مازندران در نظر هموطنان تعریفی این چنین دارد؛ نگین سبز ایران و مظهر فراوانی آب با جنگل‌های انبوه و جلگه غنی از اراضی باغی و زراعی، حال آنکه زیر این آرایش سبز، چهره‌ای رنجور زندگی می‌کند. در حقیقت می‌توان گفت که اکنون چهره سبز مازندران واقعیت بیرونی ندارد و یک نمای فریبنده است که پیش روی همگان قرار گرفته.
پوشش‌های جنگلی و مرتعی پیوسته و متراکم حالا تبدیل به لکه‌های جنگل و مرتع شده و بویژه طی ۲ دهه اخیر، بخش قابل توجهی از اراضی جنگلی، مرتعی و کشاورزی مازندران به دلایل متعدد نظیر توسعه مناطق مسکونی و ساخت‌وساز ویلاها، توسعه شهرک‌های صنعتی، احداث مجتمع‌های تولیدی و سایر سازه‌های انسان‌ساخت، تخریب و تغییر کاربری یافتند.
از الفبای آبادانی مازندران هم حالا اخبار خوشایندی به گوش نمی‌رسد؛ البته پر واضح است که اولین تاثیر این تغییرات گسترده در ساختار زمین (تغییر کاربری‌ها)، اختلال در مؤلفه‌های بیلان آب، به ویژه افزایش وقوع رواناب و کاهش ذخیره آب در داخل خاک است. کاهش آب‌دهی و خشک شدن تدریجی چشمه‌ها و در نهایت تقلیل جریان آب در رودخانه‌ها به ویژه در فصول کم بارش از مفاهیم و مصادیق کاهش ذخایر زیرزمینی است.
بارش‌ها و نزولات جوی مازندران هم دیگر رمق سال‌های ماضی را ندارند. البته علت این اتفاق نامیمون به تغییرات اقلیمی در جهان وابسته است. حیدر داوودیان، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای مازندران نیز چنین نظری دارد و می‌گوید که همه آمارهای مربوط به بارندگی و آورد رودخانه‌ها در مازندران طی سال آبی جاری در مقایسه با دوره درازمدت کاهشی است.
داوودیان در گفت‌وگو با ایسنا بر این باور است که هرچند مازندران از نظر ذخایر آبی در مخزن سدها و میزان بارندگی‌ها شرایط بهتری نسبت به سایر استان‌ها دارد، اما وضعیت بارش‌ها و آورد رودخانه‌ها نشان می‌دهد که این استان نیز درگیر خشکسالی است و برای حفظ ذخایر آبی موجود به عنوان پشتوانه آبی در سال آینده باید همه نکات مربوط به مصرف بهینه، از جمله ممنوعیت کشت دوم برنج جدی گرفته شود.
وی افزود: پاییز و زمستان گذشته بارش‌های مناسبی در استان داشتیم که منجر به پر شدن مخزن سدها و آب‌بندان‌ها شد و کمک کرد که فصل کشاورزی را با آسودگی خاطر بیشتری آغاز کنیم؛ اما در ۴ ماه اخیر با کاهش بارش‌ها و افزایش دمای هوا و شرایطی که از نظر خشکسالی برای کشور ایجاد شد، ضرورت حفظ این ذخایر آبی موجود در مازندران بیشتر احساس شده است.
کشت دوم برنج ممنوع است
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای مازندران با بیان این‌که کشت دوم برنج مانند سال‌های گذشته ممنوع است، گفت: از نظر شرکت آب منطقه‌ای مازندران به عنوان متولی منابع آبی و تامین آب، این ممنوعیت شامل همه کشاورزان در سراسر استان می‌شود و در هیچ نقطه‌ای از مازندران کشت دوم برنج را مجاز و بدون آسیب نمی‌دانیم.
داوودیان تصریح کرد: کشاورزان باید آگاه شوند که کشت دوم برنج به معنای افزایش فشار بر منابع آبی زیرزمینی و کاهش میزان ذخایر آبی موجود در استان است و تاکید می‌کنم تحت هیچ شرایطی دریچه سدهای استان برای تامین آب کشاورزی در کشت دوم برنج باز نخواهد شد.
وی افزود: طبق آمارهای ثبت شده، در سال آبی جاری میزان بارندگی‌های ۱۰ ماه پشت‌سر گذاشته شده از سال آبی ۱۴۰۳-۱۴۰۴ در مازندران حدود ۱۱ درصد کمتر از دوره درازمدت است و آورد رودخانه‌های استان نیز در این بازه زمانی از مدت مشابه دوره درازمدت ۱۸ درصد کاهش یافته است.
آیا مشکل کمبود آب مازندران فقط مربوط به بارش‌هاست؟
هرچند به گواه امار و به گفته داوودیان، بارش‌ها و ذخایر آبی استان کاهش یافته‌اند اما کارشناسان معتقدند که بررسی روند تغییرات بارندگی و تبخیر در دهه‌های گذشته نشان می‌دهد که تاثیر نوسانات بارش و تبخیر بر وضعیت منابع آب مازندران در مقایسه با اثرات انسانی قابل توجه نبوده و افزایش مکرر بارگذاری‌ها بر منابع آب و توسعه اقتصاد آب‌محور بدون توجه به مدیریت مصرف این منابع سبب شده است که مشکلات کم آبی استان بسیار سریع آشکار شود.
به بیان بهتر، کلید حل معمای چالش آب مازندران در نحوه و نوع مصرف و حتّی مصرف‌کننده است. عبدالله درزی نفت چالی، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، پیشتر در گفت‌وگو با ایسنا این موضوع را یادآور شده و گفته بود: گزارش‌های منتشر شده توسط نهادهای مسئول در خصوص مدیریت آب استان در سال‌های آتی نشان‌دهنده بارگذاری بیشتر بر منابع آب بدون توجه جدی به کاهش مصرف این منبع حیاتی است. در حالی‌که بسیاری از گیاهان و جانوران به راحتی خود را با شرایط کم آبی تطبیق می‌دهند اما گویا متولیان آب استان هیچ تمایلی به پذیرش واقعیت‌ها در عمل ندارند.
درزی، در این مصاحبه تاکید می‌کند که مشکلات مازندران از کمبود آب نیست بلکه از سوء مدیریت آب است و این نوع مدیریت، به غیر از آسیب‌های اقتصادی و زیست محیطی، در ادامه می‌تواند آسیب‌های اجتماعی مختلفی در سطح کشاورزان و جوامع محلی ایجاد کند.
راهکارهای برون‌رفت از مشکل آب چیست؟
دانشیار گروه مهندسی آب دانشکده مهندسی زراعی دانشگاه ساری، راهکارهای متعددی را نیز ارائه داده اما پیش از همه خواستار ایجاد تحول اساسی و انقلاب در رویکردهای مدیریتی آبی استان شد و تاکید کرد که باید نگاه متولیان آب استان از افزایش مکرر تامین منابع آب به سمت اصلاح ساختارهای مصرف تغییر کند.
دقیقاً همان نکته که غالب کارشناسان امور آب کشور و فعالان محیط زیست نیز بر آن هم‌نظرند. به زعم متخصصان کمبود منابع آبی به مؤلفه‌هایی چون نوع و نحوه مصرف، کشاورزی سنتی، جمعیت و اختلال در شبکه‌های توزیع و انتقال گره خورده است.
درزی صراحتاً می‌گوید این‌که مدیران و سیاستگذاران آب استان در هر شرایطی به دنبال افزایش تعداد سدهای ذخیره‌ای برای تامین نیاز آبی کشاورزی هستند نشان می‌دهد که مشکلات بهره‌برداران و محیط زیست و در سطحی فراتر، حتی پایداری استان برای آنها از کمترین اهمیتی برخوردار نیست. متاسفانه در حال حاضر، افرادی خارج از جامعه بهره‌بردار برای این گروه تصمیم می‌گیرند که معمولاً هیچ شناختی از رفتارها و نیازهای آنها ندارند.
این کارشناس و متخصص علوم آبی معتقد است که دولت باید بسترهای آموزشی مناسبی را برای بهره‌برداران فراهم کند تا اهمیت ارتقای بهره‌وری مصرف آب را درک کنند. در این راستا لحاظ مشوق‌های درخور و جرایم متناسب و بازدارنده از اهمیت زیادی برخوردار است.
وی با تاکید جدی به مسئله آموزش در این زمینه می‌گوید که با ظرفیت سازی مناسب، باید مدیران و بهره‌برداران را با شاخص‌های جدید و چند بعدی بهره‌وری آب آشنا کرد تا علاوه بر حفظ کمیت آب، مشکلات کیفی آب و عواقب زیست محیطی آن کنترل شود. نیازی به یادآوری این نکته نیست که نقش دستگاه‌هایی دولتی آموزش و پرورش و فرهنگ و ارشاد و نیز صداوسیما در تغییر رویکردهای مصرف عامه تا چه اندازه می‌تواند مهم باشد.
در پایان باید بر این نکته اذعان کرد که مسئله آب، موضوعی تک بُعدی نیست و به نوعی تمام ابعاد حیات بشر و محیط زیست را تحت تاثیر قرار می‌دهد و نبود آب برابر با نبود زندگی و حیات خواهد بود. پس ضروری است هم مسئولان و هم مردم با وسواس بیشتر و در نهایت قناعت نسبت به مصرف این عنصر بدون جایگزین طبیعت، اقدام و عمل نمایند.
انتهای پیام
نظرات