هادی برغمدی، مدیر مرکز ارزیابی تأثیرات اجتماعی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به اجرای دو طرح مطالعاتی مهم در حوزه فعالیت های مرتبط با بانوان در تهران گفت: سال گذشته، ارزیابی جامع خدمات اجتماعی و فرهنگی مجموعه‌های "شهربانو" و "بوستان‌های بانوان" شهر تهران را انجام دادیم تا میزان اثربخشی، نقاط قوت و ضعف و آثار بلندمدت این مراکز مشخص شود.
در همین رابطه برغمدی افزود: این ارزیابی شامل سه بخش اصلی بود؛ سنجش اثربخشی، ارزش‌یابی و ارزیابی تأثیرات اجتماعی. در این فرآیند، علاوه بر گفت‌وگو با دو هزار نفر از مراجعان این مراکز، مصاحبه‌هایی با مدیران شهری و مدیران این مجموعه‌ها انجام شد و نشست‌های گروهی تخصصی نیز در پژوهشگاه برگزار کردیم.
همکاری پژوهشگاه با مرکز زنان و خانواده شهرداری تهران
وی با بیان اینکه همکاری با مرکز زنان و خانواده شهرداری تهران از سال گذشته آغاز شده است، گفت: توافق‌نامه‌ای میان پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی و این مرکز منعقد شد تا ما به‌عنوان بازوی مشورتی و پژوهشی آن فعالیت کنیم. تمرکز این مرکز بر برنامه‌ها و خدمات ویژه بانوان و خانواده در شهر تهران است.
برغمدی ادامه داد: این مراکز شامل بوستان بانوان،مجموعه‌های "شهربانو" و مراکز فرهنگی-اجتماعی مانند "شهر دخت" هستند که خدماتی همچون کارگاه‌های آموزشی، برنامه‌های توانمندسازی، فعالیت‌های فرهنگی و هنری و امکانات ورزشی را به بانوان ارائه می‌دهند.
ضرورت ارزیابی پیش از اجرا
مدیر مرکز ارزیابی تأثیرات اجتماعی با اشاره به اهمیت ارزیابی پیشینی اظهار کرد: ارزیابی تأثیرات اجتماعی به معنای سنجش آثار احتمالی هر سیاست، طرح یا پروژه پیش از اجراست تا بتوان آثار منفی را کاهش داد و آثار مثبت را افزایش داد. این رویکرد نوعی آینده‌نگری در خود دارد که کمک می‌کند تصمیم‌گیران با آگاهی کامل اقدام کنند.
به گفته وی، مرکز ارزیابی تأثیرات اجتماعی جهاد دانشگاهی در بیش از ۱۰ سال گذشته در زمینه انجام طرح‌های پژوهشی، برگزاری نشست‌های تخصصی، دوره‌های آموزشی و انتشار فصلنامه تخصصی فعالیت داشته و کارگاه‌هایی را در استان‌هایی چون البرز، همدان، خراسان رضوی و سیستان و بلوچستان و همچنین در شهرداری تهران برگزار کرده است.
برگزاری نشست‌های «تجربه حضور زنان در فضاهای زنانه»
مدیر مرکز ارزیابی تأثیرات اجتماعی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی با اشاره به پروژه مشترک دیگر این مرکز با مرکز زنان و خانواده شهرداری تهران گفت: سال گذشته سلسله نشست‌هایی با عنوان "تجربه حضور زنان در فضاهای زنانه" برگزار کردیم که شامل ۱۲ نشست تخصصی بود.
وی توضیح داد: در این نشست‌ها، گروه‌های مختلف ذی‌نفع حضور داشتند؛ از بهره‌برداران این فضاها شامل صاحبان غرفه‌ها، کافه‌ها و باشگاه‌ها گرفته تا مدیران مجموعه‌ها، کارشناسان ستادی شهرداری و حتی مراجعان شناسایی‌شده. در هر جلسه، مشکلات و چالش‌های هر گروه مطرح شد و در چند جلسه کارشناسی، این مسائل جمع‌بندی و برای هر مشکل، راهکارهای کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت ارائه شد.
نظرسنجی از شرکت‌کنندگان در جشنواره «پدر و دختر»
برغمدی با اشاره به دیگر پروژه این مرکز گفت: در جشنواره‌ای با عنوان "پدر و دختر" که در بوستان لاله و طی ۱۰ شب برگزار شد، از شرکت‌کنندگان نظرسنجی کردیم. این جشنواره شامل بازی‌های تعاملی، دوره‌های مشاوره و روانشناسی و مسابقاتی بود که پدران و دختران به‌طور مشترک در آن شرکت می‌کردند.
وی افزود: از شرکت‌کنندگان پرسیدیم کدام بخش‌ها مثبت و کدام بخش‌ها نیازمند بهبود است و چه تغییراتی می‌تواند تأثیر این رویداد را در سال‌های آینده افزایش دهد. نتایج این نظرسنجی برای بهبود برنامه‌های آتی به مرکز زنان و خانواده ارائه شد.
ارزیابی کارگاه‌های «نفس‌های تازه شهر» ویژه مادران
این مقام مسئول ادامه داد: پروژه بعدی ما ارزیابی کارگاه‌های "نفس‌های تازه شهر" ویژه مادران بود که با هدف آموزش تعامل با کودک، سلامت کودک و مباحث روانی برگزار می‌شد. پیش از این، بازخوردی از مخاطبان این کارگاه‌ها دریافت نشده بود.
وی افزود: از تقریباً تمامی شرکت‌کنندگان—چه حضوری و چه تلفنی—نظرخواهی شد تا مشخص شود مطالب، زمان و مکان برگزاری و سطح تخصص مدرسین تا چه حد رضایت‌بخش بوده است. این نتایج نیز به مرکز زنان و خانواده ارائه شد تا نقاط قوت تقویت و نقاط ضعف اصلاح شود.
امکان‌سنجی ایجاد فضاهای فراغتی پرهیجان برای دختران
برغمدی با اشاره به یکی از پروژه‌های در حال اجرای مرکز گفت: در حال حاضر امکان‌سنجی ایجاد فضاهای فراغتی مبتنی بر هیجان برای دختران نوجوان و جوان در مجموعه‌هایی همچون بوستان‌های بانوان، شهربانو و شهر دخت را بررسی می‌کنیم. هدف این است که این مراکز صرفاً به مراجعان میانسال محدود نشود و برای نسل جوان نیز جذابیت ویژه ایجاد کند.
وی افزود: هدف این طرح، جذب بیشتر دختران نوجوان و جوان به این فضاهاست تا صرفاً به مراجعان میانسال محدود نشود. در این بررسی مشخص می‌شود که چه نوع فعالیت‌ها یا دوره‌های هیجانی قابلیت اجرا در این مراکز را دارند و می‌توانند بیشترین اثرگذاری را داشته باشند.
مطالعات اجتماعی احداث پردیس‌های خانواده در تهران
برغمدی با اشاره به طرح اخیر این مرکز اظهار کرد: برخلاف پروژه‌های قبلی که تمرکز آن‌ها بر زنان و دختران بود، این طرح با محوریت خانواده اجرا می‌شود. ایده "پردیس خانواده" ایجاد مراکزی است که پدر، مادر و فرزندان بتوانند به‌طور همزمان به آن مراجعه کرده و هر یک از خدمات و فعالیت‌های متناسب با خود بهره‌مند شوند.
وی توضیح داد: برای مثال، در یک پردیس خانواده می‌تواند سالن باشگاه زنانه و مردانه در کنار یک مهدکودک وجود داشته باشد تا والدین بتوانند در زمان استفاده از خدمات ورزشی، فرزند خود را در محیطی امن سپرده و پس از پایان فعالیت‌ها دوباره به خانواده بپیوندند. همچنین این مراکز می‌توانند شامل استخرهای مجزا، کلاس‌های آموزشی همزمان برای کودکان، سالن‌های سینمای کوچک خانوادگی، یا فضاهایی برای برگزاری مراسمی مانند جشن تولد و... باشند.
وی افزود: پیشنهادهای حاصل از این پژوهش می‌تواند شامل ویژگی‌های فضاهای معماری، نوع خدمات، فعالیت‌های پیشنهادی و حتی جزئیات مدیریتی مانند نحوه کنترل باشد. البته این طرح در ابتدای مسیر قرار دارد و حدود یک ماه و نیم است که اجرای آن آغاز شده است.
مجموعه‌های عمومی شهری نیازمند توجه بیشتری برای حضور خانواده‌ها است
مدیر مرکز ارزیابی تأثیرات اجتماعی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی گفت که مجموعه پردیس خانواده با هدف تقویت بنیاد خانواده و ایجاد فضایی امن برای آنان ایجاد می‌شود. وی با انتقاد از کمبود فضاهای مناسب برای خانواده‌ها در تهران تأکید کرد که امنیت در فضاهای شهری برای حضور زنان و خانواده‌ها، عامل مهمی در سنجش کیفیت آن فضاها به شمار می‌آید.
برغمدی با اشاره به ایجاد مراکز تجاری متعدد در تهران گفت: ما در تهران مراکز تجاری، تفریحی و فرهنگی متنوعی داریم که سینما، استخر، فروشگاه و دوره‌های آموزشی را به همه مردم ارائه می‌دهند. در کنار این فضاها، شهرداری تلاش می‌کند با ایجاد مجموعه‌هایی مانند پردیس خانواده، به تقویت بنیاد خانواده بپردازد که امیدواریم این ایده در اجرا نیز به درستی انجام شود و تاثیرگذار باشد.
تأکید بر «تبعیض مثبت» برای خانواده‌ها
مدیر مرکز ارزیابی تأثیرات اجتماعی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی با بیان اینکه هدف اصلی این مجموعه، ایجاد فضایی برای خانواده‌هاست، اظهار داشت: اگرچه ممکن است شهرداری نتواند از ورود افراد مجرد و یا شکل های نوین خانواده به این فضاها جلوگیری کند، اما این مجموعه به‌طور مشخص برای خانواده‌ها ساخته شده است. این تلاش یک نوع "تبعیض مثبت" برای خانواده‌ها محسوب می‌شود تا آن‌ها را به استفاده بیشتر از این امکانات ترغیب کند.
وی افزود: برای مثال، می‌توان با ایجاد باشگاهی به نام "باشگاه اعضای پردیس خانواده"، تسهیلاتی مانند تخفیف یا خدمات رایگان ارائه داد تا خانواده‌ها برای مراجعه به این مکان‌ها انگیزه بیشتری داشته باشند. این اقدام باعث می‌شود که مراجعه‌کنندگان غیرخانواده، ترجیح دهند از سایر مراکز مشابه استفاده کنند و خانواده‌ها به‌تدریج به استفاده از این فضاها روی بیاورند.
امنیت و حس تعلق، مهم‌تر از تسهیلات مالی
برغمدی با تأکید بر اینکه جنبه‌های امنیتی و خدماتی این مجموعه‌ها از تسهیلات مالی مهم‌تر است، تصریح کرد: اقتصاد برای خانواده‌ها مهم است، اما مهم‌تر از آن این است که خانواده‌ها احساس امنیت کنند و تجربه‌ای را در این فضاها داشته باشند که در جای دیگری نمی‌توانند آن را پیدا کنند. مثلاً، یک سالن سینمای کوچک با ظرفیت ۱۵ صندلی می‌تواند به‌طور اختصاصی برای یک یا چند خانواده آشنا با هم رزرو شود که چنین امکانی در سالن‌های بزرگ‌تر فراهم نیست.
وی همچنین با اشاره به اهمیت طراحی و فضای مجموعه‌ها گفت: وقتی یک خانواده وارد چنین محیطی می‌شود و می‌بیند که سایر افراد حاضر در آنجا نیز با خانواده‌هایشان حضور دارند، حس تعلق و امنیت بیشتری پیدا می‌کند.
ایده پردیس‌های خانواده خوب است؛ اما در اجرا باید مراقب بود
مدیر مرکز ارزیابی تأثیرات اجتماعی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی، در ادامه سخنان خود تأکید کرد که در اجرای ایده‌های به نظر خوب مانند «پردیس خانواده» باید دقت شود تا نتیجه نهایی مانند برخی از پروژه‌های دیگر، ناامیدکننده نباشد. به این نکته نیز باید توجه کرد که تمرکز بر خانواده محوری در پروژه‌های شهری نباید به غفلت از سایر حوزه ها و مخاطبان خدمات شهری منجر گردد. کودکان، نوجوانان، سالمندان و... نیز در طرح های مشابه‌ای باید مورد توجه قرار گرفته و به معنای واقعی این شهر برای همه افراد و گروه ها از هر قشر و فرهنگی خدمات مناسبی را ارائه دهد.
لزوم نظارت بر فرآیند اجرای پروژه‌ها
مدیر مرکز ارزیابی تأثیرات اجتماعی جهاد دانشگاهی با بیان اینکه باید مراقب فرآیند اجرای ایده‌های خوب بود، گفت: ایده‌های خوبی در کشور مطرح می‌شوند، اما در مرحله اجرا، نتیجه‌ای حاصل می‌شود که مردم را پشیمان می‌کند و می‌گویند "همان نبودن بهتر از بودن آن بود." این مشکل می‌تواند دلایل مختلفی مانند ضعف در مدیریت، تعاملات بین نهادی نامناسب استفاده نکردن از متخصصان و کارشناسان خبره، تصمیم‌های مقطعی و احساسی، منافع گروهی و... داشته باشد.
وی افزود: ایده پردیس خانواده در نگاه اول ایده بدی نیست، اما باید مراقب باشیم که فرآیند اجرای آن به درستی پیش برود تا نتیجه‌ای که هیچ‌کس مسئولیت آن را بر عهده نگیرد، حاصل نشود. مرکز ارزیابی تأثیرات اجتماعی در تلاش است تا با همکاری مراکز مرتبط مانند مرکز امور زنان و خانواده شهرداری تهران، کمک کند تا این پروژه به نتایج مثبت‌تری برسد.
مرکز ارزیابی تأثیرات اجتماعی از سال ۹۳ فعالیت می‌کند
برغمدی در پاسخ به سؤالی در خصوص سابقه فعالیت این مرکز گفت: مفهوم ارزیابی تأثیرات اجتماعی از حدود سال‌های ۸۵ و ۸۶ در شهرداری تهران شکل گرفت و در برنامه‌های پنجم و ششم توسعه کشور نیز به صراحت به آن اشاره شده است. در همین راستا نیز مرکز ارزیابی تأثیرات اجتماعی در پژوهشگاه علوم انسانی جهاد دانشگاهی از سال ۹۳ کار خود را آغاز کرده است.
وی ادامه داد: ایده تشکیل این مرکز با این هدف مطرح شد که جهاد دانشگاهی می‌تواند به‌عنوان واسطه‌ای بین دولت، نهادهای خصوصی و مردم عمل کند. ما معتقدیم که هر کاری باید از قبل با تفکر و آینده‌نگری انجام شود، به همین دلیل تشکیل چنین مرکزی را در پژوهشگاه ضروری دیدیم.
پیشینه ارزیابی تأثیرات اجتماعی در ایران و جهان
برغمدی در پایان به پیشینه این موضوع در سطح جهانی و ملی اشاره کرد و گفت: ارزیابی محیط زیستی به برنامه عمرانی پیش از انقلاب بازمی‌گردد، و پس از انقلاب نیز در برنامه پنجم و ششم مورد تاکید قرار گرفته است. اما ادبیات ارزیابی تأثیرات اجتماعی از سال ۱۹۶۹ میلادی در آمریکا و با مصوبه‌ای در حوزه محیط زیست آغاز شد. ارزیابی اجتماعی در ابتدا بخشی از ارزیابی محیط زیستی بود، اما به‌مرور زمان به‌عنوان یک حوزه مستقل مطرح و توسعه یافت.
انتهای پیام
نظرات