طارم یکی از خوش آب و هواترین و زیباترین شهرستان‌های زنجان به شمار می‌رود که به علت آب و هوای مطلوب، از قطب‌های اصلی کشاورزی در استان نیز محسوب می‌شود. هندوستان ایران با ۴۷ هزار نفر جمعیت (حدود ۵ درصد جمعیت و ۱۰ درصد مساحت استان زنجان) در ۹۰ کیلومتری شمال‌شرقی زنجان واقع شده و با استان‌های قزوین، اردبیل و گیلان همسایه است.
این شهرستان دارای دو منطقه کوهستانی و کوهپایه‌ای بوده و از نظر اقلیمی دارای دو اقلیم متفاوت معتدل و سردسیر است و با توجه به شرایط اقلیمی نیمه گرمسیر شهرستان طارم که متفاوت از سایر نقاط استان بوده، کشاورزی از اهمیت ویژه‌ای در این منطقه برخوردار است تا جایی که حدود ۹۵ درصد مردم طارم در کارهای کشاورزی فعالیت دارند که همین موضوع دغدغه‌هایی را در حوزه مصرف آب به همراه داشته است.
دیدگاه مصرف حداکثری منابع آب برای توسعه که در بُعد کلان و کشوری ارائه شده است، در مجموع چندان قابل دفاع و منطبق با مبانی و اصول توسعه پایدار نیست و لیکن موضوعیت آن در محدوده اهداف و رویکرد پیشرفت طارم نیز قابل تعمیم به نظر می‌رسد. به ویژه در دو دهه اخیر که با شتاب فراوان روند توسعه کشت انواع محصولات کشاورزی چشم‌گیر بوده و به همین جهت باید به آینده با چشمان نگران نگریست، همچنان که روند احداث باغ‌های زیتون و سایر محصولات سازگار افزایش داشته است، متأسفانه الگوی کشت محصولات متوقع و آب‌بری مانند برنج در طارم نابسامان و افسارگسیخته است و سال به سال هم واقعیت تلخ کم‌آبی عیان می‌شود.
با تداوم برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی که از مرحله بحرانی هم گذر کرده با فرونشست نقاط دشتی و پای‌کوهی طارم بیش از پیش مخاطرات جدی را خواهیم دید. هم‌اکنون در غرب طارم در محدوده روستای سرخ‌آباد چند فروچاله و فرونشست زمین را می‌توان مشاهده کرد که در آینده هم این رخداد ناگوار در شرق طارم و نواحی بستر رودخانه تا گیلوان قابل تسری خواهد بود. همچنین خشکی رودخانه پرآب قزل‌اوزن در اواسط بهار واقعیت انکارناپذیری است که تبعات زیادی برای شهرستان طارم در پی خواهد داشت. از کجا معلوم در سال‌های آبی آتی روند خشکی و ریزش جوی مناسب باشد و همین‌طور به آزادسازی آب از سد آیدوغموش شهرستان میانه می‌توان امیدوار بود تا اندکی از تراژدی خشکی تابستانه رودخانه قزل‌اوزن و تلف شدن گسترده آبزیان بکاهد.
علی‌رغم همه این نگرانی‌ها از مهم‌ترین توصیه‌ها و پیشنهادهایی که در این حوزه در طارم می‌تواند گره‌گشا بوده و باید مورد توجه تصمیم‌گیران و تصمیم‌سازان قرار گیرد، می‌توان به احداث سدهای تنظیمی و معیشتی و کوچک‌مقیاس با طراحی دقیق شبکه بهره‌برداری پایین‌دست صرفاً برای آبیاری قطره‌ای و با نگاه کارشناسی روی رودخانه قزل‌اوزن و بعضی سرشاخه‌های آن در روستاهای میرزاخانلو، پاوه‌رود، هزاررود علیا، سرخه‌سنگ، ده‌بهار در طارم، پرهیز از اعطای مجوز توسعه برداشت آب زیرزمینی و بهره‌برداری منابع آب به روش سنتی و ترغیب کشاورزان به استفاده از الگوی آبیاری تحت فشار با کاربرد شیوه‌های انتقال نوین آب اشاره کرد.
از دیگر راهکارهای مورد استفاده می‌توان به بهره‌بردای از تکنیک‌های آب‌خوانداری، پخش سیلاب و مدیریت رواناب و سیستم‌های سطوح آبگیر باران که از مهم‌ترین راهکارهای تقویت مراتع و تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی، هم در کشورهای پیشرفته و هم در کشورهای کمتر توسعه یافته و هم در کشورهای عقب مانده بوده و در سه دهه گذشته در ایران نیز اجرایی شده و در برخی مناطق تحول‌آفرین بوده است.
یکی از نسخه‌های شفابخشی که برای مقابله با کمبود آب در همه نقاط استان از جمله طارم می‌توان پیچید، اهتمام به کشت گیاهان دارویی است، اغلب گیاهان دارویی و بعضی گیاهان علفی یکساله، جو، پسته، انگور، عناب، کنجد، ذرت علوفه‌ای، سورگوم، آفتاب‌گردان، فندق، زعفران، مارچوبه از جمله گونه‌های گیاهی مناسب برای مناطق نیمه‌خشک است. همچنین برنج، یونجه، سیب درختی، هندوانه، گوجه‌فرنگی، خیار و اغلب صیفی‌جات از محصولات نامناسب با اقلیم نیمه‌خشک و گیاهانی نسبتاً آب‌بر هستند که کشت هر یک از آن‌ها باید متناسب با اقلیم مناطق انجام شود که این موضوع باید در طارم نیز مدنظر قرار گیرد.
به طور کلی اگر بخواهیم نتیجه‌گیری از این یادداشت داشته باشیم، در صورت التزام و انجام مراتب ذکر شده و استفاده از نظر کارشناسان امر در مقام تصمیم و اجرا در سطح کشاورزی خرده مالکی و چه در مقیاس کلان توسط مجلسیان و دولتیان و چه ترویج آن مفاهیم در سمن‌ها و جوامع محلی و سازمان‌های مردم‌نهاد می‌شود، به اصلاح و احیای بخش کشاورزی در طارم امیدوار بود و در غیر این صورت کماکان روند رو به گسترش تخریب محیط‌زیست و بهره‌برداری غیراصولی و خارج از ظرفیت منابع‌طبیعی و محیط‌زیست و در یک جمله شرایط توسعه نامتوازن و ناپایدار به سمت قهقرا و بیابانی شدن منطقه، پیش خواهیم رفت.
پی‌نوشت: در این نوشتار از کتاب سرزمین طارم نوشته مهدی محمدی نویسند زنجانی استفاده شده است. مؤلف کتاب سرزمین طارم
انتهای پیام
نظرات