حضور حضرت فاطمه معصومه (س) در قم تنها یک رویداد زیارتی نبود، بلکه نقطه عطفی در ساختار معنوی، علمی و تمدنی جامعه شیعه محسوب می‌شود، ایشان با سیره‌ای مملو از صبر، وفا و مقاومت در برابر ستم، نه تنها الگویی زنده برای زنان، بلکه الگویی جهانی برای تمام مسلمانان هستند. از سفر طولانی و پرمشقت تا وفات شهادت‌گونه در غربت، زندگی این بانو پر از پیام‌های سیاسی، نمادین و فرهنگی است. امروز، حرم بانوی کرامت نه فقط مرکزی برای زیارت، بلکه خزانه‌ای از علم، هویت و مقاومت اسلامی است.

در ادامه، گوشه‌ای از ابعاد شخصیت والای ایشان و تأثیر ماندگارشان بر جامعه، به ویژه نسل جوان و زنان، را با حجت الاسلام محمدباقر مشکاتی، سندپژوه و پژوهشگر تاریخ و سیره اهل بیت(ع) مرور می‌کنیم.

ایسنا: حضرت معصومه(س) تنها به عنوان یک شخصیت معنوی شناخته نمی‌شوند، بلکه نماد صبر، وفا و مقاومت در برابر ستم هستند. از دید شما، چه ویژگی‌هایی در سیره ایشان باعث شده تا پس از گذشت قرن‌ها، همچنان الگویی زنده برای زنان و مردان مسلمان باشند؟

در حقیقت، حضرت فاطمه معصومه(س) آیینه‌ای تمام‌نما از فضائل و کمالات انسانی‌ هستند که در دامان پاک اهل‌بیت(ع) و در بیت امامت رشد یافته‌اند، زندگی ایشان همراه با مصیبت‌های بزرگ بود؛ از دست دادن پدر بزرگوارشان، امام کاظم(ع) که سال‌ها در زندان هارون الرشید به سر بردند، تا شهادت برادران و بستگان و در نهایت، هجرت طاقت‌فرسا، سفر طولانی و پرمشقت به ایران به قصد دیدار برادرشان امام رضا(ع) که با اهداف بلندی چون مجاهدت در راه خدا و حمایت از امامت ولی خدا صورت گرفت.

این حوادث، صبر ایشان را نه از روی ضعف و ناگزیزی، بلکه به عنوان یک صبر فعال و برخاسته از ایمان عمیق به تقدیر الهی نشان می‌دهد، اما شاید والاترین شاخصه ایشان، وفاداری بی‌نظیر و ولایتمداری مطلق ایشان بود. سفر پرمخاطره‌ای که در اوج خفقان عباسیان به ایران داشتند، یک حرکت شخصی نبود، بلکه اقدامی سیاسی-معنوی در جهت یاری امام زمانشان بود، در واقع این سفر به خاطر عشق به امامت بود و در این مسیر، تمام سختی‌ها را تحمل کردند تا جایی که جان خود را فدای مسیر ولایت کردند و این، یک الگوی بی‌بدیل برای همه شیعیان است.

علاوه بر این، جایگاه علمی ایشان بسیار رفیع بود؛ پرورش در چنین خاندانی، حضرت معصومه(س) را به درجه‌ای از علم رسانده بود که در نبود امام کاظم(ع) قادر به پاسخگویی به مسائل شرعی شیعیان بودند و این نشان می‌دهد که ایشان در حقیقت یک مُحَدّثه و عالمه بزرگ در عصر خود به شمار می‌رفتند، این ویژگی‌های جامع، حضرت فاطمه معصومه (س) را تبدیل به الگویی کامل و همیشگی برای بشریت کرده است.

ایسنا: وفات حضرت معصومه (س) در شرایطی صورت گرفت که امام رضا (ع) تحت نظر خلفای عباسی بودند. آیا می‌توان گفت وفات ایشان فقط یک واقعه بود یا پیامدهای سیاسی و نمادینی برای جریان اهل‌بیت (ع) و شیعیان داشت؟

رحلت شهادت‌گونه حضرت فاطمه معصومه(س) در قم به هیچ وجه یک رویداد اتفاقی و بی‌اهمیت نبود، بلکه در بستر تاریخ تشیع، تبدیل به یک نقطه‌عطف سیاسی و نمادین شد. در آن زمان، عباسیان تلاش داشتند امام رضا(ع) را در مرو منزوی کنند، اما حرکت حضرت معصومه (س) و استقبال مردم قم از ایشان، نشان داد که پیوند مردم با اهل بیت (ع) ناگسستنی است، در واقع هجرت و مظلومیت این بانو، پرده از توطئه‌های سیاسی عباسیان برای جدا کردن خاندان امامت از مردم برداشت.

از بُعد نمادین، درگذشت ایشان در قم که در آن زمان دارای یک پایگاه قوی شیعی (توسط خاندان اشعری) بود، باعث شد این شهر رسما تبدیل به لنگرگاه و مأمن تشیع شود و حضور مزار مطهر بانوی کرامت، قم را به یک قلعه معنوی در برابر حکومت مرکزی تبدیل کرد و به شیعیان مشروعیت و مرکزیتی عمیق بخشید. بنابراین، رحلت بانوی کرامت که مدارک، قرائن و دلایل زیادی بر شهادت ایشان نیز وجود دارد، رویدادی بود که هویت و مرکزیت جغرافیایی تشیع را تثبیت کرد و نمادی جاودانه از مبارزه با ظلم و شهادت در راه ولایت را به یادگار گذاشت.

ایسنا: حضور حضرت معصومه (س) در قم، این شهر را به یک قطب معنوی و علمی تبدیل کرده است. امروزه، این فضا چه تأثیری بر جامعه، به ویژه زنان، دارد، با توجه به اینکه یکی از مهم‌ترین مراکز زیارتی و علمی ایران حول وجود یک بانوی مؤمن شکل گرفته است؟

دستاوردها و برکات حضور کریمه‌ اهل‌بیت(ع) در قم بسیار زیاد است و اغلب ابعاد و شئون فرهنگ  و تمدن را کم و بیش پوشش می دهند. این حضور تمدن ساز و پربرکت شهر مقدس قم را به مرجعیت معنوی، علمی  و تمدنی جهان شیعه تبدیل کرده است؛ امروزه قم به برکت حضور و حیات معنوی این بانوی قدیسه و تمدن ساز، تنها یک شهر مذهبی نیست، بلکه خزانه فکری و معنوی تشیع در جهان است.

از سویی تأثیر این حضور بر جامه زنان بسیار عمیق، چندوجهی و مضاعف بوده است؛ حرم مطهر فاطمی و حوزه علمیه خواهران در جوار آن، که امروز با گستردگی و عظمت کم‌نظیری فعالیت می‌کند، عملا نمادی از جایگاه واقعی زن در تراز اسلامی است. نفس گنبد و بارگاه این بانوی بزرگوار و بامنزلت در این شهر ثابت می‌کند که زن مسلمان می‌تواند در اوج عفاف و با حفظ ارزش‌های دینی، به بالاترین مدارج علمی دست یابد و در نقش رهبران فکری، مبلغان و نقش آفرینان جهانی ظاهر شود.

هزاران بانوی طلبه‌ای که در قم تربیت می‌شوند، حاملان پیام اهل بیت(ع) و آرمان‌های بانوی کرامت به سراسر جهان هستند و نه تنها به شبهات پاسخ داده و جهاد تبیین می‌کنند، بلکه به جوامع خود هویت و اصالت می‌بخشند. این معنویت الهام بخش، زنان و دختران را به سمت تقویت هویت اسلامی سوق می‌دهد. زن مسلمان در قم، خود را عضوی از یک خانواده بزرگ معنوی می‌بیند و با الگوبرداری از سیره ایشان، به دنبال فرهنگ پایداری و مقاومت، بالندگی در ابعاد معنوی، خانوادگی و اجتماعی است.

از فعالیت‌های پژوهشی پیچیده تا مشارکت‌های فعال در عرصه‌های خیریه و جهادی، زنان قم نشان داده‌اند که می‌توانند در تمام عرصه‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی نقش‌آفرین باشند و این، همه به برکت محوریت این بانوی بزرگوار است که زنان را به سوی قله‌های علم، عمل، بصیرت، معنویت و هدایت کرده است.

ایسنا: نسل جوان ممکن است نسبت به شخصیت‌های تاریخی احساس نزدیکی نداشته باشند. چگونه می‌توان داستان حضرت معصومه (س) از سفر طولانی تا وفات در غربت را به شکلی الهام‌بخش و قابل درک برای این نسل منتقل کرد؟

برای برقراری ارتباط مؤثر با نسل جوان، باید زبان خود را به زبان روایت، تصویر و تعامل تغییر دهیم، داستان زندگی حضرت فاطمه معصومه(س) باید از حالت یک روایت خشک تاریخی و فضیلت شماری برای آن حضرت خارج شود و به قالب‌های جذاب، الگومدارانه، کاربردی و انگیزشی تبدیل شود، درذواقع ما باید از روایت‌گری هنرمندانه در قالب رمان‌های تاریخی با ادبیات روز، بهره بگیریم.

از تهیه و تولید پویانمایی های حرفه‌ای و بخصوص تجربیات واقعیت مجازی و بازی‌های رایانه‌ای استفاده کنیم تا جوانان بتوانند به صورت ملموس اهداف و آرمان سفر پرمشقت و البته تمدن ساز پربرکت ایشان را درک کنند. نکته کلیدی این است که حضرت را به عنوان یک قهرمان و الگو و اسوه زنان و دختران معرفی کنیم که نه تنها به دلیل انتساب به ائمه طاهرین(ع)، بلکه به دلیل انتخاب‌های شجاعانه و مقاومت و اراده قوی‌اش در مواجهه با مشکلات و ستم های زمانه، مورد ستایش است.

باید بین سیره و سبک زندگی و شیوه مبارزاتی ایشان در قرن دوم هجری و دغدغه‌های امروز جوانان مثل هویت، هدفمندی، ایستادگی در برابر فساد و ظلم ارتباط برقرار کنیم. در فضای مجازی، به جای محتوای تکرای و طولانی، باید از کلیپ‌های کوتاه، پادکست‌های جذاب و چالش‌های فرهنگی تعاملی استفاده کرد. می‌توان پروژه‌های یادگیری مبتنی بر تحقیق را طراحی کرد که جوانان خودشان به کشف ابعاد زندگی ایشان بپردازند.

در نهایت، با استفاده از زبان محاوره و تمرکز بر ابعاد انسانیِ تصمیم‌گیری‌های سخت ایشان، می‌توانیم داستان حضرت معصومه (س) را از یک روایت صرف به یک چراغ راه و الگوی عملی برای ساختن یک زندگی هدفمند برای نسل امروز تبدیل کنیم.

از کرامت فردی تا نقش‌آفرینی تمدن‌ساز

در نهایت آنچه که به نظرم در معرفی حضرت فاطمه معصومه(س) مغفول مانده و یا کمتر پرداخته شده است، بُعد حضور اجتماعی، نقش آفرینی اجتماعی و ماموریت تمدن سازی حضرت است. بانویی که در اوج منزلت و فضایل انسانی؛ کریمه، طاهره، عابده و عالمه است و در ادبیات جهانی یک «بانوی قدیسه» است و در عین حال، در نهایت ایفای نقش فرافردی و اجتماعی که از یک مسلمان شیعه انتظار می‌رود را دارد؛ نه تنها تاثیر فرهنگ سازی و دین پروری بلکه یک «بانوی تمدن ساز» است.

و در ایران اسلامی ملت‌سازی و انقلاب‌سازی و نظام‌سازی کرده است و اینک با برکات وجودی و شخصیت جامع، همه جانبه و الهام بخش خود در حالت «امت سازی» و زمینه سازی ظهور است، لذا رسالت ما امروزه تمرکز بر نقش اجتماعی و مأموریت تمدن‌سازی ایشان باید باشد. نقشی که ایشان در کنار اوج فضائل فردی (کریمه، طاهره، عابده، عالمه و زاهده) که ایشان را به یک «بانوی قدیسه» بدل می‌کند، در عرصه فرافردی نیز یک «بانوی تمدن‌ساز» بوده‌اند.

باید همگان بدانند که حضور ایشان در ایران، سنگ بنای ملت‌سازی، انقلاب‌سازی و نظام‌سازی بر مبنای تشیع بود. امروزه نیز، شخصیت جامع و الهام‌بخش ایشان، به عنوان قطب «امت‌سازی» جهانی عمل کرده و زمینه را برای ظهور فراهم می‌سازد. بنابراین، نقش این بانوی نمونه به عنوان بهترین دختر دنیا و الگوی بانوان و دختران مسلمان، فراتر از یک فضیلت فردی، یک راهبرد حیاتی برای تداوم و تکامل تمدن اسلامی-شیعی است.

انتهای پیام