به گزارش ایسنا، جایزه مصطفی(ص)، به عنوان یکی از معتبرترین جوایز علمی جهان اسلام، نمادی از افتخار، خودباوری و شکوفایی علمی در میان کشورهای اسلامی است. این جایزه هر دو سال یک‌بار به دانشمندان و پژوهشگرانی اهدا می‌شود که دستاوردهای برجسته‌ای در حوزه‌های مختلف علمی و فناوری داشته و نقش مهمی در پیشبرد مرزهای دانش ایفا کرده‌اند. فلسفه نامگذاری آن، ادای احترام به پیامبر اسلام(ص) به عنوان پیام‌آور علم، اخلاق و صلح است و هدف آن، ایجاد بستری برای همکاری علمی میان نخبگان جهان اسلام و جهان است.

جایزه مصطفی(ص) نه تنها یک تقدیر علمی، بلکه پلی برای پیوند قلب‌ها و اندیشه‌هاست؛ پلی که از میان مرزهای جغرافیایی عبور کرده و دانشمندان را حول آرمان مشترک پیشرفت و توسعه پایدار گرد هم می‌آورد. این جایزه با معرفی الگوهای موفق، الهام‌بخش نسل‌های آینده می‌شود تا با اتکا به دانش، امید و تلاش، آینده‌ای روشن‌تر برای بشریت بسازند.

اعطای این جایزه از سوی بنیاد علم و فناوری مصطفی(ص) با چشم‌انداز گسترش صلح، امنیت و رفاه بشریت، از سال ۱۳۹۱ آغاز شد و مأموریت این بنیاد توسعه علم و فناوری در جهان اسلام تعریف شده است و برای تحقق این اهداف، شناسایی و تجلیل از دانشمندان برجسته، زمینه‌سازی برای توسعه تعاملات پژوهشگران و افزایش همکاری و هم‌افزایی کشورهای اسلامی در حوزهای علم و فناوری را با تأکید بر فناوری‌های پیشرفته در دستور کار دارد.

در راستای تجلیل از دانشمندان برجسته و زمینه‌سازی همکاری و توسعه علمی در جهان، جایزه مصطفی(ص) به عنوان یکی از نمادهای شایستگی و برتری علمی در سطح جهان شکل گرفت.

این جایزه به اثری نوآورانه در مرزهای دانش تعلق می‌گیرد که توسط افرادی شاخص در حوزه‌های علم و فناوری ارائه شده و زمینه‌ساز بهبود زندگی بشریت باشد. برگزیدگان جایزه علاوه بر لوح و مدال جهانی مصطفی، با دریافت مبلغ ۵۰۰ هزار دلار که از محل خیرین و موقوفات علم و فناوری تأمین شده، طی مراسمی باشکوه با حضور دانشمندان و فرهیختگانی از کشورهای مختلف جهان، مورد تقدیر قرار می‌گیرند. ۲۰ درصد از مبلغ جایزه مصطفی(ص) در ازای فعالیت برگزیدگان در قالب‌های زیر ارائه می‌شود:

- اعطای گرنت پژوهشی به برگزیدگان برای ارائه به پژوهشگران کشورهای اسلامی
- اعطای کمک هزینه فرصت مطالعاتی به برگزیدگان برای ارائه به پژوهشگران کشورهای اسلامی
- عطای کمک هزینه سفر به برگزیدگان برای حضور در رویدادهای بنیاد یا رویدادهای کشورهای اسلامی
- اعطای گرنت به برگزیدگان برای انتشار مقالات مشترک با پژوهشگران کشورهای اسلامی
- اعطای کمک هزینه به برگزیدگان برای انجام پروژه‌های مشترک در کشورهای اسلامی
- اعطای کمک هزینه به برگزیدگان برای راه‌اندازی مراکز مشترک علمی در کشورهای اسلامی
- اعطای کمک هزینه به برگزیدگان برای پذیرش دانشجو در مقاطع تحصیلات تکمیلی از کشورهای اسلامی
- اعطای کمک هزینه به برگزیدگان برای عضویت و فعالیت در مجامع علمی کشورهای اسلامی

جایزه مصطفی(ص) بر اساس این شاخص‌ها اعطا می‌شود

ویژگی‌های برجسته اثر: نوآوری مشهود درروش علمی، پیشرو بودن اثر و نیز ماندگاری آن از مهم‌ترین ویژگی‌های مورد توجه داوران هستند. همچنین اثر باید کاربردهای مشخصی داشته یا نتایج حاصل از آن به‌صورت محسوس در جهان علم تأثیر گذاشته باشد. شرکت‌کنندگان برای اثبات این ویژگی‌ها باید دلایل کافی و مستندات قابل تشخیص ارائه کنند.

دامنه نفوذ: اثر علمی مورد داوری باید به گسترده کردن مرزهای دانش در جهان کمک کرده و در سطح جهانی یا منطقه ای تأثیر علمی قابل‌ملاحظه‌ای بر جای گذاشته باشد. همچنین آثار باید یا در قالب یک تئوری علمی در رسانه های معتبر علمی منتشر شده یا قابلیت تبدیل به طرح‌های اقتصادی و تولید ثروت را داشته باشند. همچنین آثار علمی ارسالی باید بر فرهنگ، جامعه، سلامت، محیط‌زیست و رفاه عمومی تأثیر مشهودی داشته و در پاسخ‌گویی به نیازهای علمی یا حل مسائل اجتماعی ایفای نقش کرده باشند.

ویژگی‌های صاحب اثر: صاحب یا صاحبان اثر علمی نامزد دریافت جایزه مصطفی(ص) باید در زمینه تخصصی خود از حسن شهرت و سابقه علمی درخشانی برخوردار باشند. این سابقه از طریق داشتن آثار و مقالات منتشر شده در نشریات معتبر علمی یا نوآوری‌ها و اختراعات ثبت شده یا نقش داشتن در توسعه فناوری‌های جدید سنجیده خواهد شد. جامع‌نگری و روحیه نوآوری علمی از دیگر ویژگی‌های نامزدهای دریافت جایزه مصطفی(ص) است.

برگزیدگان پنج دوره جایزه مصطفی به این شرح است:

برگزیدگان ۲۰۱۵

راهکار امیدبخش در ذخیره‌سازی گازها

پرفسور عمر یاغی محقق اردنی ، برنده جایزه مصطفی(ص) ۲۰۱۵ در حوزه علم و فناوری نانو با اثر «چارجوب‌های فلز آلی (MOFs)»

در مراسم اعطای جایزه مصطفی(ص) سال ۲۰۱۵، پروفسور عمر یاغی، دانشمند برجسته آمریکایی-اردنی، به پاس دستاوردهای بی‌نظیرش در طراحی و تولید گروه‌های نوینی از ترکیبات شیمیایی، مفتخر به دریافت این جایزه شد. پژوهش‌های او منجر به ابداع و توسعه چارچوب‌های فلز–آلی (MOFs)، چارچوب‌های زئولیت ایمیدزولات (ZIFs) و چارچوب‌های کووالانسی آلی (COFs) شده است؛ موادی که از ترکیب واحدهای ارگانیک و غیرارگانیک با پیوندهای محکم در قالب ساختارهای بلوری شکل گرفته‌اند.

این دستاوردها کاربردهای گسترده‌ای در ذخیره‌سازی گازهایی چون هیدروژن، متان و دی‌اکسید کربن، جداسازی هیدروکربن‌ها، کاتالیز و حتی فناوری‌های نوین الکترونیک یافته‌اند و هم‌اکنون در بیش از یک‌هزار آزمایشگاه دانشگاهی و صنعتی جهان مورد استفاده قرار می‌گیرند. اختراعات یاغی رویای دیرینه شیمی‌دانان برای طراحی و ساخت مواد با ساختار دلخواه را به واقعیت بدل کرده و الهام‌بخش نسل جدیدی از پژوهشگران جوان در سراسر جهان شده است.

پروفسور یاغی، متولد ۱۹۶۶ در اَمان اردن، تحصیلات عالی خود را در دانشگاه نیویورک و دانشگاه ایلینوی به پایان رساند و سپس در دانشگاه‌های معتبر آمریکا از جمله هاروارد، آریزونا، میشیگان، یو.سی.ال.ای و برکلی به تدریس و پژوهش پرداخت. او تاکنون جوایز بین‌المللی متعددی، از جمله مدال ساکونی (۲۰۰۴)، جایزه پژوهش برنامه هیدروژن (۲۰۰۷)، جایزه شیمی مواد ACS (۲۰۰۹) و جایزه بین‌المللی ملک فیصل (۲۰۱۵) را دریافت کرده و با بیش از ۲۰۰ مقاله علمی منتشرشده، در میان پنج دانشمند برتر جهان قرار دارد.

دارو رسانی هوشمند

پرفسور جکی ای-رو یینگ محقق سنگاپوری برگزیده جایزه مصطفی در حوزه علم و فناوری نانو زیستی با اثر « ساخت مواد و سیستم های پیشرفته زیستی با ساختار نانویی از جمله ساخت نانوذرات پلیمری در سیستم های پاسخ محرک به منظور دارورسانی هوشمند در بدن»

جایزه مصطفی(ص) در سال ۲۰۱۵ در حوزه علم و فناوری نانوزیستی به پروفسور جکی ای- رو یینگ اعطا شد؛ افتخاری که به پاس تلاش‌های بی‌نظیر او در توسعه مواد و سیستم‌های پیشرفته زیستی با ساختار نانویی و کاربردهای نوآورانه، از جمله طراحی نانوذرات پلیمری پاسخ‌گو به محرک‌ها برای دارورسانی هوشمند در بدن، به دست آمد.

پژوهش‌های پیشگامانه پروفسور یینگ، شامل ساخت نانوذرات، نانوکامپوزیت‌ها و مواد نانوپوروس، افق‌های جدیدی را در حوزه مواد با ساختار نانویی گشوده است. او با ابداع «جعبه‌ابزار نانویی»، فناوری‌هایی را عرضه کرده که در ساخت دارو، مهندسی سلول و بافت، بیوسنسورها، شیمی سبز و انرژی کاربرد گسترده دارند. تا امروز، او بیش از «۳۴۰ مقاله علمی منتشر کرده» و بیش از «۱۵۰ پتنت» را به ثبت رسانده یا در حال ثبت دارد که بسیاری از آن‌ها به مرحله تجاری‌سازی رسیده‌اند.

یکی از دستاوردهای برجسته او، تولید نانوذرات پلیمری خودتنظیم‌کننده سطح انسولین است که می‌تواند نیاز بیماران دیابتی به دستگاه‌های پایش قند خون را برطرف و مسیرهای غیرتزریقی ورود انسولین به بدن را ممکن سازد. این فناوری، که توسط شرکت **Smartcells** به تجاری‌سازی رسید، در سال ۲۰۱۰ توسط شرکت Merck خریداری شد تا با سرمایه‌گذاری ۵۰۰ میلیون دلاری برای آزمایشات بالینی توسعه یابد.

پروفسور یینگ، متولد ۱۹۶۶ در تایپه و پرورش‌یافته در سنگاپور و نیویورک، مدارک دانشگاهی خود را از کوپر یونیون و دانشگاه پرینستون دریافت کرد. او سابقه عضویت در هیئت علمی مؤسسه فناوری ماساچوست و ریاست مؤسسه مهندسی زیستی و نانوتکنولوژی سنگاپور را دارد و جوایز بین‌المللی متعددی همچون مدال Ross C. Purdy، بورسیه Packard، جایزه انجمن شیمی آمریکا در حوزه شیمی جامد و جایزه بزرگ شاهزاده برونئی را کسب کرده است.

وی به‌عنوان یکی از ۱۰۰ مهندس برتر جهان شناخته می‌شود، در فهرست ۵۰۰ مسلمان برتر جهان طی سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۵ قرار داشته و در سال ۲۰۱۴ به‌عنوان زن برتر سنگاپور برگزیده شده است. پروفسور یینگ همچنین سردبیر مجله Nano Today با ضریب تأثیر ۱۵،۰۰۰ است و نقش مهمی در هدایت و الهام‌بخشی به نسل جدید پژوهشگران ایفا می‌کند.

برگزیدگان جایزه مصطفی در سال ۲۰۱۷

سامی ارول گلنبه، برنده جایزه مصطفی(ص) در حوزه علم و فناوری اطلاعات و ارتباطات. دومین دوره جایزه مصطفی(ص) در حوزه علم و فناوری اطلاعات و ارتباطات به سامی ارول گلنبه، دانشمند برجسته کامپیوتر، مهندس الکترونیک و ریاضیدان کاربردی اهل ترکیه، اعطا شد. گلنبه که استاد رشته مهندسی برق و الکترونیک دانشگاه امپریال لندن است، سهم شایسته‌ای در توسعه نظریه شبکه‌های صف و کاربردهای پیشرفته ICT دارد.

وی پس از تحصیل در دانشگاه‌های آنکارا و فنی خاورمیانه و کسب جوایز پژوهشی، مدرک فوق‌لیسانس و دکترای خود را در دانشگاه پلی‌تکنیک نیویورک دریافت کرد و رساله دکترای او در حوزه **اتوماتای احتمالی با محدودیت‌های ساختاری** بود. گلنبه در موسسه INRIA و دانشگاه اورسی پاریس تیمی تشکیل داد که مدل‌ها و نرم‌افزارهای تحلیل شبکه صف را توسعه داد. اختراعات او شامل تقریب‌های واپخشی برای عملکرد کامپیوتر، بهینه‌سازی پروتکل‌های MAC و افزایش قابلیت اطمینان پایگاه‌های اطلاعاتی است.

یکی از دستاوردهای مهم گلنبه، طراحی شبکه‌های جی (G Networks) یا شبکه‌های گلنبه است؛ مدل‌هایی که عملکرد سیستم‌های ICT تلفیق‌کننده توابع مهم کنترل را از طریق ریاضیات قابل ارزیابی می‌کنند و برای حل مسائل مسیریابی، تخلیه بار و مدیریت ترافیک کاربرد دارند. همچنین وی مدل جدیدی از **شبکه عصبی احتمالی جهش یافته** ارائه کرده که به شبکه عصبی تصادفی معروف است و الگوریتم‌های یادگیری آن در مسائل مهندسی و زیستی به کار گرفته شده است.

پیش از ظهور شبکه‌های بسته‌ای، گلنبه و همکارانش در شرکت LMT موفق به ثبت اختراعی شدند که «انتقال صدا روی شبکه بسته‌ای» را ممکن می‌کرد و این اختراع در سال ۱۹۸۲ برنده جایزه شد؛ فناوری که پایه‌گذار ابزارهای ارتباطی مدرن مانند اسکایپ محسوب می‌شود.

دکتر گلنبه همچنین بنیانگذار مجموعه کنفرانس‌های ISCIS است که از سال ۱۹۸۶ به گردهم آوردن دانشمندان ترکیه‌ای و بین‌المللی در حوزه علوم کامپیوتر می‌پردازد. وی در حال حاضر روی «فعالیت مصرف انرژی و کیفیت خدمات در ICT، امنیت شبکه‌ها و فضای ابری» تحقیق می‌کند و تاکنون بیش از ۷۵ دانشجوی دکتری و تعداد زیادی محقق پسادکتری را راهنمایی کرده است. ارائه شبکه‌های جی و نرم‌افزارهای مرتبط توسط گلنبه، که به صورت رایگان در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی جهان منتشر شد، اکنون به عنوان استاندارد صنعتی در ICT و ارتباطات راه دور به کار می‌رود و نشان‌دهنده تأثیر بی‌بدیل وی در پیشرفت علم و فناوری اطلاعات است.

توسعه کدهای رپتور

محمد امین شکراللهی، استاد تمام دانشگاه پلی تکنیک فدرال سوئیس در رشته‌های الگوریتم و ریاضیات الگوریتمی، به دلیل اختراع کدهای رپتور و تأثیر ماندگار آن بر مخابرات و شبکه‌های داده، به عنوان نامزد جایزه مصطفی(ص) معرفی شد.

شکراللهی که متولد سال ۱۹۶۴ در ایران است، مدرک کارشناسی ارشد خود را در رشته ریاضیات از دانشگاه کارلسروهه آلمان و دکترای علوم کامپیوتر و ریاضیات را از دانشگاه بن دریافت کرد. تز دکترای او با عنوان «بهبود نظریه کدگذاری و پیچیدگی از طریق زمینه‌های تابع جبری» نشان‌دهنده تمرکزش بر پیشرفت کدهای تصحیح خطا بود.

وی همکار اختراع کدهای گردبادی و مخترع اصلی کدهای رپتور است. کدهای رپتور که پیشرفته‌ترین کدهای تصحیح خطای پیشرو (FEC) محسوب می‌شوند، امکان بازیابی داده‌های از دست رفته بدون نیاز به ارسال مجدد را فراهم می‌کنند و در کاربردهایی مانند پخش تلویزیون اینترنتی، مخابرات سیار و توزیع داده به مناطق روستایی مورد استفاده هستند. این فناوری با برند **RaptorQ** توسط شرکت کوالکام عرضه می‌شود و میلیون‌ها محصول در سراسر جهان از آن بهره می‌برند.

در سال ۲۰۰۷، شکراللهی به پاس دستاوردهایش در طراحی و توسعه کدهای رپتور، جایزه جهانی اریک سامنر و در سال ۲۰۱۲مدال ریچارد همینگ را از موسسه مهندسان برق و الکترونیک دریافت کرد. علاوه بر فعالیت‌های تحقیقاتی، دکتر شکراللهی «نخستین مدرسه تابستانی علوم کامپیوتر نظری» را در تهران تأسیس و دوره‌های آموزشی کدهای رپتور برای مخابرات سیار را در دانشگاه تهران برگزار کرده است. او همچنین مشاور بسیاری از دانشجویان دکتری و محققان پسادکتری از کشورهای اسلامی بوده و نقش مهمی در آموزش و ترویج علوم کامپیوتر و مهندسی ارتباطات ایفا کرده است.

کد رپتور که در سال ۲۰۰۱ توسط شکراللهی اختراع شد، با تبدیل پیام اولیه به پیام طولانی‌تر و استفاده از حداقل داده تصحیح‌کننده، توانسته قابلیت اطمینان شبکه‌های دیتا را به شکل مؤثری افزایش دهد و به استانداردی جهانی در مخابرات و انتقال داده تبدیل شود.
 

برگزیدگان جایزه مصطفی ۲۰۱۹

ایمنی‌درمانی شخصی؛ جنگاوری نوین علیه سرطان

پرفسور اورگور شاهین محقق کشور ترکیه در حوزه علم و فناوری زیستی و پزشکی با اثر « توسعه و آزمایش بالینی واکسن‌های درمان سرطان بر اساس mRNA برای هر بیمار به صورت فردی با توجه به جهش‌شان»؛ اوگور شاهین، پزشک-دانشمند و مدیرعامل شرکت زیست‌فناوری BioNTech، با توسعه واکسن‌های «شخصی‌شده مبتنی بر RNA پیام‌رسان»، گامی نوین در درمان سرطان برداشته است. این واکسن‌ها سلول‌های ایمنی بدن را آموزش می‌دهند تا پروتئین‌های جهش‌یافته خاص سلول‌های سرطانی هر بیمار را شناسایی و نابود کنند.

پژوهش‌های شاهین، که نمونه‌های انسانی آن در ژورنال نیچر منتشر شده، نشان داده است این شیوه می‌تواند جلوی پیشرفت تومورها را بگیرد و ایمنی‌درمانی را به سطح شخصی‌سازی‌شده برساند. شاهین تاکید می‌کند که موفقیت در مبارزه با سرطان، نیازمند ترکیبی از پژوهش‌های بین‌رشته‌ای، فناوری‌های پیشرفته و روحیه جنگاوری است؛ تلاش‌هایی که پژوهشگاه TRON در آلمان و شرکت BioNTech با تمرکز بر کاربردی‌سازی علوم پزشکی دنبال می‌کنند.

چاپ زیستی؛ آینده پزشکی بازساختی

پرفسور علی خادم حسینی برگزیده جایزه مصطفی در حوزه علم و فناوری زیستی و پزشکی با اثر «هیدروژل‌های نانو و بایو ساختار برای کاربردهای زیست-پزشکی». 

پژوهشگران با استفاده از چاپ سه‌بعدی زیستی در حال توسعه بافت‌ها و اندام‌های انسانی هستند که می‌توانند جایگزین اندام‌های آسیب‌دیده شوند یا برای آزمایش داروها به کار روند. این فناوری، که از «جوهر زیستی حاوی سلول‌ها و مواد فعال» استفاده می‌کند، امکان تولید ساختارهای پیچیده‌ای مانند پوست، استخوان، ریه، قلب و کلیه را فراهم می‌کند.

علی خادم‌حسینی، استاد مهندسی زیستی و برگزیده جایزه مصطفی ۲۰۱۹، می‌گوید هدف کنونی، استفاده آزمایشگاهی از این بافت‌ها برای شخصی‌سازی درمان و کاهش داروهای بی‌اثر است، اما آینده‌ای که در آن بافت‌ها و اندام‌های سفارشی برای هر بیمار چاپ شوند، دور از دسترس نیست. این پیشرفت‌ها نشان می‌دهد که چاپ زیستی نه تنها رویای علمی-تخیلی نیست، بلکه «مرز نوینی در پزشکی بازساختی» و مراقبت شخصی‌سازی‌شده است.

آذرخش‌های مرموز میان زمین و فضا

پرفسور عمران اینان محقق کشور ترکیه و برگزیده جایزه مصطفی در حوزه فیزیک یونسفری و جوی با طرح « درک اثر متقابل موج و ذره حالت whistler در فضای نزدیک زمین و اتصال الکتروشیمیایی بین تخلیه رعد و برق و اتمسفر بالا»

دانشمندان با کشف آذرخش‌های جو فوقانی، پدیده‌ای شگفت‌انگیز و کمتر شناخته‌شده در ارتفاع ۵۰ تا ۱۰۰ کیلومتری بالای ابرهای تندری را مستندسازی کردند. این رویدادهای نورانی، شامل اشباح سرخ، اِلوز، فواره‌های آبی و پرتوهای گاما، با آذرخش‌های متعارف تفاوت دارند و شکل‌ها و رنگ‌های غیرمعمول ایجاد می‌کنند.

این پدیده‌ها نه تنها افق‌های جدیدی در فیزیک و هوافضا باز کرده‌اند، بلکه می‌توانند بر عملکرد ماهواره‌ها، جی‌پی‌اس و حتی لایه اوزون تأثیر بگذارند. با وجود پیشرفت‌های اخیر، مکانیزم دقیق آغاز آذرخش و چرایی شکل‌گیری این اشباح مرموز هنوز راز بزرگی میان زمین و فضا باقی مانده است.

حسین بهاروند؛ پیشگام سلول‌درمانی و پزشکی بازساختی در ایران

پرفسور حسین بهاروند محقق ایرانی حوزه زیست شناسی سلول‌های بنیادی با اثر «درمان پارکینسون و AMD چشم با سلول درمانی»، بهاروند، زیست‌شناس تکوینی پژوهشگاه رویان، با تولید سلول‌های بنیادی پرتوان القایی انسان، مسیر جدیدی در پزشکی بازساختی و سلول‌درمانی در ایران گشوده است. او و گروهش سلول‌های پیش‌ساز دوپامینرژیک و سلول‌های پوششی شبکیه را از سلول‌های بنیادی رویانی انسان مشتق کرده و در مدل‌های حیوانی بیماری‌های پارکینسون و تباهی لکه زرد آزمایش کرده‌اند، با بهبود عملکرد عصبی و بینایی بدون عوارض رشد غیرقابل کنترل.

بهاروند تاکنون بیش از۳۵۰ مقاله علمی منتشر کرده و جایزه‌های ملی و بین‌المللی از جمله «جایزه مصطفی ۲۰۱۹» را دریافت کرده است. تلاش‌های او مسیر توسعه «درمان‌های سلول‌محور بیماری‌های دوران سالخوردگی» را هموار کرده و امید به زندگی سالم و طولانی‌تر را افزایش داده است.

متاس-چیپ؛ تراشه ایرانی برای تشخیص سریع متاستاز سرطان

پرفسور محمد عبدالاحد محقق ایرانی حوزه علم و فناوری نانو الکترونیک با اثر « ترجمه رفتار سلول‌های سالم و سرطانی در حوزه الکترونیک (شیوه‌های نوین تشخیص و درمان سرطان)»

تراشه زیستی متاس-چیپ که توسط گروه پژوهشی محمد عبدالاحد در دانشگاه تهران توسعه یافته، توانست متاستاز سرطان سینه را ظرف کمتر از ۵ ساعت در بیش از ۷۰ بیمار تشخیص دهد و حتی سلول‌های مهاجم از قلم افتاده در روش‌های آسیب‌شناسی متعارف را شناسایی کند.

این فناوری حسگر زیستی میکروالکترونیکی، محصول همکاری میان مهندسین، زیست‌شناسان و زیست‌فناوران است و می‌تواند تشخیص زودهنگام سرطان را سریع، غیرتهاجمی و دقیق کند. پیشرفت‌های اخیر این تراشه را در آستانه کارآزمایی بالینی گسترده و تجاری‌سازی قرار داده است.

برگزیدگان سال ۲۰۲۱

کامران وفا و نظریه ریسمان؛ در جستجوی «نظریه همه‌چیز

پرفسور کامران وفا محقق ایرانی حوزه فیزیک نظری با اثر «نظریه F»؛ وی  فیزیک‌دان ایرانی و از پیشگامان نظریه ریسمان، در مسیر تحقق رویای آینشتاین برای یک نظریه همه‌چیز، تلاش می‌کند ناسازگاری میان نسبیت عام و مکانیک کوانتومی را حل کند.

وفا با توسعه نظریه F و معرفی مفهوم Swampland نشان داده که چگونه ابعاد اضافی و ویژگی‌های هندسی در نظریه ریسمان می‌توانند جهان ما را توضیح دهند و برخی نظریه‌های فیزیکی ناسازگار را کنار بگذارند. او معتقد است با وجود دشواری‌ها، یک راه‌حل یکتا وجود دارد که با جهان ما مطابق است، اما یافتن آن هنوز سال‌ها زمان می‌برد.

انقلاب توپولوژیک در فیزیک؛ از روبان موبیوس تا فرمیون‌های بی‌جرم

پرفسور زاهد حسن محقق بنگلادشی حوزه فیزیک کوانتوم با اثر «نیمه فلزهای فرمیون ویل»؛ وی استاد فیزیک دانشگاه پرینستون، و گروهش با پژوهش‌های پیشگامانه در مواد کوانتومی توپولوژیک، مسیر تازه‌ای در فیزیک ماده باز کرده‌اند. این مواد عجیب، رفتار الکترون‌ها را تحت تأثیر توپولوژی خود قرار می‌دهند و می‌توانند در سطح مانند فلز رسانا و درون مانند عایق عمل کنند.

یکی از مهم‌ترین دستاوردهای حسن کشف فرمیون ویل، شبه‌ذره‌ای بی‌جرم در نیمه‌فلز توپولوژیک، است که قابلیت‌های نوآورانه‌ای برای ترانزیستورهای فوق سریع و ادوات کوانتومی دارد. گروه حسن همچنین در حال توسعه مواد مشبکه کاگوم و ابررساناهای توپولوژیک هستند که می‌توانند اساس بیت‌های کوانتومی مقاوم در برابر نقص را فراهم کنند.

به گفته حسن، فیزیک توپولوژیک نه‌تنها کاربردهای فناوری دارد، بلکه درک عمیق‌تری از ماهیت ماده و جهان ارائه می‌کند و نشان می‌دهد «پدیده‌های نوظهور احتمالا همه‌جا در اطراف ما هستند، حتی در یک تکه سنگ.»

جست‌وجوی مدارا در دنیای ایمنی‌شناسی؛ راهی برای جلوگیری از رد پیوند

پرفسور محمد صائع محقق لبنانی حوزه پزشکی با طرح «درمان‌های نویت برای بهبود نتایج آلوگرافت کلیه و قلب»؛ صائغ، پژوهشگر ایمنی‌شناسی، در تلاش برای ایجاد مدارای ایمنی‌شناختی است تا دستگاه ایمنی بدن را برای پذیرش پیوند اندام فریب دهد و از رد پیوند جلوگیری کند. او و تیمش با بررسی سازوکارهای دگرشناسایی مستقیم و غیرمستقیم سلول‌های T، راهکارهایی برای کاهش خطر رد مزمن پیوند ارائه کرده‌اند.

به گفته دکتر صائغ، موفقیت در این حوزه می‌تواند تحولی بزرگ در پیوند کلیه و دیگر اندام‌ها ایجاد کند و امکان پذیرش بافت بیگانه بدون سرکوب کامل دستگاه ایمنی را فراهم سازد. پژوهش‌های او از آزمایش‌های حیوانی تا توسعه آزمایش‌های بالینی را شامل می‌شود و مسیر نوینی برای افزایش طول عمر و کیفیت زندگی گیرندگان پیوند باز می‌کند.

کاوش در فراسوی مدل استاندارد؛ تلاش هزاران فیزیک‌دان در LHC

پرفسور یحیی تیعلاتی محقق کشور مراکش در حوزه فیزیک نظری و ذرات با اثر «مشاهده پراکندگی نور با نور و جستجوی تک قطبی‌های مغناطیسی»؛ هزاران فیزیک‌دان در برخورددهنده هادرونی بزرگ (LHC) دست‌به‌دست هم داده‌اند تا رازهای جهان فراتر از مدل استاندارد فیزیک ذرات را کشف کنند. با کشف بوزون هیگز در سال ۲۰۱۲، آخرین قطعه پازل مدل استاندارد جای خود را یافت، اما پرسش‌های بنیادی درباره ماده تاریک، انرژی تاریک و جرم نوترینوها همچنان بی‌پاسخ مانده‌اند.

پروفسور یحیی تیعلاتی از دانشگاه محمد الخامس مراکش، که بیست سال در پروژه ATLAS مشارکت داشته، در تازه‌ترین دستاوردها مشاهده نادر پراکندگی نور با نور را گزارش کرده است؛ فرایندی که در الکترودینامیک کلاسیک ممنوع است اما در کوانتوم رخ می‌دهد و مسیر تازه‌ای برای جست‌وجوی ذرات ماده تاریک فراهم می‌کند. او معتقد است، شناسایی سیگنال‌هایی که بتوانند گزینه‌هایی برای ماده تاریک یا گراویتون باشند، می‌تواند سدشکنی واقعی در فهم بنیادین جهان باشد و فیزیک فراتر از مدل استاندارد را وارد مرحله‌ای تازه کند.

شکار مولکول‌های درمانی در دل گیاهان دارویی

پرفسور محمد اقبالی چودری محقق کشور پاکستان با اثر «کشف مولکول‌های جذاب با کاربردهای درمانی»؛ دکتر محمد اقبال چودری، زیست‌شیمی‌دان دانشگاه کراچی، عصاره‌های گیاهی طب سنتی را در آزمایشگاه مدرن بررسی می‌کند تا مولکول‌های دارویی بالقوه کشف کند. گروه او موفق شده ترکیباتی با خواص ضد صرع، ضد لیشمانیاز و بازدارنده آنزیم‌ها مانند اوره‌آز استخراج کند که اکنون در کارآزمایی‌های بالینی در حال بررسی هستند.

دکتر چودری تأکید دارد که کارآزمایی‌های علمی و استانداردسازی برای ارزیابی ایمنی و اثربخشی گیاهان دارویی ضروری است و هدف پژوهش‌هایش یافتن راهکارهای درمانی برای بیماری‌های شایع و گرمسیری نادیده گرفته‌شده است. او همچنین آرزو دارد مرکز بین‌المللی چندرشته‌ای برای درمان این بیماری‌ها در سطح جهانی ایجاد کند.

برگزیدگان ۲۰۲۳

کاوش مخازن نرم‌افزاری؛ رویکردی نو برای بهبود کیفیت توسعه نرم‌افزار

پرفسور احمد حسن، محقق مصری در حوزه علم و فناوری اطلاعات و ارتباطات با اثر «کاوش مخازن نرم افزاری MSR»

کاوش مخازن نرم‌افزاری» (MSR) به‌عنوان یک حوزه نوین در مهندسی نرم‌افزار، با تحلیل داده‌های موجود در سیستم‌های کنترل نسخه، آرشیو ایمیل‌ها و ردیابی باگ‌ها، روابط پنهان بین اجزای کد و روند توسعه را آشکار می‌کند. این روش با تکنیک‌هایی مانند آنالیز تغییرات جفت و بررسی commitها، به توسعه‌دهندگان در بهبود کیفیت، کاهش خطا و شناسایی بخش‌های پرکاربرد کمک می‌کند. احمد حسن، از پیشگامان این حوزه، می‌گوید: ایده گردآوری و تحلیل این داده‌ها به شاخه‌ای موفق در جهان تبدیل شده و شرکت‌هایی چون گوگل، مایکروسافت و آمازون برای ارتقای کیفیت محصولات خود از آن بهره می‌برند.

امید نو در درمان سرطان با نانوداروهای هدفمند

پرفسور امید فرخ‌زاد محقق ایرانی در حوزه علم و فناوری زیستی و پزشکی با طرح «طراحی، توسعه و ارزیابی بالینی داروهای نوین بر پایه نانو ذرات پلیمری» 

امید فرخ‌زاد، دانشمند برجسته ایرانی و برنده جایزه مصطفی(ص) ۲۰۲۳، با توسعه نانوداروهای پلیمری و سامانه‌های نوین دارورسانی، گامی مهم در درمان هدفمند سرطان برداشته است. این فناوری‌ها با هدف‌گیری دقیق سلول‌های سرطانی، بدون آسیب به سلول‌های سالم، اثربخشی درمان را افزایش و عوارض جانبی را کاهش می‌دهند. دستاوردهای او شامل طراحی نانوحامل‌های ایمنی‌درمانی، واکسن‌های سرطان، و ابزارهای نانویی ترمیم بافت است که افق تازه‌ای در پزشکی مدرن گشوده‌اند.

افق تازه‌ای در درمان بیماران ام‌اس

پرفسور سامیا خوری محقق لبنانی با طرح «رویکردهای نوین در درمان بیماری ام‌اس:شناسایی عوامل بیماری‌زا و ساز و کارهای تنظیم و تحمل آن»؛ سامیا خوری، پژوهشگر برجسته لبنانی و برنده جایزه مصطفی(ص) ۲۰۲۳، با تحقیقات نوآورانه خود در حوزه بیماری مولتیپل اسکلروزیس (MS) و راه‌اندازی مرکز چندرشته‌ای مراقبت از بیماران ام‌اس در لبنان، امید تازه‌ای برای میلیون‌ها بیمار در سراسر جهان ایجاد کرده است. این مرکز با بهره‌گیری از تیمی متشکل از پزشکان، پرستاران، داروسازان و مددکاران اجتماعی، خدمات جامع درمانی شامل کنترل علائم، توان‌بخشی، فیزیوتراپی و حمایت روانی ارائه می‌دهد.

تحقیقات خوری به شناسایی عوامل ژنتیکی و محیطی مؤثر بر بروز و پیشرفت ام‌اس، از جمله کمبود ویتامین D، سیگار، موقعیت جغرافیایی و نقش ویروس EBV، پرداخته و نشان داده است که نازک شدن لایه شبکیه چشم می‌تواند پیشرفت بیماری را دو سال پیش از بروز علائم آشکار، پیش‌بینی کند.

وی همچنین با استفاده از مدل‌های حیوانی شبیه‌سازی‌شده، اثر عوامل محیطی بر سیستم عصبی را بررسی کرده و روش‌های نوینی همچون ایجاد تحمل ایمنی از طریق آنتی‌ژن‌های خوراکی را برای کاهش علائم بیماری معرفی کرده است. یافته‌های او نشان می‌دهد که تأمین به‌موقع ویتامین D، ترک سیگار و پایش مستمر بیماران می‌تواند به کند شدن روند پیشرفت ام‌اس کمک کند.

دکتر خوری، با این دستاوردها نه تنها جامعه علمی را یک گام به درمان مؤثر این بیماری نزدیک‌تر کرده، بلکه الهام‌بخش بیماران و نمادی از امید و پایداری در برابر چالش‌های پزشکی امروز است.

گام بلند با فناوری غشا در حل بحران جهانی آب

پرفسور احمد فوزی اسماعیل محقق با اثر «توسعه کاربردهای فناوری غشا»؛ احمد فوزی اسماعیل، دانشمند برجسته مالزیایی و برگزیده پنجمین دوره جایزه مصطفی(ص)، با نوآوری در فناوری غشا توانسته راهکارهایی مؤثر برای تصفیه فاضلاب‌های آلوده به روغن، نمک‌زدایی آب دریا و جداسازی گازها ارائه دهد.

غشاهای نانویی طراحی‌شده توسط او، با ویژگی‌هایی چون آب‌گریزی شدید، روغن‌دوستی بالا و مقاومت در برابر شرایط سخت، کارایی بالایی در صنایع نفت، گاز، کشاورزی و پزشکی نشان داده‌اند. این فناوری نه‌تنها در مدیریت منابع آب و مقابله با کمبود آن مؤثر بوده، بلکه در دیالیز و تصفیه خون نیز کیفیت درمان بیماران را بهبود بخشیده است. دستاوردهای اسماعیل الگویی موفق از به‌کارگیری علم در حل بحران‌های زیست‌محیطی و صنعتی به شمار می‌رون

از دود تا لیزر

ارتباطات از گذشته تا امروز مسیر شگفت‌انگیزی را طی کرده است؛ از علامت‌های دود و انعکاس نور خورشید در جنگ‌های باستانی تا فناوری‌های پیشرفته‌ای که مورات اویسال، پژوهشگر پیشرو این حوزه، توسعه داده است. او با نوآوری در ارتباطات بی‌سیم نوری (OWC) و فناوری‌هایی مانند نور مرئی (VLC) و ارتباطات نوری فضای آزاد (FSOC)، راه‌حل‌هایی برای کاهش فشار بر پهنای باند فرکانس رادیویی ارائه کرده است. دستاوردهای او در بهبود ارتباطات زیرآبی، توسعه شهرهای هوشمند، ایمن‌تر کردن جاده‌ها و حتی شبکه‌های حسگر پزشکی، چشم‌اندازی تازه برای دنیایی سریع‌تر، ایمن‌تر و هوشمندتر ترسیم می‌کند. این فناوری‌ها، آینده‌ای را نوید می‌دهند که در آن چراغ‌ها، خودروها و حتی لباس‌ها می‌توانند با ما و با یکدیگر «صحبت» کنند.

به گزارش ایسنا، آیین اعطای ششمین دوره جایزه مصطفی(ص)، ۱۷ شهریور و در آستانه ولادت پیامبر اکرم(ص) در تالار وحدت با حضور دانشمندان و شخصیت‌های علمی ایرانی، بین‌­المللی و به‌­ویژه چهر­ه‌های برجسته از جهان اسلام برگزار می‌شود و همزمان با آن، مجموعه‌ای از رویدادهای علمی-ترویجی و تخصصی در روزهای ۱۵ تا ۱۹ شهریور برپا خواهد بود.

انتهای پیام