مصطفی خوشنویس در گفت‌وگو با ایسنا درباره محیط مناسب رشد درختان چنار گفت: در حال حاضر چنار در فضای شهری و در محیطی غیر از شرایط طبیعی خود، در حال رشد است. چنار یک گونه درختی خاص مناطق دره‌ای مناطق معتدل و سرد با رطوبت نسبی متعادل بیش از ۵۰  درصد است.

وی افزود: دره‌هایی مثل جاده چالوس، پهنوس در چهارمحال و بختیاری، شنگی و شرمک و دره‌های دیگر در استان‌های لرستان و کردستان از جمله مناطق مناسب رشد چنار هستند، در واقع چنار یک گونه درون و پایین دره‌ای است.

خوشنویس ادامه داد: در گذشته وقتی کاشت این نوع از درختان در شهرها متداول شد، سطح آسفالت و ایزوگام‌ها، شیروانی‌ها، سطوح و متریال جذب کننده حرارت به این گستردگی نبود و شهرها به نسبت خنک‌تر بودند.

وی بیان کرد: در دره‌ها اختلاف دمایی شب و روز خیلی کمتر است، اما در شهرها اختلاف این دما در کنار آسفالت به بیش از ۳۰ درجه می‌رسد و این اصلا برای درخت چنار مناسب نیست و باعث می‌شود این درخت برای اینکه بتواند جذب رطوب را با تبخیر متعادل کند، شروع به خزان کند.

این پژوهشگر جنگل‌کاری و درخت‌کاری دارد، افزود: چنار گونه‌ای است که تا ۱.۵ برابر سطح تاج پوشش خود به اطراف ریشه گسترده‌ای دارد و وقتی آن را در فضای محدود زیر بتن ساختمان‌ها، سنگفرش پیاده روها و حاشیه آسفالت خیابان‌ها می‌‎کاریم، ریشه آن به خوبی رشد نمی‌کند.

خوشنویس بیان کرد: گاهی باد در شهر امکان جذب رطوبت و مواد غذایی کافی را از چنار می‌گیرد و درخت در یک تنگنای بسیار شدید رشد می‌کند و در نتیجه انتظاری که از آن می‌رود، به وجود نمی‌آید.

وی یاد آور شد: وقتی درخت دچار استرس می‌شود و تحت تنش‌های محیطی قرار می‌گیرد، آفاتی مثل چوب خوارها، پوست خوارها و سرشاخه خوارها به آن حمله می‌کنند. این حشرات ذاتا این گرایش را دارند که درختان ضعیف را مورد حمله قرار دهند.

این پژوهشگر حوزه میراث طبیعی افزود: اگر یک درخت در شرایط خوبی باشد و یک لارو یا تخم سوسک چوبخوار وارد بدنه درخت شود؛ آنقدر شیره گیاهی در داخل درخت زیاد است که آفت را خفه می‌کند و خود به خود توسط این سیستم دفاعی حذف می‌شود. اما وقتی  شیره نباتی‌ غلیظ شده باشد نمی‌تواند حفره‌هایی که توسط  لاروها ایجاد شده را پرکند و اینگونه آفت به حیات خودش ادامه داده و خسارت خود را به درخت می‌زند.

وی اظهار کرد: درختان چناری که از رأس به پایین خشک می‌شوند؛ به یک بیماری ناشی از یک قارچ مبتلا شده‌اند و زمانی این اتفاق می‌افتد که درخت تحت تاثیر تنش‌های آبی، دمایی و غذایی قرار گیرد. این موضوع بیشتر برای درختانی که در داخل شهرها هستند اتفاق می‌افتاد.

وی ادامه داد:  یکی از محققین موسسه بخش آفات موسسه تحقیقات جنگل‌ها در اواخر دهه ۷۰ و اوایل ۸۰ تحقیقی در مورد چناره‌های آسیب دیده تهران انجام داد و متوجه شد که به دلیل توقف طولانی خودروها، دود و حرارت زیادی در این کانون‌ها منتشر می‌شود، از این رو چنارهای چهارراه‌ها، بیشتر زرد می‌شدند، اما هرچه از این چهارراه‌ها دورتر می‌شد، این زردی کمتر بود. بر اساس این تحقیق متوجه می‌شویم که غبار، دود و نیز حرارت تا چه میزان می‌تواند بر روی درختان چنار تاثیر منفی داشته باشد. چرا که  چنارهای خارج شهر سالم‌تر و شاداب تر هستند.

خوشنویس گفت: همین موضوع را در فضای شهری کرج هم می‌بینیم، به ویژه وقتی از ابتدای جاده چالوس وارد دره چالوس شده و از محیط شهری دور می‌شویم، چنارهای سالم و سرسبزی را می‌بینم که شاداب و مثل همیشه به حیات خود ادامه می‌دهند. برای همین معتقدم امروزه کاشت درخت چنار در شهرهای بزرگ و کنار خیابان توجیحی ندارد و باید از گونه‌هایی استفاده کرد که به گرما و آلودگی‌های محیطی مقاوم‌تر باشد.

این پژوهشگر حوزه میراث طبیعی یاد آور شد: اگر خیابان ولیعصر تهران را با دقت بیشتری نگاه کنید، می بینید که درختان آن چقدر دچار ضعف فیزیولوژیک هستند که این امر ناشی از حرارت، آسفالت و بتن کاری خاک منطقه است که این درختان را در فشار زیاد زیست محیطی قرار داده است.

خوشنوس ادامه داد: برای آنچه که رخ داده تا جایی که ممکن است، در عرصه و باغچه‌ای که درخت چنار می‌تواند توسعه ریشه‌ای داشته باشند، را باید بیشتر کنیم. در کشورهای دیگر پیاده روهایی ساخته اند که دارای شبکه فلزی بوده و زیر آن باغچه قرار دارد و ریشه‌های درخت زیر این شبکه در خاک به رشد خود ادامه می‌دهند. این شبکه‌ها لولا شده و امکان باز شدن دارد و می‌توان خاک را اصلاح و کود دهی کرد.

وی با بیان اینکه راهکار نجات درختان چنار منظم کردن برنامه آبیاری است، اظهار کرد:  نباید درخت چنار را در بافت شهری به ویژه قسمت‌هایی که حرارت زیادی دارد و بافت متراکم است کاشت. به جای آن باید از گونه‌های مقاوم‌تر به این شرایط استفاده کنند.

خوشنویس گفت: اگر به این مشکل درختان چنار و کاشت آنها در محیط مناسب توجه نکنیم، به مرور از سطح شهر و زندگی ما حذف می‌شوند. انتظارات مردم این است که درخت همواره سبز باشد و اگر اینگونه نباشد، مسئولین را مقصر می‌دانند.

وی افزود: با تبخیر خیلی زیاد، شیره نباتی چنار غلیظ شده و باعث تشدید روند خزان چنار می‌شود. ضمن اینکه چنار گونه‌ای است که مقدار کرک سطح برگ آن خیلی زیاد است، در نتیجه ذرات معلق در هوا را جذب کرده و روی سطح برگ خود رسوب می‌دهد. این فرآیند باعث تیره شدن سطح برگ و افزایش ضریب جذب حرارت چنار می‌شود. عناصری که روی برگ رسوب می‌کند، روزنه‌های برگ را مسدود کرده و تبخیر را کاهش می‌دهد. این فرآیند هم حرارت برگ را بالا برده و دچار آفتاب سوختگی می‌کند. با این تعاریف متوجه می‌شویم که چه اتفاق تاسف باری برای چنارهای کرج در حال وقوع است.

وی با اشاره به اینکه برای نجات درختان باید به صحبت‌های کارشناسی گوش کنیم، گفت: یک کمیته راهبردی متشکل از کارشناسان فضای سبز، موسسه تحقیقات جنگل‌ها و فعالان محیط زیستی تشکیل شود تا با ارائه نظرات و مطالعه،  راهکارها را تنظیم کنیم و به آن پایبند باشیم.

این پژوهشگر حوزه میراث طبیعی بیان کرد: از ۱۰۰ سال پیش که این چنار ها در سطح شهرها کاشته شد، مردم و کارشناسان آن زمان هیچ دیدگاهی نسبت به وضعیت امروز و تغییر اقلیمی که به این شکل در حال رخ دادن است، نداشتند و طبق دیدگاه آن زمان خود این درختان را کاشتند. از این رو کسی را زیر سوال نمی‌بریم، اما از این پس اگر چنار را به شکل وسیع‌تر در سطح شهر بکارند، باید زیر سوال برده شوند. چون در حال حاضر در مورد این درختان تجربه روز را در اختیار دارند و نباید نسبت به آن اقدام کنند.

وی یاد آورشد: خداوند برای کشور ما فراتر از ۶۰۰ گونه درختی و درخچه‌ای آفریده که در سطح شهر می‌توانند جایی برای خود داشته باشند. از این رو  یک دید باز و مطالعه کافی می‌تواند ما را از شرایط خزان تابستانه چنار خارج کند.

خوشنویس خاطر نشان کرد: چنار گونه‌ای است که از گذشته‌های خیلی دور مورد توجه مردم ما بوده است. فراتر از ۸۰۰ درخت کهنسال چنار در سطح کشور داریم، غیر از چند استان مثل بوشهر و هرمزگان در باقی استان‌ها درختان چنار کهنسال وجود دارد.

وی افزود: خیلی از این درختان از رویشگاه طبیعی خود صدها و هزاران کیلومتر دورتر شده‌اند. یعنی مردم نهال‌های چنار را به مناطق دیگر منتقل و مراقبت کرده و برای چندین و چندصد سال در کنار محیط زیست خود حفظ کرده‌اند. حضور این درختان کهنسال بینش و میزان علاقه مردم را به این درخت نشان می‌دهد.

خوشنویس عنوان کرد: درختان چناری هستند که در کنار امامزاده ها و مساجد قرار دارند و برای مردم مقدس هستند و گاهی زیر سایه سار آنها نذری می‌دهند،  دخیل می‌بندند و گاهی حاجت خود را از خدا می‌خواهند. این نشان می‌دهد که مردم ما چقدر به درختان و به حفظ صیانت از آنها به ویژه چنارها از دیر باز تا کنون اهمیت می‌دهند.

خوشنویس ادامه داد: پیشنهاد محقیق این است که یک مطالعه جامع بر اساس نیاز آبی، خاکی و آفات چنارها در کلانشهرها توسط کارشناسان مجرب نهادهای مرتبط با محیط زیست انجام شود و بر اساس آن تصمیم گیری و اعتباری هم برای آن پیش بینی شود. چرا که برخی از درختان چنار بیش از ۱۰۰ سال عمر داشته و اگر از دست بروند یک زحمت صد ساله را از دست داده‌ایم.

انتهای پیام