نتایج این اقدام است خاک بدون پوشش گیاهی و مواد آلی، مستعد فرسایش شدید توسط باد و باران می‌شود. این فرسایش به مرور باعث کاهش عمق مفید خاک زراعی و افت عملکرد محصولات خواهد شد.

آلودگی هوا و تهدید سلامت عمومی از دیگر تهدیدات مربوط به این کار است به طوری که دود حاصل از سوزاندن بقایای گیاهی حاوی گازهای سمی مانند CO، NOx و ذرات معلق است که با ایجاد آلودگی شدید هوا، می‌تواند باعث بیماری‌های تنفسی، حملات آسمی، سرفه‌های مزمن و حتی افزایش نرخ مرگ‌ومیر در گروه‌های آسیب‌پذیر شود.

افزایش گرمایش جهانی از دیگر عواقب این موضوع است؛ چرا که آتش‌سوزی‌های عمدی در مزارع یکی از منابع تولید گازهای گلخانه‌ای نظیر دی‌اکسید کربن و متان هستند که در تشدید تغییرات اقلیمی جهانی نقش دارند.

گسترش حریق‌های کنترل‌ نشده نیز از نتایج زیان‌بار آتش‌زدن بقایای کشاورزی است؛ به طوری که در برخی موارد، آتش از کنترل خارج شده و به مزارع مجاور، مراتع، باغات یا حتی مناطق مسکونی سرایت می‌کند. این اتفاق خسارات سنگینی به بار می‌آورد که سالانه در کشور مواردی از آن گزارش می‌شود.

در همین رابطه معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه سوزاندن بقایای گیاهی در مزارع پس از برداشت محصول ممنوع است، عنوان می‌کند: برابر ماده ۲۰ قانون هوای پاک آتش زدن بقایای محصولات کشاورزی در مزارع خلاف قانون و با متخلفان به عنوان مجرم برخورد خواهد شد.

پیمان حایری تاکید می‌کند: با توجه به برداشت محصولات کشاورزی مانند گندم، جو و کلزا و ... و بقایای گیاهی حاصل از آن در مزارع و نیز خشک شدن علف‌های هرز حاشیه اراضی کشاورزی و مراتع و همچنین سابقه آتش‌سوزی‌های عمدی و غیر عمدی مزارع در سنوات گذشته، لازم است تا کشاورزان نسبت به این امر اهتمام بیشتری داشته باشند.

وی توضیح می‌دهد: آتش زدن بقایای گیاهی، علاوه بر آلودگی محیط زیست همچنین موجب فقیرتر شدن خاک از نظر مواد آلی، کاهش حاصلخیزی خاک، از بین رفتن حشرات مفید و شکارگر، فشردگی خاک در اثر کاهش درصد مواد آلی و رطوبت خاک، کاهش تبادلات گازی خاک و کاهش جمعیت انواع میکروارگانیسم‌های خاک می‌شود.

 راهکارهای جایگزین آتش‌زدن برای کشاورزان

خوشبختانه امروز راهکارهای علمی و عملی متعددی برای مدیریت بقایای محصولات کشاورزی وجود دارد که نه‌تنها از بروز آسیب‌ها جلوگیری می‌کنند، بلکه می‌توانند به افزایش درآمد و بهره‌وری کشاورز نیز کمک کنند.

 تبدیل بقایا به کمپوست یکی از این راهکارهاستبقایای گیاهی می‌توانند به‌راحتی به کود آلی (کمپوست) تبدیل شوند. این فرآیند هم ساده است و هم ارزشمند، چرا که با بازگشت مواد مغذی به خاک، حاصلخیزی زمین را افزایش می‌دهد.

استفاده از بقایا به‌عنوان مالچ از دیگر راهکارها است به طوری که پوشاندن سطح خاک با بقایای خرد شده گیاهی (مالچ‌پاشی) باعث کاهش تبخیر آب، جلوگیری از رشد علف‌های هرز و محافظت خاک در برابر فرسایش می‌شود.

 تغذیه دام‌ها نیز از دیگر راهکارهاست در برخی مناطق، کلش و بقایای محصولات می‌توانند به عنوان خوراک دام مورد استفاده قرار گیرند. خرد کردن و بسته‌بندی این بقایا برای استفاده در فصول خشک از جمله راهکارهای مناسب است.

در مقیاس صنعتی نیز، بقایای کشاورزی می‌توانند به عنوان ماده اولیه در تولید انرژی پاک و سوخت زیستی مورد استفاده قرار گیرند. دولت‌ها می‌توانند با سرمایه‌گذاری در این حوزه، هم به معضل آتش‌ زدن پایان دهند و هم به تولید انرژی پایدار کمک کنند.

 نقش نهادها و رسانه‌ها

آگاه‌سازی کشاورزان و جامعه از پیامدهای زیان‌بار این اقدام و معرفی راهکارهای جایگزین، نیازمند همکاری گسترده بین نهادهای مرتبط مانند جهاد کشاورزی، محیط‌زیست، دهیاری‌ها، شوراهای روستایی و رسانه‌ها است. آموزش میدانی، حمایت مالی از خرید تجهیزات جایگزین، اعطای یارانه برای تبدیل بقایا به کمپوست یا علوفه و حتی ایجاد جریمه برای سوزاندن بقایا از جمله راهبردهای مکملی هستند که می‌توانند به کاهش این معضل کمک کنند.

در نهایت سخن پایانی اینکه زمان آن رسیده است که با نگاهی علمی و مسئولانه، به شیوه‌های مخرب و سنتی پایان داده شود. کشاورزی پایدار نیازمند خاک زنده، هوای پاک و جامعه‌ای سالم است. آتش‌زدن بقایای گیاهی ممکن است ساده‌ترین راه به‌نظر برسد، اما بی‌تردید یکی از پرهزینه‌ترین اشتباهاتی است که آینده کشاورزی و سلامت نسل‌های بعد را تهدید می‌کند. با جایگزینی روش‌های پایدار، کشاورزان می‌توانند هم به حفظ منابع طبیعی کمک کنند و هم بازده و کیفیت محصولات خود را ارتقا دهند.

انتهای پیام