به گزارش ایسنا به نقل از روابط عمومی سازمان حفاظت محیط زیست، ایرج حشمتی، در یادداشتی با اشاره به شعار روز جهانی تالاب‌ها در سال جاری با عنوان «حفاظت از تالاب‌ها برای آینده مشترک» آورده است: این شعار نشان‌دهنده نقش حیاتی تالاب‌ها در حفظ تعادل زیست‌محیطی و اقتصادی است و اهمیت جهانی و ملی آن‌ها را به نمایش می‌گذارد.
اهمیت تالاب‌ها در سطح جهانی
تالاب‌ها به عنوان رگ‌های حیاتی سیاره ما نقش‌های متعددی ایفا می‌کنند. آن‌ها آب را تصفیه می‌کنند، به عنوان سدهای طبیعی در مقابل سیلاب‌ها عمل می‌کنند، به جذب کربن کمک و میلیون‌ها معیشت را تأمین می‌کنند. تالاب‌ها نه تنها به حفظ زندگی کمک می‌کنند بلکه تنوع زیستی را نیز تقویت می‌کنند. برای پرندگان آبزی مهاجر، تالاب‌ها زیستگاه‌های حیاتی و پیوندهای اساسی در چرخه زندگی آن‌ها هستند. از تورب‌زارهای شمالی تا گل و لای‌های ساحلی، تالاب‌ها شبکه‌ای جهانی را تشکیل می‌دهند که برای بقای میلیاردها پرنده آبی ضروری هستند.
وضعیت تالاب‌ها در ایران
ایران دارای ۲۶ تالاب مهم است که در فهرست کنوانسیون رامسر ثبت شده‌اند و مجموع مساحت آن‌ها به ۱,۴۹۳,۳۰۱ هکتار می‌رسد. برخی از این تالاب‌ها به دلیل مشکلات زیست‌محیطی و مدیریت ناپایدار در فهرست مونترو قرار گرفته‌اند. از جمله این تالاب‌ها می‌توان به تالاب‌های انزلی، هامون (دهانه جنوبی پوزک)، هامون (صابوری و هیرمند)، نیریز و کمجان، شورگل، یادگارلو و درگه سنگی اشاره کرد.
چالش‌های طبیعی و انسان‌ساخت تالاب‌ها از نگاه متخصصان
تالاب‌های ایران در دهه‌های گذشته با مشکلات متعددی روبرو بوده‌اند که می‌توان آن‌ها را به دو دسته‌ی چالش‌های طبیعی و چالش‌های انسان‌ساخت تقسیم کرد. این چالش‌ها بر اساس نظرات و تحقیقات متخصصان، به شرح زیر است:
*چالش‌های طبیعی
۱. تغییرات اقلیمی و خشکسالی:
- تغییرات اقلیمی یکی از بزرگ‌ترین تهدیدات برای تالاب‌ها است. افزایش دما و کاهش بارش‌ها منجر به کاهش منابع آبی تالاب‌ها شده است. تالاب‌هایی مانند گاوخونی و بختگان به دلیل کاهش بارش و افزایش تبخیر آب در معرض خطر خشکسالی قرار گرفته‌اند.
- کاهش منابع آبی و خشک شدن تالاب‌ها باعث تخریب زیستگاه‌های موجود در آن‌ها و کاهش تنوع زیستی می‌شود. تالاب‌هایی که خشک شده‌اند، دیگر نمی‌توانند به عنوان ذخایر آب عمل کنند و نقش خود را در جذب کربن و کاهش اثرات تغییرات اقلیمی از دست می‌دهند.
۲. سیلاب‌ها:
- سیلاب‌های شدید می‌توانند ساختار تالاب‌ها را تخریب کنند و به زیستگاه‌های موجود در آن‌ها آسیب برسانند. سیلاب‌های شدید می‌توانند باعث فرسایش خاک و تخریب گیاهان و جانوران شوند.
- تخریب ساختار تالاب‌ها و کاهش کیفیت زیستگاه‌ها می‌تواند باعث کاهش تنوع زیستی و از بین رفتن گونه‌های بومی شود همچنین سیلاب‌ها می‌توانند باعث انتقال آلودگی‌ها و سموم به تالاب‌ها شوند.
*چالش‌های انسان‌ساخت
۱. توسعه ناپایدار و برداشت‌های غیر اصولی:
- توسعه‌های صنعتی و کشاورزی بدون در نظر گرفتن حفاظت از منابع طبیعی منجر به تخریب تالاب‌ها شده است. بهره‌برداری‌های غیر اصولی از منابع آبی، برداشت‌های بی‌رویه و عدم تخصیص حق‌آبه تالاب‌ها از جمله مشکلات عمده در این زمینه است.
- توسعه ناپایدار و برداشت‌های غیر اصولی می‌تواند باعث کاهش منابع آبی تالاب‌ها و تخریب زیستگاه‌های موجود در آن‌ها شود. همچنین، بهره‌برداری‌های بی‌رویه از منابع آبی می‌تواند تعادل اکولوژیکی تالاب‌ها را برهم بزند.
۲. آلودگی‌ها و دفع پسماندها:
- ورود پساب‌های صنعتی، معدنی و کشاورزی به تالاب‌ها باعث آلودگی شدید آب و تخریب زیست‌بوم‌ها شده است. ورود مواد شیمیایی، فلزات سنگین و سموم کشاورزی به تالاب‌ها، سلامت آب و جانوران آبزی را به خطر می‌اندازد.
- آلودگی‌های ناشی از دفع پسماندها می‌تواند باعث کاهش کیفیت آب تالاب‌ها و کاهش تنوع زیستی شود همچنین این آلودگی‌ها می‌توانند باعث بیماری‌ها و مرگ‌ومیر گونه‌های جانوری شوند.
۳. فعالیت‌های صنعتی و معدنی:
- اکتشاف و بهره‌برداری از منابع نفت و گاز و احداث صنایع پتروشیمی در حریم تالاب‌ها تهدیدی جدی برای این اکوسیستم‌ها محسوب می‌شود. فعالیت‌های صنعتی و معدنی می‌توانند باعث آلودگی و تخریب زیستگاه‌های طبیعی شوند.
- پروژه‌های صنعتی و معدنی می‌توانند باعث تغییرات گسترده در اکوسیستم‌های تالابی، کاهش کیفیت آب و تخریب زیستگاه‌های طبیعی شوند. همچنین فعالیت‌های صنعتی می‌توانند باعث کاهش منابع آبی و آلودگی هوا و خاک تالاب‌ها شوند.
این چالش‌ها نیازمند رویکردهای جامع و همکاری‌های بین‌المللی برای مدیریت پایدار و حفاظت از تالاب‌ها هستند. با توجه به این چالش‌ها، راهبردهای یونپ (برنامه محیط زیست ملل متحد) می‌تواند به عنوان یک الگوی موفق در مدیریت پایدار اکوسیستم‌ها و حفاظت از تالاب‌ها مورد استفاده قرار گیرد.
سیاست‌ها و نگاه یونپ در سال ۲۰۲۵
- همکاری‌های بین‌المللی و مدیریت پایدار اکوسیستم‌ها
یونپ (برنامه محیط زیست ملل متحد) به عنوان یک نهاد بین‌المللی برجسته در زمینه محیط زیست، تأکید بسیاری بر همکاری بین‌المللی و مدیریت پایدار اکوسیستم‌ها دارد. این دو محور اصلی برای حفظ و بهبود وضعیت اکوسیستم‌های جهانی، از جمله تالاب‌ها، بسیار حیاتی هستند.
۱. همکاری بین‌المللی:
- تبادل اطلاعات و دانش فنی: یونپ بر اهمیت تبادل اطلاعات و دانش فنی بین کشورهای مختلف تأکید دارد. این تبادل می‌تواند شامل اشتراک‌گذاری بهترین روش‌ها، تکنیک‌های احیا و مدیریت تالاب‌ها، و فناوری‌های نوین مرتبط با حفاظت از اکوسیستم‌ها باشد.
- تقویت همکاری‌های منطقه‌ای و جهانی: کشورهای مختلف باید در قالب همکاری‌های منطقه‌ای و جهانی، اقدامات هماهنگی برای حفاظت و احیای تالاب‌ها انجام دهند. نمونه‌های موفق این همکاری‌ها شامل کنوانسیون رامسر و برنامه‌های مشترک حفاظت از تالاب‌های مرزی است.
- حمایت مالی و فنی: یونپ به اهمیت حمایت مالی و فنی از کشورهای در حال توسعه برای حفاظت و احیای تالاب‌ها اشاره می‌کند. این حمایت‌ها می‌تواند شامل تأمین منابع مالی برای پروژه‌های حفاظت، ارائه تجهیزات و فناوری‌های نوین، و برگزاری کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی باشد.
۲. مدیریت پایدار اکوسیستم‌ها:
- مشارکت جوامع محلی: یونپ بر اهمیت مشارکت جوامع محلی در فرآیندهای مدیریت و حفاظت از تالاب‌ها تأکید دارد. جوامع محلی نه تنها بهترین اطلاعات و دانش بومی را دارند بلکه می‌توانند نقش مهمی در اجرای پروژه‌های حفاظت و احیای تالاب‌ها ایفا کنند.
- پایش و ارزیابی مستمر: مدیریت پایدار نیازمند پایش و ارزیابی مستمر وضعیت تالاب‌ها است. یونپ بر اهمیت استفاده از روش‌های علمی و فناوری‌های نوین برای پایش و ارزیابی تغییرات اکوسیستمی تأکید دارد. این پایش‌ها می‌تواند اطلاعات دقیقی درباره وضعیت تالاب‌ها، تأثیرات تغییرات اقلیمی و دیگر عوامل مؤثر ارائه دهد.
- توسعه قوانین و سیاست‌های حفاظت: یونپ تأکید دارد که کشورها باید قوانین و سیاست‌های مناسبی برای حفاظت از تالاب‌ها تصویب و اجرایی کنند. این قوانین می‌تواند شامل محدودیت‌های برداشت از منابع آب، ممنوعیت فعالیت‌های صنعتی در حریم تالاب‌ها، و تشویق به استفاده از روش‌های کشاورزی پایدار باشد.
- آموزش و آگاهی‌بخشی: یونپ بر اهمیت آموزش و آگاهی‌بخشی به مردم درباره اهمیت تالاب‌ها و نیاز به حفاظت از آن‌ها تأکید دارد. این آموزش‌ها می‌تواند شامل برنامه‌های آموزشی در مدارس، کمپین‌های آگاهی‌بخشی عمومی، و برگزاری کارگاه‌ها و سمینارهای آموزشی باشد.
پیشنهادات برای ایران در جهت پیروی از راهبردهای یونپ
۱. بهبود دسترسی به داده‌ها و تحلیل‌های دقیق:
- ایجاد بانک‌های اطلاعاتی جامع و معتبر از وضعیت تالاب‌ها و اکوسیستم‌های طبیعی. استفاده از فناوری‌های نوین مانند سنجش از راه دور و پهپادها برای پایش و جمع‌آوری داده‌ها.
۲. توسعه زیرساخت‌های فنی:
- سرمایه‌گذاری در توسعه و به‌روزرسانی زیرساخت‌های فنی و فناوری‌های مورد نیاز برای پایش و مدیریت تالاب‌ها. ایجاد مراکز تحقیقاتی و علمی تخصصی در زمینه مدیریت تالاب‌ها.
۳. آموزش و آگاهی‌بخشی:
- برگزاری کمپین‌های آموزشی و آگاهی‌بخشی برای ارتقای سطح دانش و آگاهی عمومی درباره اهمیت تالاب‌ها و نیاز به حفاظت از آن‌ها. مشارکت جوامع محلی و تشویق به همکاری فعال در حفاظت از تالاب‌ها.
۴. حمایت مالی و فنی بین‌المللی:
- جذب حمایت‌های مالی و فنی از سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی برای اجرای پروژه‌های حفاظت از تالاب‌ها. همکاری با نهادهای بین‌المللی مانند یونپ برای بهره‌گیری از تجربیات و دانش فنی آن‌ها.
۵. تقویت قوانین و سیاست‌های حفاظت از تالاب‌ها:
- تصویب و اجرایی کردن قوانین و سیاست‌های جامع و مؤثر برای حفاظت از تالاب‌ها. ایجاد مکانیزم‌های نظارتی و اجرایی قوی برای تضمین اجرای این قوانین.
با توجه به اهمیت تالاب‌ها و نقش حیاتی آن‌ها در حفظ تعادل زیست‌محیطی و اقتصادی، اجرای پیشنهادات مذکور می‌تواند به بهبود وضعیت تالاب‌ها و حفاظت از آن‌ها کمک کند. همکاری بین‌المللی، مدیریت پایدار اکوسیستم‌ها، تقویت قوانین و سیاست‌ها، توسعه زیرساخت‌ها، و آموزش و آگاهی‌بخشی عمومی می‌تواند آینده‌ای پایدار و سالم برای نسل‌های آینده فراهم کند.
انتهای پیان
نظرات