محمدرضا توکلی‌زاده پنجم آبان، در همایش روز ملی زعفران که در اتاق بازرگانی خراسان رضوی برگزار شد، با بیان اینکه سطح زیر کشت زعفران و میزان برداشت‌ شده آن در ۳۵ سال پیش بسیار بالاتر بود، اظهار کرد: جایگاه زعفران در ۳۵ سال گذشته به اوج خود رسیده و در آن زمان به عنوان یک کالای استراتژیک در سطح استان مطرح بود. 

وی ادامه داد: با توجه به تغییرات اقلیمی، فعالان حوزه زعفران باید به دنبال راهکارهای جدیدی باشند تا بتوانند با تغییرات اقلیمی مقابله کرده و راه‌حل‌هایی برای آن اتخاذ کنند.  مناطقی که در خراسان رضوی به عنوان مناطق زعفران‌خیز شناخته می‌شوند، اگر این محصول استراتژیک از این منطقه حذف شود برای استان زیان‌بار خواهد بود. همچنین تغییرات اقلیمی ممکن است به زعفران و مناطق زعفران‌خیز استان آسیب وارد کند. در تلاشیم که مراحل تولید زعفران را مورد بررسی قرار دهیم تا آسیب‌های آن شناسایی شده و از ورود صدمات به زنجیره زعفران جلوگیری کنیم. 

توکلی زاده تاکید کرد: زعفران تنها یک محصول نیست؛ بلکه طلای سرخ ایران نام گرفته و نماد اصالت این سرزمین، بخشی از شریان زنده اقتصادی و فرهنگ ایرانیان در طول تاریخ بوده و دسترنج بسیاری از کشاورزان ایرانی است. اگر بخواهیم این طلای سرخ را به ارزش واقعی خود به جهان عرضه کنیم، باید تمام مراحل آن را به درستی پیش ببریم. بخشی از این محصول از مسیر دانش و فناوری می‌گذرد. برای اینکه زعفران به جایگاه اصلی خود برسد، باید مسیر آن هموار شود. بیش از ۹۰ درصد زعفران‌ ایران در خراسان تولید می‌شود و سهم خراسان از گردش اقتصادی زعفران هنوز به سطح قابل‌توجهی نرسیده است.

وی با تاکید بر اینکه برندسازی زعفران ایران باید در سطح جهانی انجام شود، تصریح کرد: امری که تاکنون به صورت فراگیر محقق نشده برندسازی زعفران ایران در سطح جهانی است. در این راستا، اتاق بازرگانی خراسان رضوی وظیفه خود می‌داند که از طریق مشارکت و همکاری با نهادهای مرتبط، این مسیر را در بستری علمی دنبال کند. اتاق بازرگانی مشهد خواستار همکاری دولت و بخش خصوصی است تا زعفران ایرانی در مسیر علم و فناوری قرار گیرد و این امر را از واجبات می‌داند. بازارهای جهانی و تمامی حلقه‌های زنجیره از مزرعه تا مصرف‌کننده، خواستار محصولی سالم هستند. مسیر تولید تا مصرف زعفران دارای آسیب‌های فراوانی است که کیفیت محصول را کاهش می‌دهد.

رئیس اتاق بازرگانی خراسان رضوی با تاکید بر ضرورت ردیابی زعفران از مزرعه تا مصرف‌کننده، بیان کرد: در دنیای امروز، امکان نظارت بر بهداشت و تولید محصول به‌صورت کامل فراهم است و مسئله سلامت محصول از واقعیت‌های قابل دستیابی است. مسیری که بین تولیدکننده و مصرف‌کننده قرار دارد، دارای آسیب‌هایی است که می‌تواند خسارت را افزایش داده و محصول ناسالم را در دسترس مردم قرار دهد. بنابراین ردیابی و نظارت در این مسیر اجتناب‌ناپذیر است. امیدواریم برند زعفران ایران جایگاه واقعی خود را در جهان به دست آورد.

در ادامه این مراسم، مجید جعفری، رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی، با تأکید بر اهمیت راهبردی زعفران، اظهار کرد: زعفران تنها یک محصول کشاورزی یا اقتصادی نیست، بلکه عاملی برای توسعه پایدار روستاها، نماد پایداری تمدن ایرانی و سرمایه فرهنگی کشور به شمار می‌آید.

وی با اشاره به اینکه ایران بیش از ۹۰ درصد زعفران جهان را تولید می‌کند، افزود: بخش عمده این تولید در خراسان رضوی انجام می‌شود و این آمار، جایگاه استراتژیک این محصول را نشان می‌دهد. در شرایطی که کشور با بحران کم‌آبی مواجه است، زعفران به عنوان محصولی کم‌آب‌بر می‌تواند ضمن ارتقای ارزش اقتصادی تولیدات، نقشی اساسی در پایداری معیشت روستاییان و توسعه کشاورزی پایدار ایفا کند.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با تأکید بر لزوم نگاه راهبردی به زعفران، خاطرنشان کرد: خراسان رضوی با وجود اقلیم خشک و نامساعد، ظرفیت‌های بالایی در تولید زعفران دارد و لازم است با برنامه‌ریزی دقیق و علمی، بهره‌وری تولید در این بخش افزایش پیدا کند.

جعفری همچنین به برخی چالش‌های پیش‌روی صنعت زعفران اشاره و اظهار کرد: پایین بودن عملکرد در مزارع سنتی و نبود برداشت مکانیزه از مهم‌ترین چالش‌هایی است که باید برای رفع آن‌ها عزم استانی و ملی شکل گیرد. در حالی که در مزارع نمونه و آرمانی عملکرد بالایی مشاهده می‌شود، در مزارع سنتی به دلیل نبود روش‌های نوین کاشت، داشت و برداشت، عملکرد پایین است و این امر نیازمند بررسی دقیق و اقدام علمی است.

وی با بیان اینکه هم‌اکنون برداشت زعفران عمدتاً متکی به نیروی انسانی است، افزود: این موضوع علاوه بر افزایش هزینه‌های تولید، در مواردی موجب کاهش کیفیت محصول می‌شود. از نخبگان، دانشگاه‌ها و فعالان فناور درخواست می‌شود تا در مسیر مکانیزه‌سازی برداشت و فرآوری زعفران، همکاری مؤثری با بخش کشاورزی استان داشته باشند.

جعفری با اشاره به پراکندگی مراکز تصمیم‌گیری در حوزه زعفران، گفت: با توجه به اینکه خراسان رضوی عمده‌ترین تولیدکننده زعفران در جهان است، ضروری است به عنوان مرجع اصلی تصمیم‌گیری در این حوزه در سطح کشور شناخته شود. از نهادهای متولی زعفران درخواست می‌شود که تصمیم‌گیری‌ها و اختیارات مرتبط با زعفران به استان تفویض شود تا تولیدکنندگان، صنعتگران و صادرکنندگان خراسان رضوی بتوانند با تکیه بر دانش و تجربه خود، تصمیم‌های اصولی و مؤثر اتخاذ کنند.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی همچنین بر ضرورت برندسازی ملی و جهانی زعفران تأکید کرد و گفت: نیازمند برندی واحد برای زعفران ایران در سطح جهانی هستیم و باید برای هر محصول تولیدی شناسنامه تولید و مزارع گواهی‌شده تعریف تا اصالت و کیفیت آن تضمین شود. زعفران ایران باید با نشان تجاری معتبر و قابل ردیابی به بازارهای جهانی عرضه شود تا جایگاه واقعی خود را در عرصه بین‌المللی به دست آورد.

جعفری افزود: اگرچه در حوزه صنعت و فرآوری زعفران تلاش‌های خوبی برای حمایت از زنجیره تولید صورت گرفته است، اما هنوز به معنای واقعی زنجیره‌ای یکپارچه و منسجم در استان شکل نگرفته است. خروجی این همایش نقطه آغاز حرکتی جدید به سمت تشکیل زنجیره واحد تولید، فرآوری، بسته‌بندی و صادرات زعفران در خراسان رضوی می‌تواند باشد.

وی با اشاره به اهمیت حفظ میراث ارزشمند زعفران در کشور، اظهار کرد: زعفران میراث گرانقدری است که از گذشتگان به ما رسیده و رفتار و عملکرد امروز تعیین‌کننده سرنوشت این میراث در آینده خواهد بود. با بهره‌وری بیشتر، ارتقای فناوری، برندسازی و تصمیم‌گیری‌های مبتنی بر دانش، می‌توانیم زعفران خراسان رضوی را به عنوان نماد دانش‌بنیان کشاورزی ایران در سطح جهانی معرفی کنیم. امیدواریم با همت و همدلی تمامی بخش‌ها، خراسان رضوی به مرکز جهانی زعفران و الگوی موفقی در حوزه کشاورزی دانش‌بنیان تبدیل شود.

تاکید بر ظرفیت‌های دارویی و علمی زعفران

حسین حسین‌زاده، عضو هیئت علمی دانشکده داروسازی دانشگاه فردوسی مشهد، در این مراسم با اشاره به جایگاه تاریخی و فرهنگی این محصول، اظهار کرد: استفاده از زعفران از دیرباز در ایران رواج داشته و حتی در متون کهن به کاربرد آن در دربار پادشاهان و مراسم‌ رسمی اشاره شده است. این موضوع نشان‌دهنده اهمیت زعفران در فرهنگ و تمدن ایرانی است؛ محصولی که علاوه بر رنگ و طعم ویژه، ترکیبات فعالی مانند «کروسین» دارد و در طول تاریخ به عنوان ماده‌ای ارزشمند در پزشکی سنتی شناخته شده است.

وی با بیان اینکه در منابع قدیمی از زعفران به عنوان دارویی با اثر ضدافسردگی یاد شده و بیان کرد: در متون پزشکی گذشته، زعفران علاوه بر خاصیت نشاط‌آوری، دارای اثرات محافظتی بر چشم، کلیه و دستگاه عصبی ذکر شده و در برخی منابع، به تأثیر آن در کنترل وزن و حتی جلوگیری از برخی انواع سرطان اشاره شده است.

حسین‌زاده ادامه داد: در سال‌های اخیر، تحقیقات گسترده‌ای در زمینه خواص دارویی زعفران انجام شده است. یکی از این پژوهش‌ها که در دانشگاه فردوسی مشهد انجام شده، بررسی اثر مواد مؤثر زعفران بر آسیب‌های کلیوی بوده است. در این طرح تحقیقاتی، از ترکیب فعال زعفران به شکل آمپول استفاده شده که نخستین داروی تزریقی مبتنی بر مواد مؤثر زعفران در کشور به شمار می‌رود. نتایج این مطالعه نشان داده است که استفاده از این ترکیب می‌تواند میزان آسیب کلیوی در بیماران را تا حدود ۲۴ درصد کاهش دهد.

این عضو هیئت علمی بیان کرد: در دوران شیوع ویروس کرونا نیز، بررسی‌هایی درباره تأثیر زعفران در کاهش عوارض کلیوی ناشی از برخی داروهای ضدویروسی انجام شد و نتایج نشان داد که مصرف ترکیبات زعفران موجب بهبود خون‌رسانی به بافت‌ها و کاهش شاخص‌های التهابی می‌شود. این نتایج تاکنون در سطح حیوانی بسیار موفق بوده و می‌تواند مبنای توسعه درمان‌های نوین مبتنی بر زعفران در آینده باشد.

حسین‌زاده به نتایج تحقیقات انجام‌ شده درباره اثرات زعفران بر اختلالات حرکتی اشاره و اظهار کرد: برخی داروها عوارضی از جمله سفتی عضلات و حرکات غیرارادی ایجاد می‌کنند، اما در مطالعات ما، ترکیب دارویی مبتنی بر زعفران توانست این اختلالات را به میزان قابل توجهی کاهش دهد. این نتایج در مدل‌های حیوانی امیدبخش بوده و می‌تواند زمینه‌ساز تولید داروهای جدید در حوزه اختلالات حرکتی شود.

وی همچنین درباره نقش زعفران در مقابله با پیری، بیان کرد: بررسی‌های اخیر نشان می‌دهد زعفران با کاهش التهاب، تأثیر مثبتی بر سلامت پوست، تأخیر در بروز چین‌وچروک و بهبود عملکرد شناختی در دوران سالمندی دارد. این گیاه با بهبود خون‌رسانی به مغز و کاهش استرس اکسیداتیو، می‌تواند موجب تقویت حافظه و پیشگیری از زوال شناختی شود. نتایج دو مقاله علمی منتشرشده در این زمینه نشان داده‌اند که ترکیبات زعفران در کاهش فشار خون، کنترل چاقی و محافظت از کبد نیز اثرگذار هستند.

حسین‌زاده با اشاره به همکاری خود در تألیف کتابی درباره اثرات ضدسرطانی زعفران، خاطرنشان کرد: در این پژوهش‌ها، ترکیبات زعفران در کنار داروهای ضد سرطان مورد بررسی قرار گرفته‌اند و نتایج نشان داده است که مصرف زعفران علاوه بر افزایش اثربخشی درمان، می‌تواند در کاهش عوارض جانبی داروهای شیمی‌درمانی نقش داشته باشد.

این استاد دانشگاه تاکید کرد: اگرچه در مصرف زعفران باید به میزان مناسب آن توجه شود، اما تحقیقات متعدد نشان داده‌اند که زعفران در دوزهای کنترل‌شده می‌تواند عملکرد فیزیکی عضلات را بهبود بخشد، خستگی را کاهش دهد، از کبد محافظت کند و حتی در بهبود خواب به‌ویژه در سالمندان مؤثر باشد.

وی با بیان اینکه برخی ترکیبات شیمیایی موجود در ظروف پلاستیکی و شیشه‌ای ممکن است دارای اثرات شبه‌هورمونی (استروژنی) باشند، ادامه داد: تحقیقات ما نشان داده که مصرف زعفران می‌تواند برخی از اثرات منفی این ترکیبات را کاهش دهد. همچنین، در مطالعات حیوانی مشخص شد که زعفران اثر محافظتی در برابر افزایش فشار خون ناشی از این مواد دارد.

حسین‌زاده همچنین به موضوع تأثیر زعفران بر عملکرد شناختی نیز پرداخت و بیان کرد: در مدل‌های حیوانی، مصرف زعفران موجب بهبود یادگیری، تمرکز و حافظه شد و در مواردی توانست اثرات منفی استرس و افسردگی را کاهش دهد. زعفران با تعدیل انتقال‌دهنده‌های عصبی در مغز، نقش قابل توجهی در بهبود خلق‌وخو و عملکرد شناختی دارد.

وی درباره ارتباط میان مصرف زعفران و عوارض سیگار، تاکید کرد: بر اساس تحقیقات، سیگار موجب آسیب‌های گسترده در سیستم گردش خون و سلامت جنسی می‌شود و اگرچه زعفران می‌تواند برخی از این آسیب‌ها را کاهش دهد، اما بهترین راه، ترک کامل سیگار است. زعفران علاوه بر کاربرد گسترده در صنایع غذایی و دارویی، ظرفیت بالایی برای توسعه محصولات دانش‌بنیان دارد. با سرمایه‌گذاری در حوزه فرآورده‌های دارویی مبتنی بر زعفران، می‌توان گام مهمی در جهت ارتقای سلامت جامعه و توسعه اقتصاد دانش‌بنیان برداشت.

انتهای پیام