اکنون نزدیک به ۱۰ سال از برجام می‌گذرد؛ تروئیکای اروپایی در واپسین روزهای مانده به انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ و خروج برنامه هسته‌ای ایران از دستور کار شورای امنیت، در غیاب هفت ساله آمریکا، اعلام کرده است که برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه نامه‌ای به سازمان ملل نوشته و فرصت ۳۰ روزه‌ای به مقامات ایران داده تا از در دیپلماسی به نتیجه دلخواه یعنی محدودیت اشاعه هسته‌ای ایران و بازگشت به تعهدات پیشین برسند. بسیاری از تحلیلگران معتقدند با وجود خروج آمریکا از برجام، بدعهدی اروپایی‌ها و مرگ چند ساله‌ برجام چنین اقدامی محلی از اعراب ندارد، اما بیش از همه این سوال مطرح می‌شود که ایران چه واکنش عقلانی می‌تواند به این سناریوی از پیش نوشته شده داشته باشد و چه چشم‌اندازی برای اقتصاد تحریم‌زده کشورمان قابل تصور است؟ 

حمید صالحی -عضو هیات علمی دانشکده علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی- در گفت‌وگو با ایسنا به جوانب این معمای چند وجهی یعنی اعلام آمادگی طرف اروپایی برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه پرداخت و اظهار کرد: مکانیسم ماشه موضوع جدیدی نیست. ما در سال ۲۰۱۵ توافقی را با ۱+۵ به امضا رساندیم و دو طرف تعهداتی را در قالب برجام پذیرفتند. در این قالب، چنانچه برجام اجرا می‌شد و طرفین به تعهداتشان عمل می‌کردند، مکانیسم ماشه‌ هم قابلیت اجرا داشت، اما اکنون که برجامی باقی نمانده، ترامپ آن را پاره کرده و اروپایی‌ها به هیچ یک از تعهدات برجامی خود عمل نکردند، دیگر جایی برای مانور بر مکانیسم ماشه نمی‌ماند.

وی با اشاره به اینکه اروپایی‌ها با فعال‌کردن مکانیسم ماشه در پی مقابله با یکجانبه‌گرایی آمریکا و عرض اندام در فضای بین‌الملل هستند، اضافه کرد: بالاتر از سیاهی رنگی نیست. در حال حاضر تحریم‌ها همچنان بر فضای کشور حاکم است و عملا برجام راه به جایی نبرد. اکنون تروئیکای اروپا قصد دارد تحریم‌های سازمان ملل که در قطعنامه ۲۲۳۱ گنجانده شده را مجددا اعمال کند که به نظرم چیزی به تحریم‌های پیشین اضافه نمی‌شود و مسئله جدیدی پیش رو نداریم. فقط موضوع این است که این سه کشور اروپایی که در منجلاب اوکراین گیر افتاده‌اند، می‌خواهند نقش خودشان را در خاورمیانه، جهان و کنترل اقدامات ایران احیا کنند. 

این تحلیلگر مسائل بین‌الملل ادامه داد: در این شرایط ما باید چند نکته را در نظر بگیریم؛ نخست اینکه ایران از مفاد برجام تخطی نکرده است. ما طبق ضوابط NPT عمل کردیم، اما آمریکا و صهیونیست‌ها کشورمان را بمباران کردند و تمام قوانین و معاهدات بین‌المللی را زیر پا گذاشتند و به سخره گرفتند. دوم اینکه ۱+۵ خودشان در عمل از برجام خارج شدند، اما اکنون مفاد این سند منسوخ‌شده را مجددا نبش قبر کردند و می‌گویند قصد فعال‌سازی اسنپ بک را دارند. سوما، به نظر من آن‌ها با مخالفت روسیه و چین مواجه می‌شوند، حدودا ۳۰ روز تا اجرای رسمی مکانیسم ماشه زمان باقی مانده و رئیس دوره‌ای شورای امنیت سازمان ملل هم روس‌ها خواهند شد و دیگر دست طرف اروپایی-آمریکایی به جایی نخواهد رسید.

عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی در خصوص واکنش‌های احتمالی ایران به این اقدام تروئیکا، اظهار کرد: باید دیپلماسی خود را فعال کنیم. بتوانیم از طریق سازمان ملل به طرفمان بفهمانیم که دوران زورگویی، یکجانبه گرایی و فشار مضاعف به کشورهایی مثل ایران که در پی صلح و دیپلماسی هستند به پایان رسیده است. به نظرم برای نشستن پشت میز مذاکره دیپلماسی قاعده خاص خودش را دارد و زمانی معنا پیدا می‌کند که طرف مقابل قوه درک داشته باشد ولی الان طرف مقابل چشم و گوشش را بسته و به هیچ چیز جز منافع خودش توجه نمی‌کند و تنها به سیاست‌های یکجانبه و تامین منافع متحدان و حفظ شکارگاهشان در منطقه یعنی نفت مفت و خلیج فارس می‌اندیشد و قائل به هیچ نوع دیپلماسی نیست.

صالحی با تاکید بر لزوم دستیابی به مؤلفه قدرت به منظور تامین منافع‌مان در فرآیند مذاکرات، اضافه کرد: باید قوی شویم؛ اگر بتوانیم به مؤلفه قدرت دست یابیم، می‌توانیم به دیپلماسی دل خوش کنیم و به آن پایبند باشیم. ولی تا زمانی که نتوانستیم به معنای واقعی کلمه به قدرت دست یابیم، کارکرد دیپلماسی کاهش می‌یابد. زیرا در این حالت منافع دو طرف تامین نمی‌شود. ما باید به لحاظ امنیتی، پدافند و نیروی هوایی قوی شویم. جنبه بازدارنده موشک‌هایمان در این چند ساله درخشیده و به ما کمک زیادی کرد تا به مؤلفه قدرت دست یابیم، اما باید نقاط ضعفمان در سایر حوزه‌های امنیتی را برطرف و نقاط قوت‌مان در زمینه بازدارندگی را تقویت کنیم. در این حالت، طرف مقابل متوجه خواهد شد با چه کسی روبروست و باید دیپلماسی پایاپای یا بردـبرد را در پیش گیرد نه یک صلح تحمیلی.

وی با اشاره به برخی صحبت‌ها مبنی بر خروج از NPT یا بستن تنگه هرمز از سوی سایر تحلیلگران، ادامه داد: به نظر من این صحبت‌ها بی‌پایه و اساس است. ما نمی‌توانیم به سادگی از NPT خارج شویم. اجماع بر علیه ما ایجاد خواهد شد و افکار جهانی بر علیه‌مان برانگیخته می‌شود. اگر مجددا جنگ تحمیلی راه بیفتد، ممکن است ما بتوانیم از NPT خارج شویم. از سوی دیگر، خلیج فارس و تنگه هرمز بیش از ۵۰ درصد انرژی جهان را تامین می‌کند و به سادگی نمی‌توان آن را بست. ممکن است بتوانیم صرفا ایست بازرسی داشته باشیم یا اقدامات امنیتی اعمال کنیم، اما بستن آن ممکن نیست. در شرایط فعلی بهتر است بجای این اقدامات، در مسیر آرام کردن اوضاع قدم برداریم و با استفاده از دیپلماسی وقت بخریم تا نقاط ضعفمان را برطرف کنیم.

این تحلیلگر مسائل بین‌الملل افزود: در جنگ ۱۲ روزه، ما یکه و تنها با انگلیس، فرانسه، ناتو، رژیم صهیونیستی، تکنولوژی غرب و سکوت شرق جنگیدیم. به نظر می‌رسد که اگر فرصت بیابیم و حوزه امنیتی و نظامی را بازسازی کنیم، بهتر می‌توانیم در آینده حرفی برای گفتن داشته باشیم، و الا در حالت کلی مکانیسم ماشه چیزی به جز بازگشت تحریم نیست. تحریم‌هایی که دیگر اثری بر ما ندارند، حتی اگر تحریم جدیدشان فروش نفت در برابر غذا باشد، چون سختی‌های زیادی پشت سر گذاشتیم چندان اثری بر ما ندارد. طرح این موضوع بیشتر پروپاگاندای اروپایی‌هاست که با مخالفت روسیه و چین ممکن است عملی نشود و به فرجام نرسد. حتی شاید سازمان ملل این نامه را ترتیب اثر ندهد، زیرا اصلا تخطی از سوی ایران انجا نشده است.

انتهای پیام