به گزارش ایسنا، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر رضا غلامی امروز در نشست مدیران گروه‌های علمی جشنواره بین‌المللی فارابی که در محل مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برگزار شد، ضمن عرض سلام و خیر مقدم، با بیان این که این جلسه، اولین جلسه علمی مربوط به سیزدهمین جشنواره بین المللی فارابی است، اظهار کرد: همانطور که استحضار دارید، نه فقط با ملاحظه تعداد اعضاء هیات علمی دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی دانشگاهی و حوزوی، بلکه با ملاحظه تعداد کل محققان کشور در دو عرصه علوم انسانی و علوم اسلامی، حجم تحقیق و تالیف علمی و انتشار آن به صورت کتاب در کشور بالا نیست و این نشان می‌دهد سرمایه گذاری در زمینه تحقیقات علوم انسانی و علوم اسلامی با ظرفیت‌های بالقوه و بالفعلی که وجود دارد، انطباق ندارد. البته روشن است که لازم‌ نیست هر پژوهشی منجر به تولید کتاب شود؛ اما انتشار کتاب های علمی، علاوه بر اینکه برای جامعه‌ی رو به پیشرفت یک سرمایه گرانقدر و ماندگار محسوب می شود، بلکه با عینیت بخشی به انباشت علمی و همچنین تجارب پژوهشی در کشور می تواند فرصت های بیشتری را برای نوآوری و خلق آثار علمی ممتاز و فاخر بوجود بیاورد.

وی افزود: جدای از بحث کمبود میزان تحقیقات و تالیفات علمی در کشور به ویژه ارائه آن به صورت کتاب، بحث بعدی، کیفیت آثار علوم انسانی و علوم اسلامی در ایران است. سؤال مهم اینجاست که سطح کیفی آثار علمی در دو ساحت علوم انسانی و علوم اسلامی چگونه است و سؤال مهم‌تر این است که سطح کیفی آثار چگونه و با چه منطق و چه سنجه‌هایی قابل ارزیابی است؟ من بنا ندارم درباره کیفیت آثار علمی در علوم انسانی و علوم اسلامی قضاوت مطلق داشته باشم، لکن نگاه اجمالی به سیر تحقیقات و تألیفات در این زمینه و نیز نظرات اساتید بزرگ نشان می‌دهد که حدوداً یک- بیستم مجموعه آثار تولیدی در هر سال، از کف کیفیت تعریف شده برای آثار علمی برخوردارند. با این حال، عرض من در اینجا این است که کیفیت سنجی آثار علمی خود یک دانش است و ما هنوز به چنین دانشی که به ویژه از یک مبانی و ساخت قوی و همچنین از اختصاصات بومی برخوردار باشد، دست نیافته‌ایم. در این بین، نقش کلیدی فلسفه علوم‌ در سنجش کیفیت را نباید از نظر دور داشت. به نظر می رسد هر میزان فلسفه‌های علوم با رشد و تعمیق بیشتری روبرو شوند مسیر رسیدن به دانش کیفیت سنجی هموارتر می‌شود.

رئیس مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم تصریح کرد: هرچند ارزیابی کیفیت یک اثر بدون شاخص گذاری میسر نیست، اما به نظر می‌رسد نباید در شاخص‌های کیفیت سنجی دچار تحجر و بدتر از آن، مبتلا به تابوگرایی شویم. هیچیک از شاخص‌های کیفیت سنجی وحی مُنزل نیست که تصور شود غیر قابل نقد و غیر قابل تغییر است. حتی ممکن است بعضی از این شاخص‌ها درباره بعضی از آثار کارایی لازم را نداشته باشند. در واقع، سخن من این است که از یک سو، تنوع و تکثر نظریه‌ها در کیفیت سنجی و از سوی دیگر، عدم امکان سنجش همه آثار با شاخص‌های یکسان، نباید نادیده گرفته شود، هر چند طبیعی است که در جشنواره عالی و معتبری مانند جشنواره فارابی، در فرایند داوری‌ها، به نحو طبیعی، مقاوم‌ترین نظریه در عرصه کیفیت‌سنجی، به نظریه‌های دیگر ترجیح خواهد یافت.

حجت‌الاسلام والمسلمین غلامی خاطرنشان کرد: به نظر می رسد مساله اصلی ما نوآوری است. به دلایل گوناگون، که در جای خود قابل بحث است، امروز میزان نوآوری علمی در علوم انسانی و علوم اسلامی ناچیز است. البته روشن است که شرایط نوآوری در علوم اسلامی نسبت به علوم انسانی به مراتب بهتر شده و مراکز علمی پیرامون حوزه علمیه گام‌های خوبی را در این عرصه برداشته‌اند؛ اما بحث در اینجا، معنا، شرایط و بسترهای نوآوری علمی نیست، بلکه بحث بر سر این است که نباید توجه بیش از حد به دیسیپلین‌های علمی، نبوغ علمی و نوآوری‌ها یک محقق را از نظرها پنهان کند. گاهی در یک اثر، به‌رغم رعایت همه ضوابط علمی، هیچ نوآوری‌ای مشاهده نمی‌شود و برعکس، گاهی با وجود عدم رعایت برخی ضوابط علمی در اثر، نوآوری‌های مهمی در آن وجود دارد.

وی یادآور شد: یکی از مهم‌ترین لوازم سنجش نوآوری، اشراف بر تاریخ علم اعم از روند علم در جهان و نیز سیر علم در جهان اسلام و ایران است که سابق بر این عمدتاً جریان دانشنامه‌نویسی در غرب عهده دار اشراف‌بخشی در این عرصه بود. واقعیت این است که وقتی می توان درباره مرزگشایی یک اثر علمی به درستی قضاوت کرد که از شناخت عمیق و روزآمدی نسبت به حرکت گام به گام دانش مربوط و شاخه‌های فراوان آن در تاریخ برخوردار بود. البته پذیرش یک روایت مشهور از سیر تاریخی هر دانش و نادیده گرفتن سایر روایت‌ها، مسأله دیگری است که می‌تواند ارزیابی درباره نوآوری و مرزگشایی علمی را با اشکال روبرو کند. اصولاً امروز این پرسش مطرح است که آیا علم به صورت یک خط ممتد رشد کرده یا به صورت خط های بریده بریده و بعضاً در تقابل با هم که پاسخگویی به این سؤال در جای خود از اهمیت فراوانی برخوردار است.  

رئیس مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم خاطرنشان کرد: همانقدر که نوآوری مهم است، نقد روشمند هم مهم است و تا رونق کافی در نقد علمی ایجاد نشود، نوآوری به یک جریان تبدیل نخواهد شد. لذا به نظر می‌رسد باید آثاری که به نقد عالمانه نظریات علمی همت می‌گمارند و در این راه به توفیقات بزرگی دست پیدا می‌کنند را گرامی داشت و قدر آن‌ها را در مسیر رسیدن به نوآوری‌های بزرگ علمی دانست؛ در عین حال در اینجا نیز مانند نوآوری، این بحث به میان می‌آید که آیا سنجه‌های ما در کیفیت سنجی از قابلیت‌های لازم برای آثاری که به نقد یک یا چند نظریه اختصاص یافته است، برخوردار است یا خیر؟ به نظر می‌رسد برای داوری علمی آثاری که به نقد یک یا چند نظریه اختصاص یافته‌اند، نیازمند سنجه‌هایی متفاوت با سنجه‌های رایج هستند.

وی گفت: بر خلاف گذشته که مطالعات تطبیقی، هم در علوم انسانی و هم در علوم اسلامی رواج فراوانی داشت و برخی از محققان پروژه فکری خود را بر روی تطبیق آراء گوناگون با هم متمرکز کرده بودند، متاسفانه طی دهه‌های اخیر این نوع مطالعات یا رو به افول بوده و یا از روزآمدی و قوت کافی برخوردار نبوده است. به نظر می‌رسد، یکی از مشکلات ما به ویژه در علوم انسانی، عدم تطبیق دهی نظریه‌های ایرانی- اسلامی با نظریه‌های دیگر است که البته می‌تواند این تطبیق با نقد توأمان باشد که در اینصورت مطالعه تطبیقی از ارزش مضاعفی برخوردار خواهد شد. 

حجت‌الاسلام والمسلمین غلامی تصریح کرد: مطمئناً کاربردی کردن علوم انسانی و علوم اسلامی یک ارزش است، اما نباید توجه ویژه به این امر به کم وزن شدن تحقیقات نظری منجر شود. در حقیقت، در شرایطی که ضعف‌ها و خلأهای تئوریک وجود دارد و هنوز فندانسیون علمی در رشته‌های گوناگون با ضعف‌های جدی روبروست، تحقیقات کاربردی از استحکام و به تبع آن، از کارایی لازم برخوردار نخواهند بود و لذا باید به همان اندازه که به تحقیقات مرتبط با ساحت «عمل» توجه می‌کنیم، به تحقیقات مرتبط به ساحت «نظر» هم توجه داشته باشیم و شما عزیزان تایید می‌فرمایید که «نیازمحور» بودن یک تحقیق منحصر در کاربردی بودن آن نیست، بلکه در تحقیقات نظری نیز موضوع «نیازمحور» بودن و «اولویت‌مند» بودن کاملاً مطرح است و اندیشمندان برجسته حوزه نظری، قادر به ترسیم نیازها و اولویت‌های این حوزه‌ها بوده و هستند.

وی با بیان این که‌ جشنواره فارابی جشنواره‌ای است در عالی‌ترین سطح علم و تحقیق که تلاش می‌کند به رغم همه کمبودهایی که در حوزه علم سنجی و کیفیت سنجی وجود دارد، با اتکاء به دقیق‌ترین شاخص‌های علمی‌ای که تاکنون برای کیفیت سنجی تحقیقات در هر رشته علمی شکل گرفته و اعتبار نسبی یافته است، به ارزیابی و انتخاب برترین‌ها مبادرت کند، افزود: تلاش این جشنواره این است که گرایشات سیاسی و هر گونه تمایلات و سلایق شخصیِ بی نسبت به ساحت علم را از خودش دور کند. حتی از منظر دبیرخانه جشنواره و تک تک داوران، اثری که به دبیرخانه جشنواره برای داوری ارسال می‌شود، مصداق حق‌الناس است و لازم است از هرآنچه برای بررسی کیفی بی‌طرفانه آن لازم است، دریغ نشود.

رئیس مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم با بیان این که خود برگزاری این جشنواره در ۱۵ گروه و همچنین گروه بین الملل، با مشارکت مستقیم و غیر مستقیم بیش از صدها تن از اساتید یک حرکت علمی ارزشمند است، اظهار کرد: جشنواره‌های معتبر و برجسته علمی در جهان، وجهی از تحول و وجهی از پیشرفت علمی محسوب می‌شوند، چراکه علاوه بر ایجاد نشاط و حرارت علمی در کشور، میدانی را برای یک رقابت سالم و تنگاتنگ میان اساتید و محققان باز می‌کنند که می‌تواند به قوه محرکه پیشرفت علمی در علوم انسانی و اجتماعی تبدیل شود. از سوی دیگر می‌توان با اطمینان گفت آنچه به عنوان برگزیدگان جشنواره معرفی می‌شود نه تنها تراز علمی ایران در علوم انسانی و علوم اسلامی را مشخص می‌کند، بلکه نقاط قوت و ضعف و خلأها را می‌شناساند، لذا ما قصد داریم به خود عملیات ارزیابی چندمرحله‌ای آثار علمی در جشنواره به مثابه یک کار علمی نگاه کرده و این حرکت را پس از مستندسازی مورد تحلیل‌ها و فراتحلیل‌های گوناگون قرار دهیم.

وی خاطرنشان کرد: در حال حاضر، مدیران و اعضای گروه‌های علمی جشنواره بین المللی فارابی، نماد روشنی از برترین‌های علم و تحقیق در علوم انسانی و علوم اسلامی محسوب می‌شوند. تلاش همکارانم در جشنواره این بود که علاوه بر انتخاب برترین‌ها، چرخش نیرو در گروه‌های علمی جشنواره را هم مد نظر قرار دهند تا خدای ناکرده انحصاری در گروه‌ها بوجود نیامده و فرصت دیده شدن نظریات متنوع و متکثر بیشتر از قبل فراهم شود. من لازم می‌دانم از همه استادان و پژوهشگرانی که لطف کردند و عضویت پرزحمت در گروه‌های علمی را پذیرفتند صمیمانه تشکر کنم؛ به ویژه مدیران گروه‌ها که مسئولیت علمی و شرعی سنگینی را عهده دار شده‌اند و اعتبار و وجاهت علمی این جشنواره به آنها و تلاش آنها کاملاً وابسته است. همچنین ضروری می‌دانم از برادر فاضل و خدوم دکتر عباس زاده که علاوه بر دبیری علمی جشنواره قائم مقام رئیس دبیرخانه جشنواره هم هستند، به خاطر زحماتشان به نحو ویژه سپاسگزاری کنم.

حجت‌الاسلام والمسلمین غلامی افزود: در این جشنواره نگاه ما به علوم انسانیِ اسلامی یک نگاه ویژه است. ما علوم انسانیِ اسلامی را یک جریان علمی قابل دفاع و جا افتاده تلقی می‌کنیم که صرف نظر از سوء فهم‌هایی که هنوز حول برخی از ابعاد آن وجود دارد، مبتنی بر نظریه‌های فلسفه علمی و معیارهای جدیدی شکل گرفته و می‌تواند در جامعه اسلامی نقش تمدنی داشته باشد، لذا بنا نداریم علوم انسانیِ اسلامی را از علوم انسانی تفکیک کنیم، هرچند ارزش کار علمی در این زمینه در مسیر تحول بنیادین در علوم انسانی نباید نادیده گرفته شود. در عین حال، انتظار ما از گروه‌های علمی این است که ارزیابی آثار مرتبط با ساحت علوم انسانیِ اسلامی را به داورانی بسپارند که از تخصص کافی در زمینه علوم انسانیِ اسلامی برخوردار باشند.

رئیس مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، خاطرنشان کرد: با آنکه خوشبختانه گروه مستقلی در عرصه آثار میان رشته‌ای داریم، اما به نظر می‌رسد یکی از عرصه‌هایی که باید در تمامی گروه‌های جشنواره به آن توجه ویژه داشته باشیم، آثار بین رشته‌ای است که امروز شاکله علوم انسانی جدید در دنیا را تغییر داده است. با این حال، نکته‌ای که حتماً مورد نظر همکارانم در جشنواره فارابی قرار خواهد داشت، از یک طرف، ظرایف و پیچیدگی‌های ارزیابی علمی آثار میان رشته‌ای و از طرف دیگر، سنجه‌های خاصی است که برای این نوع آثار باید مد نظر داشت که توقع داریم گروه تخصصی ما در این عرصه ضمن هم افزایی با گروه‌های دیگر، به سمت توافق علمی بر روی سنجه‌های ارزیابی این عرصه نوظهور هم باشد.  

حجت‌الاسلام والمسلمین غلامی تصریح کرد: بخش بین‌الملل جشنواره فارابی را نباید یک بخش تشریفاتی دید. در نگاه وزارت عتف این بخش یکی از بخش‌های اصلی جشنواره است که از فلسفه وجودی روشنی برخوردار است. جدای از ضرورت شناسایی و تجلیل از آثار ممتاز محققان غیر ایرانی در جشنواره در دو عرصه ایران شناسی و اسلام شناسی، بخش بین‌الملل جشنواره باید بتواند فرصت‌های جدیدی را برای شناخت افراد و جریان‌های علمی‌ و ارتباط و تعامل محققان ایرانی با آنها در دنیا ایجاد کند، چیزی که با رویکرد تمدنی به آن سخت محتاجیم و تا الان از ثمرات فراوان آن محروم بوده‌ایم. البته کوشش خواهم کرد تا دایره شناسایی آثار و ارزیابی آثار بین‌المللی را از ایران شناسی به علوم انسانیِ اسلامی هم سرایت بدهم که در این‌صورت آثاری که در این عرصه، یعنی علوم انسانیِ اسلامی به جشنواره می‌رسد جهت ارزیابی به گروه تخصصی مرتبط ارجاع خواهد شد.

انتهای پیام