رویا یداللهی شاه‌راه در گفت‌وگو با ایسنا، با تأکید بر اهمیت و نقش کلیدی ادبیات در دنیای کودکان، اظهار کرد: ارسطو یکی از کارکردهای تراژدی را کاتارسیس یا تزکیه می‌داند؛ به بیان امروزی‌تر، تجربه ادبی را فرصتی برای زیستن تخیلیِ وضعیت‌هایی می‌داند، که ما نمی‌توانیم یا نباید تجربه کنیم. شاید بتوان از این منظر، یکی از کارکردهای ادبیات کودک را همین «زیستن آزمایشی» دانست.
وی با اشاره به وضعیت خاص کودکان، بیان کرد: کودک اساسا موجودی بی‌تجربه یا کم‌تجربه تلقی می‌شود، که انتظار می‌رود جامعه بزرگ‌سال او را برای ورود به جهان بزرگ آماده کند. همچنین، جهان زیست کودک نسبت به اغلب بزرگ‌سالان محدود است و امکان و توان تجربه بسیاری از موقعیت‌ها را ندارد.
نویسنده و پژوهشگر حوزه فلسفه ادبیات کودک و نوجوان، گفت: ادبیات می‌تواند مجموعه‌ای از وضعیت‌ها و تجربه‌های تخیلی را، از آنچه بسیار به واقعیت نزدیک است، تا آنچه از آن فاصله دارد را به ذهن کودک عرضه کند و این امکان را برای او فراهم آورد که از طریق هم‌ذات‌پنداری با شخصیت‌های داستان، خود را در آن موقعیت‌ها و تجربه‌ها «تصور» کند.
یداللهی شاه‌راه ادامه داد: این تصور او از یک‌سو پایه و مایه فهم و پذیرش هنجارهای اجتماعی و از سوی دیگر، کشف امکان‌های فراروی این هنجارها و رشد خلاقیت‌زایای او خواهد شد. همچنین ادبیات، علاوه بر آموزش مستقیم مهارت‌ها، زمینه را برای رشد فکری و اجتماعی کودکان فراهم می‌کند و فرصتی می‌سازد، که کودک بدون مواجهه مستقیم با سختی‌ها و چالش‌های واقعی، آن‌ها را تجربه کند و بیاموزد.
وی به روند موجود در بازار نشر کتاب‌های کودک اشاره کرد و گفت: این روزها شاهدیم که والدین کودکان در کتاب‌فروشی‌ها به دنبال کتاب‌هایی برای آموزش مدیریت خشم، همدلی یا دوست‌یابی برای فرزندانشان می‌گردند. باید توجه داشت که همه کتاب‌های کودک، به معنای واقعی ادبیات کودک نیستند. بسیاری کتاب منتشر می‌شود که به طور مثال روی جلدشان نوشته شده است:«من می‌توانم خشمم را کنترل کنم» و تصویر کودکی روی جلد آن است که قرار است به کودک بگوید چه‌طور خشم خود را کنترل کند. واقعیت این است که این کتاب‌ها، به طور واقعی ادبیات کودک محسوب نمی‌شوند.
این نویسنده و پژوهشگر حوزه فلسفه ادبیات کودک و نوجوان اضافه کرد: داستان کودک نیز مانند داستان بزرگ‌سال، در درجه اول باید وجه داستانی قوی داشته باشد و قصه‌ای جذاب بگوید. داستان خوب در دل خود همه چیز خواهد داشت؛ هیچ کودکی هری‌پاتر را به این خاطر نمی‌خواند که ارزش دوستی را بفهمد، یا درباره مبارزه با ظلم چیزی یاد بگیرد. همه ما، چه در کودکی و چه در بزرگ‌سالی، قبل از هر چیز دلمان «قصه» خوب می‌خواهد.
یداللهی شاه‌راه با اشاره به لزوم کنار گذاشتن رویکرد آموزش مستقیم به کودکان، بیان کرد: اگر می‌خواهیم کودکان از طریق ادبیات، مهارت نرم را یاد بگیرند، قبل از هر چیز باید امر و نهی و آموزش مستقیم به کودک را کنار بگذاریم و صادقانه فقط برای او قصه بگوییم.
وی در خصوص نقش والدین و مربیان در شکل‌دهی فرهنگ کتاب‌خوانی، اظهار کرد: والدین و مربیان بهترین کاری که می‌توانند انجام دهند، این است که خودشان قبل از هر چیز کتاب بخوانند و کارکرد کتاب را در زندگی‌شان نشان دهند. همچنین، کودکانی که می‌بینند بزرگ‌ترها تمام وقت خود را صرف گذراندن به فضای مجازی کرده‌اند و تفریحات و کارهای جدی آن‌ها، ربطی به کتاب، داستان و مطالعه ندارد، این درس را می‌گیرند که کتاب شیئی زینتی است و مانند بسیاری کارهای دیگر، بیهوده توصیه می‌شود.
این نویسنده ادبیات کودک و نوجوان، با تأکید بر اهمیت ایجاد «زبان مشترک کتاب» میان کودک و بزرگ‌ترها گفت: وقتی کودک و بزرگ‌ترهای او، زبان مشترک کتاب را به واسطه‌ی تجربه مستقل خودشان پیدا کنند، ارتباط واقعی و عمیقی برقرار می‌شود.
یداللهی شاه‌راه درباره تحولات شکل ادبیات پندآموز و تأثیر آن بر کودکان، خاطرنشان کرد: پیش‌ترها داستان‌های پندآموز، با نتیجه‌گیری اخلاقی بسیار واضح، رایج بود. این موضوع باعث می‌شد، فرصت لذت بردن از ادبیات و ایجاد فهم عمیق از کودکان گرفته شود. همچنین این روزها نوع دیگری از ادبیات پندآموز بر مبنای اصطلاحات روان‌شناختی، مانند مهارت‌های زندگی و مدیریت احساسات رایج شده است که در واقع همان وضعیت را دارد و تنها کمی ظاهر کار فرق کرده است. باید توجه داشت که داستان‌های قوی می‌توانند هوش روایی، شیوه تفکر، توانایی حل مسئله، تفکر انتقادی-هم‌دلانه و درک کودک از خود، دیگری و جهان را شکل دهند، اما متاسفانه کتاب‌ها این تأثیرات را به‌صورت مستقیم اعمال نمی‌کنند.
وی تصریح کرد: در نتیجه می‌توان گفت ارتباط کودکان با کتاب، مستلزم آن است که والدین کودکان، خود اهل مطالعه، مشتاق رشد، یادگیری و فهم عمیق باشند و این علاقه را در رفتار و گفتار خویش به کودک نیز نشان دهند. افزون بر این، باید شرایط لازم از جمله فرصت، آرامش و تمرکز کافی را برای درگیر شدن کودک با کتاب و بهره‌مندی واقعی از آن فراهم سازند.
انتهای پیام
نظرات