خراسان رضوی، یکی از استان‌های مهم و تاریخی ایران، در شمال شرقی کشور با مساحتی بالغ‌بر ۱۱۸هزار کیلومترمربع و جمعیتی بالغ‌بر ۶ میلیون نفر، به عنوان یکی از پرجمعیت‌ترین استان‌های ایران شناخته می‌شود. این استان با پایتختی مشهد که یکی از مقاصد زیارتی و گردشگری معروف در جهان اسلام است، به دلیل جاذبه‌های فرهنگی، مذهبی و تاریخی خود، هر ساله میلیون‌ها زائر و گردشگر را به خود جذب می‌کند اما این استان به رغم غنای فرهنگی و تاریخی خود، با چالش‌های جدی زیست‌محیطی و اقتصادی روبرو است که یکی از مهم‌ترین آن‌ها بحران کم‌آبی و خشکسالی است.

در سال‌های اخیر، خراسان رضوی به‌ دلیل تغییرات اقلیمی، افزایش جمعیت و مدیریت نادرست منابع آب که از گذشته به ارث رسیده با مشکلات جدی در تأمین آب شرب و کشاورزی مواجه شده است. بارش‌های غیرمتمرکز و ناپایدار، افزایش دما و تغییر در الگوهای بارش به شدت بر منابع آبی این استان تأثیر گذاشته و موجب کاهش ذخایر آب‌های زیرزمینی و سطحی شده است. این مشکلات، به ویژه در شهرهای بزرگ مانند مشهد، نیشابور، تربت‌حیدریه، سبزوار، کاشمر، خواف، گناباد و برخی دیگر که به عنوان مراکز اقتصادی و اجتماعی استان شناخته می‌شوند، به مراتب بدتر است.

میثم مجیدی -کارشناس حوزه آب- در گفت‌وگو با ایسنا به بررسی چالش‌های ناشی از افزایش جمعیت و نیاز روزافزون به آب در شهرهای بزرگ پرداخت و گفت: این رشد، فشار بیشتری به منابع آبی وارد می‌کند و مصرف بیش از حد آب در بخش‌های مختلف، به ویژه کشاورزی و صنعت، به کاهش منابع آبی دامن می‌زند.

مجیدی مدیریت نادرست منابع آب را یکی از دلایل بروز این بحران دانست و اظهار کرد: سیستم‌های آبیاری ناکارآمد، نشت آب در شبکه‌های توزیع و فقدان هماهنگی بین نهادهای مختلف به هدر رفت منابع آبی دامن می‌زنند؛ ضمن اینکه سیاست‌های ناکارآمد در زمینه مدیریت منابع آب و عدم توجه به نیازهای واقعی و مستمر جامعه، مشکلات بیشتری را ایجاد کرده است.

وی با اشاره به کاهش شدید آب‌های زیرزمینی به دلیل برداشت بی‌رویه و عدم نظارت کافی خاطرنشان کرد: این مسئله عواقب جبران‌ناپذیری به همراه دارد.

این کارشناس حوزه آب تأکید کرد: بحران کم‌آبی نه تنها بر کیفیت زندگی ساکنان تأثیر می‌گذارد، بلکه به بروز مشکلات اجتماعی و اقتصادی نیز منجر می‌شود؛ در واقع مهاجرت‌های ناشی از کمبود آب و معیشت پایدار، به تخلیه برخی روستاها و فشار بر زیرساخت‌های شهری منجر شده است.

نیاز به یک رویکرد جامع و منسجم در مدیریت منابع آب در خراسان رضوی بیش از پیش احساس می‌شود. این رویکرد باید شامل بهبود فناوری‌های آبیاری، توسعه زیرساخت‌های آبی، آموزش مردم در زمینه مصرف بهینه آب و تشویق به کشاورزی پایدار باشد. تنها با اتخاذ این راهکارها می‌توان به بهبود وضعیت آب در این استان کمک کرد و در نهایت کیفیت زندگی ساکنان را ارتقا داد.

وی در ادامه با اشاره به تأثیرات تغییرات اقلیمی بر بحران کم‌آبی در خراسان رضوی گفت: تغییرات اقلیمی یکی از عوامل اصلی بروز این بحران به شمار می‌رود؛ نوسانات شدید در الگوهای بارش و افزایش دما در سال‌های اخیر تأثیرات منفی قابل توجهی بر منابع آب زیرزمینی و سطحی استان داشته است.

این کارشناس حوزه آب با اشاره به کاهش متوسط بارش سالانه در خراسان رضوی افزود: بر اساس گزارش‌های سازمان هواشناسی، این کاهش بارش‌ها به شدت بر تأمین آب شرب و کشاورزی تأثیر گذاشته است. افزایش دما و تبخیر آب به همراه کاهش بارش، منجر به کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و خشکی بسیاری از منابع آب شرب شده است.

مجیدی همچنین به رشد سریع جمعیت و توسعه شهرها در استان اشاره و اظهار کرد: شهرهایی مانند مشهد، نیشابور و سبزوار با افزایش تقاضا برای آب مواجه هستند؛ این افزایش تقاضا فشار بیشتری به منابع آبی موجود وارد می‌کند و با توجه به محدودیت‌های طبیعی و کاهش بارش‌ها، تأمین نیازهای آب شرب و کشاورزی به شدت محدود می‌شود.

این کارشناس حوزه آب همچنین به مدیریت نادرست و ناکارآمد منابع آب اشاره و بیان کرد: بسیاری از شبکه‌های آبرسانی در این استان فرسوده و ناکارآمد هستند و نشت آب در آن‌ها به هدر رفت منابع آبی دامن می‌زند.

پیشروی آب‌های شور به سمت آب‌های شیرین

پیشروی آب‌های شور به سمت آب‌های شیرین یکی از چالش‌های جدی است که در مناطق خشک و نیمه‌خشک، به ویژه در خراسان رضوی، به وضوح قابل مشاهده است. این پدیده ناشی از کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و برداشت بیش از حد از منابع آبی است که به نوبه خود منجر به ورود آب‌های شور به سفره‌های آب شیرین می‌شود.

 احمدرضا محمودی یک کارشناس بخش کشاورزی گفت: پیشروی آب‌های شور نه تنها تهدیدی برای کیفیت آب شرب است، بلکه بر کشاورزی و تولید محصولات نیز اثرات منفی به همراه دارد، به طوری که کشاورزان با چالش‌های جدیدی در تأمین آب سالم و مناسب برای کشت خود مواجه خواهند شد. با این اوصاف، ضرورت توجه به این مسئله و اتخاذ تدابیر لازم برای مدیریت منابع آبی بیش از پیش احساس می‌شود.

وی همچنین به مشکلات ناشی از کمبود آب در بخش کشاورزی اشاره و اظهار کرد: بسیاری از کشاورزان به دلیل کمبود آب، مجبور به تغییر الگوی کشت و کاهش سطح زیر کشت محصولات خود شده‌اند. این تغییرات نه تنها تأثیر منفی بر معیشت کشاورزان دارد بلکه بر امنیت غذایی استان نیز تأثیر می‌گذارد.

وی با تأکید بر اینکه این تغییرات می‌تواند پیامدهای وخیمی بر روی کیفیت آب‌های زیرزمینی و منابع آبی شیرین داشته باشد، به تأثیرات جدی کمبود آب بر کشاورزی در شهرهای خراسان رضوی اشاره و اظهار کرد: کمبود آب تأثیر مستقیم بر تولید محصولات کشاورزی دارد؛ کاهش دسترسی به آب به کاهش شدید سطح زیر کشت و افزایش قیمت‌ها منجر شده است.

محمودی با اشاره به اینکه خراسان رضوی به عنوان یکی از تولیدکنندگان اصلی محصولات کشاورزی در کشور، به شدت تحت تأثیر این بحران قرار دارد، بیان کرد: بسیاری از کشاورزان به خصوص در جنوب خراسان به دلیل کمبود آب مجبور به کاهش سطح زیر کشت و تغییر الگوی کشت خود شده‌اند. این تغییرات نه تنها بر درآمد کشاورزان تأثیر می‌گذارد بلکه بر امنیت غذایی نیز اثرگذار است.

وی همچنین بر تشویق کشاورزی پایدار تأکید و تصریح کرد: استفاده از کشت‌های مقاوم به خشکی و تکنیک‌های آبیاری مدرن می‌تواند به حفظ منابع آبی کمک کند.

این کارشناس بخش کشاورزی برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای کشاورزان در خصوص روش‌های نوین کشت و آبیاری را ضروری دانست و بیان کرد: توسعه سیستم‌های آبیاری مدرن می‌توانند به بهره‌وری بیشتر آب در کشاورزی و فضای سبز شهری کمک کنند.

وی با تأکید بر اینکه دولت و نهادهای مسئول باید حمایت‌های لازم را از روستاها و جوامع محلی به عمل آورند تا نیازهای آب شرب و کشاورزی تأمین شود، خاطرنشان کرد: تنها با همکاری همه جانبه و اجرای این راهکارها می‌توان به مقابله با بحران کم‌آبی در شهرهای خراسان رضوی پرداخت و وضعیت منابع آبی را بهبود بخشید.

دسترسی محدود به آب سالم و بهداشتی عامل بروز بیماری‌ها

کاهش سفره‌های زیرزمینی و کاهش کیفیت آب نه تنها بر بخش کشاورزی تأثیرگذار است، بلکه پیامدهای جدی برای سلامت انسان‌ها نیز به همراه دارد. برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و آلودگی آب‌ها، منجر به کاهش دسترسی به آب‌های سالم و بهداشتی می‌شود که این مسئله می‌تواند بروز بیماری‌ها و مشکلات بهداشتی را در جوامع افزایش دهد.

 دکتر رضا زارع -متخصص بیماری‌های داخلی- هشدار داد که کاهش کیفیت آب نه تنها بر کیفیت زندگی افراد تأثیر منفی می‌گذارد، بلکه هزینه‌های بهداشتی و درمانی را نیز افزایش می‌دهد و در نهایت به کاهش بهره‌وری اجتماعی و اقتصادی منجر می‌شود.

وی با بیان اینکه نفوذ سموم شیمیایی و فاضلاب‌های صنعتی در آب‌های زیرزمینی و سطحی به سلامت ساکنان آسیب می‌زند، افزود: این آلودگی‌ها می‌توانند باعث بروز بیماری‌های مختلف و کاهش کیفیت محصولات کشاورزی شوند که خود کاهش کیفیت محصولات هم باز بر سلامت افراد تأثیر می‌گذارد.

این متخصص بیماری‌های داخلی با اشاره به اینکه کمبود آب به ویژه در شهرها باعث کاهش کیفیت زندگی و بهداشت ساکنان می‌شود، خاطرنشان کرد: دسترسی محدود به آب سالم و بهداشتی می‌تواند منجر به بروز بیماری‌ها و مشکلات بهداشتی شود. در برخی مناطق، ساکنان مجبور به استفاده از آب‌هایی با کیفیت پائین برای مصارف شرب و بهداشتی هستند که این امر خطر ابتلا به بیماری‌های عفونی و گوارشی را افزایش می‌دهد.

بحران کم‌آبی و چالش‌های مرتبط با آن در خراسان رضوی به‌عنوان یکی از استان‌های مهم و پرجمعیت ایران، وضعیت نگران ‌کننده‌ای را برای ساکنان و کشاورزان این منطقه به وجود آورده است. با توجه به کاهش منابع آب‌های زیرزمینی و سطحی، تغییرات اقلیمی و مدیریت نادرست منابع آب، استان با مشکلات جدی در تأمین آب شرب و کشاورزی روبرو است. این وضعیت نه تنها بر معیشت کشاورزان و امنیت غذایی تأثیر می‌گذارد، بلکه به بروز بیماری‌ها و مشکلات بهداشتی در جامعه نیز منجر می‌شود.

کارشناسان در این زمینه تأکید دارند که پیشروی آب‌های شور به سمت آب‌های شیرین، کیفیت آب شرب و کشاورزی را به شدت تهدید می‌کند. در این راستا، افزایش جمعیت و نیاز روزافزون به آب در شهرهای بزرگ استان، فشار بیشتری به منابع آبی موجود وارد می‌کند و این امر می‌تواند به تخلیه روستاها و افزایش مشکلات اجتماعی و اقتصادی منجر شود.

به‌منظور مقابله با این بحران و بهبود وضعیت منابع آبی، نیاز به یک رویکرد جامع و منسجم در مدیریت منابع آب احساس می‌شود. این رویکرد شامل بهبود فناوری‌های آبیاری، توسعه زیرساخت‌های آبی، آموزش کشاورزان در زمینه روش‌های نوین کشت و آبیاری و اجرای سیاست‌های حمایتی از جوامع محلی است. تنها با همکاری همه‌جانبه و اتخاذ تدابیر لازم می‌توان به حفظ و بهبود منابع آبی خراسان رضوی و ارتقاء کیفیت زندگی ساکنان آن امیدوار بود.

انتهای پیام