زهرا سفیدروز در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: در دهه‌های اخیر، فرزندآوری نه‌فقط در ایران، که در بخش عمده‌ای از جوامع معاصر به یکی از گره‌گاه‌های پیچیده سیاست اجتماعی، ساختار قدرت، اخلاق زیستی و زیست‌جهان خانواده تبدیل شده است.

وی خاطرنشان کرد: با افول ساختارهای سنتی و گسترش مدرنیته متأخر، بسیاری از مفاهیم کلاسیک در باب خانواده، تولیدمثل و هویت اجتماعی دچار بازتعریف شده‌اند.

این کارشناس جامعه‌شناس اضافه کرد: در بستر نظم نولیبرال، که اولویت را بر رقابت‌پذیری فردی، خوداتکایی و مصرف‌گرایی قرار داده، نهاد خانواده از یک کانون مولد جمعی به واحدی مصرفی و نهادی انتخاب‌محور تبدیل شده است.

سفیدروز بیان کرد: فرزند، که در جوامع سنتی «پاداش اجتماعی» و نشانه‌ای از تداوم نسل محسوب می‌شد، اکنون در برخی جوامع، به‌مثابه پروژه‌ای پرهزینه، ریسک‌زا و حتی در تعارض با موفقیت فردی تلقی می‌شود. از این رو، تصمیم به فرزندآوری به‌شدت درهم‌تنیده با منطق سرمایه‌دارانه‌ای بوده که «محاسبه» را جایگزین «ارزش» کرده است.

وی ادامه داد: مطالعات جنسیت نشان داده‌اند که فشارهای اجتماعی-اقتصادی نوین، هویت‌های مادرانه و پدرانه را دچار تزلزل کرده‌اند. مادران در موقعیتی دوگانه میان نقش‌های تولیدی و بازتولیدی گرفتار آمده‌اند و پدران نیز با تضعیف نقش نان‌آور و افول اقتدار سنتی، در تعریف جایگاه خود در فرایند تربیت دچار سرگردانی‌ هستند.

این جامعه‌شناس ادامه داد: این خلأ هویتی به شکل‌گیری نسل‌هایی از افراد منقبض، محافظه‌کار نسبت به آینده، و نگران از تکرار الگوهای ناموفق فرزندپروری دامن زده است.

سفیدروز تصریح کرد: سیاست‌های جمعیتی، به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه، اغلب در چارچوبی هدف‌مدار تعریف شده‌اند؛ گویی جمعیت تنها یک عدد است که باید کنترل یا افزایش یابد. چنین رویکردی، که نسبت به کنشگران انسانی و کیفیت حیات بی‌توجه بوده، فرزندآوری را از یک «حق انسانی» به یک «وظیفه ملی» تقلیل می‌دهد. این نگاه، برخلاف اخلاق اجتماعی در جهان متکثر امروز، فاقد مشروعیت اخلاقی و اثربخشی عملی است.

وی یادآور شد: فرزندآوری در ذات خود نوعی تعهد به آینده است. اما در شرایطی که سرمایه اجتماعی فرسوده شده و آینده‌باوری نزد جوانان آسیب دیده، تصمیم به فرزندآوری بیش از پیش دشوار می‌شود. به بیان بوردیویی، خانواده‌هایی که فاقد سرمایه اقتصادی و فرهنگی کافی هستند، از امکان تبدیل فرزند به سرمایه نمادین نیز محرومند و در نتیجه به‌جای تولید نسل، تولید اضطراب می‌کنند.

این کارشناس اظهار کرد: فرزندآوری یک کنش ساده زیستی نیست؛ کنشی اجتماعی، متأثر از ساختارها، ارزش‌ها و افق‌های پیش‌رو است.

سفیدروز خاطرنشان کرد: بازسازی این پدیده، نه با تبلیغات شعاری، بلکه تنها با بازنگری در ساختارهای نابرابر، بازتعریف نقش‌های جنسیتی و ترمیم سرمایه اجتماعی امکان‌پذیر است.

وی اضافه کرد: آینده جمعیت در گرو کیفیت زندگی اکنون است؛ و بدون تغییر در زیربناهای اجتماعی، هر سیاست افزایش جمعیت، صرفاً نوشدارویی پس از مرگ تدبیر خواهد بود.

انتهای پیام