بر اساس سیره امـام رضا (ع) برخی از مواردی که مدیران باید مدنظر داشته باشند شامل مواردی مانند برنامه‌ریزی، داشتن صفات اخلاقی، وظیفه‌شناسی و عمل به وظیفه، مشورت، رفتار شایسته با زیردستان، رفتار شایسته با ارباب رجوع و دیگر موارد است که در ذیل به شرح آنها پرداختیم.
برنامه‌ریزی
امام رضا (ع) می‌کوشید، نظام‌مندی را در زندگی مردم حاکم سـازند. در نگـاه ایشـان، انسان، نخست به‌عنوان مدیر زندگی خویش، باید برنامه‌هایی را مدنظر داشته باشد که شامل موارد ذیل است:
بخشـی از امـور زندگی باید در ارتباط و راز و نیاز با خداوند صرف شود. بخشی دیگر برای امـور معـاش و گـذران زندگی تنظیم گردد. بخشی از آن برای معاشرت با دوستان مورد اعتماد قرار داده شود و بخشـی دیگـر از زنـدگی بایـد صرف بهره‌گیری از لذات مشروع شود زیرا با استفاده از این اوقات است که افـراد، قـادر بـه تـلاش در زمان‌های دیگر خواهند بود.
داشتن صفات اخلاقی
داشتن صفات اخلاقی، یکی از رموز مهم مدیریت موفق، حتی در جوامع غیر اسلامی اسـت. از ایـن رو، امام رضا (ع) می‌فرمایند: اگر پنج ویژگی در آدمی باشد، می‌توان به خوبی و موفقیتش در امور دنیایی و آخرتی امیدوار بود؛ ذات قابل اعتمادی و خوی بزرگواری داشـته باشد، پسـت و دون نباشد، طبعی متین و باوقار داشته باشد و ذاتش نجیب و نیک‌سرشت و خداترس باشد.
وظیفه‌شناسی و عمل به وظیفه
امام رضا(ع) در این مورد می‌فرمایند: ای بسا نعمتی که به من برسد، آرام نمی‌گیرم تا هنگامی که بدانم وظیفه‌ام را در برابر آن نعمت ادا کرده‌ام.
مشورت
مشورت کردن از اموری است که مدیر را در گزینش راه‌حل‌های مناسـب و تصـمیم‌گیـری‌هـای درست و تدبیرات مهم یاری می‌رساند. به همین دلیل، امام رضا (ع) با خانواده، دوسـتان و حتـی برخی خدمت‌گزاران خود مشورت می‌کردند.
رفتار شایسته با زیردستان
رفتار شایسته مدیر با زیردستانش به معنای خودداری از استثمار آنان و برخورد والای انسانی بـا آنان است. از نمونه‌های این رفتار امام رضا (ع) آن بود که گاهی یکـی از غلامـان را بـرای انجـام کاری فرا می‌خواندند. هنگامی که گفته می‌شد: مشغول غذا خوردن است، می‌فرموند: بگذارید غـذایش را بخورد، بعد برخیزد.
رفتار شایسته با ارباب رجوع
رفتار شایسته مدیران با مراجعه‌کنندگان، کمک بسزایی به پیشرفت امور تشکل و سازمان می‌کند. بـاتوجه به فرمایش‌های بجا مانده از امام هشتم(ع)، این رفتار شایسته را می‌توان در ادب و خـوش‌خلقی و گشاده‌رویی خلاصه کرد. چنانکه امام رضا(ع) مـی‌فرماینـد: در میـزان عمـل، چیـزی سنگین‌تر از خوش خلقی نیست. آن حضرت همچنین فرمودند: هر که با چهره و روی خندان با بـرادر مومن خود روبرو شود خداوند یک حسنه برایش می‌نویسد و هر که خداوند یک حسنه برایش بنویسد هیچگاه عذابش نمی‌کند.
عدم زیاده‌خواهی و زیاده‌روی در بیت‌المال
در روایات نقل شده از امام رضا (ع) آمـده اسـت که قناعـت، باعـث خویشـتن‌داری، عـزت، ارجمندی، آسوده شدن از زیاده‌خواهی و بندگی دنیاپرستان است. راه قناعت را جز ۲ کس نپیماید؛ یا عبادت پیشه‌ای که خواهان اجر و مزد اخروی است یا بزرگواری که از مردمـان فرومایـه دوری می‌کند.
وجدان کاری
امام رضا (ع) می‌فرماید :کسی که دارای نعمت فراوان است درلبه پرتگاه قرار دارد. زیرا حقوقی از سوی خداوند بر او لازم شده است. به خدا قسم هنگامی که نعمت‌هایی و اموالی از پروردگـار بـه مـن می‌رسد، همواره بیمناکم و نگران از ادای شکر آن و حقوقی که از سوی خداوند برعهده من از بابـت آن نعمت‌ها واجب شده، تا آنگاه که از عهده آن وظایف الهی برآیم.
دوری گزیدن از تجملات
بنابر سیره امام رضا (ع) دوری گزیـدن از اشـرافیت و تجمـل‌گرایـی، از ملزومـات مـدیر اسلامی است. امام رضا (ع) در این مورد می‌فرماید: اگر زمام حکومت را در دست گیرم غـذای ساده‌تر و کم ارزشتری خواهم خورد و لباس خشن و زبر برخواهم کرد و با سختی و مشقّت خواهم زیست.
بایسته‌های رفتاری کارکنان
همانطور که مدیر در جامعه اسلامی وظایفی بر عهده دارد کارکنان نیز در قبال مدیر و همکاران خود باید به وظایفی عمل کنند زیرا اخلاق کارکنان نیز در سامان‌یابی و مدیریت یک سـازمان نقـش اساسـی دارد. بنـابر اندیشه رضوی، موارد زیر ازجمله بایسته‌های رفتاری کارکنان خواهد بود:
انتظار معقول از مدیر
کارمندان سازمان و اداره باید وظایفشان را به خوبی انجام دهند. گاهی اوقـات، کارمنـدان عـلاوه بـر حقوق و مزایای خود، از مدیر انتظاراتی دارند. این انتظارات باید مطابق و متناسب با وظایف کارمند، بـر اساس کار او در مجموعه همچنین معقول و در حد توان مدیر باشد. امام رضا (ع) در این مورد فرمودند: هرکه برابر نعمتی که از مخلوقی به او رسید، سپاسـگزاری نکند، قطعا برابر نعمت‌های عظیم خداوند سپاسگزاری نمی‌کند.
بی‌اعتنا نبودن به حقوق دیگران
شایسته است کارمندان به حقوق یکدیگر توجه کنند زیرا عدم توجه به این امر، باعث بی‌احترامی، بی‌شخصیتی و ضایع کردن حقوق دیگران خواهد شد و همواره مورد سرزنش پیشوایان (ع) بـوده است. امام رضا (ع) در این مورد می‌فرمایند: ما خاندانی هستیم که وعده خود را دینی بـر گـردن خویش می‌بینیم. یعنی اگر کسی مسئولیتی را قبول می‌کند باید متعهد شود و به وعده خود عمل کند. وقت‌شناسی و حضور به موقع در محل کار، دقت در انجـام صـحیح امور، سـرعت عمـل و عـدم وقـت‌کشـی، رعایت نوبـت در هنگـام مراجعـه اربـاب رجوع، صرف نکردن وقت اداری در امور فردی و ... از حقوق دیگران محسوب می‌شود و رعایت نکردن آنها به منزله حق‌الناس است و باید حق آنها ادا شود.
عدم بدگویی و غیبت از مافوق و زیردست
در مـدیریت و دسـتگاه‌هـای اداری و سازمانی بدگویی از مافوق و یا زیردست ممکن است به گوش غیبت شـونده برسـد کـه باعـث ناراحتی می‌شود و روابطی که باعث همکاری شده است را سست می‌کند و از بین می‌برد و حتی ممکن است دیگران نیز مشغول به غیبت و در نهایت آبروریزی و تلافی کردن شوند و در آن هنگام است که باید سازمان خاطی را سازمانی فلج در امور و مدیریت دانست.
عدم چاپلوسی و تملق مافوق و سایرین
احترام و گذشت و باادب بودن از فضایل اخلاقی محسوب می‌شود و در مقابل آن تملق و چاپلوسی و احترام بیش از حد از رذائل اخلاقی اسـت کـه بسـیار زشـت در نظـر دیگـران و ائمـه اطهار(ع) و قرآن و دین و خداست. امام رضا(ع) می‌فرمایند: بیش از اندازه با کسـانی خودمانی شدن هیبت آدمی را از بین می‌برد. بنابراین اگر فردی درست کار کند و درست و به موقع انجام وظیفه کند نیاز به چاپلوسی از مافوق خود و یا دیگران ندارد و تفکر در این مورد بسـیار مهـم اسـت.
تلاش گفتاری و عملی در جهت بهبود خدمت‌رسانی سازمان
مدیران عالی و یا میانی و یا خط مقدم هر کدام به نوعی زیردستانی دارند و هر یک از آنان خودشان سازمان و یا مجموعه‌ای را اداره می‌کنند. از این رو تمامی این سازمان‌ها و مجموعه‌ها به یکدیگر متصل هستند و هرکدام ضرری یا سودی کنند خود به خـود بـه دیگـری هـم ضـرر یـا سـودش را می‌رسانند. به همین دلیل باید در مسیر بهبود و کیفیت سازمان خود سـعی و تـلاش کننـد تـا ضـرری بـه مجموعه نرسد. مدیران ارشد یا عالی باید به مدیران میانی و مدیران میانی باید به مدیران خـط مقـدم و مدیران خط مقدم باید به سرپرست‌ها مشاوره دهند و دائم در ارتباط باشند که کیفیت سـازمان هـر روز بهتر از روز قبل شود و خدمت‌رسانی به جامعه روز افزون شود.
انتهای پیام
نظرات