پرفسور یوسف ثبوتی، شنبه ۲۴ آبان در نشست تخصصی «زمین گرم» و چالش‌های تغییر اقلیم که در دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان و به مناسبت هفته کتاب در سخنرانی خود با محوریت «آب، تغییر اقلیم و گرم‌شدن زمین» برگزار شد، گفت: موضوعی که امروز درباره آن صحبت می‌کنم، چرخه کربن و نقشی است که انسان در ۱۵۰ سال گذشته در برهم‌زدن این چرخه ایفا کرده است؛ موضوعی که مستقیماً آینده حیات روی زمین را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
او ابتدا به چرخه طبیعی کربن اشاره کرد و توضیح داد: هر موجود زنده‌ای برای ادامه حیات، از طبیعت غذا دریافت و آن را مصرف می‌کند. بخشی از این مصرف به کربن‌دی‌اکسید تبدیل شده و در فرآیند تنفس وارد جو می‌شود.
وی گفت: گیاهان در روز با نور خورشید این کربن‌دی‌اکسید را دریافت کرده و طی فرایند فتوسنتز به میوه، چوب و سایر مواد آلی تبدیل می‌کنند. این چرخه از حدود یک میلیارد سال پیش تا امروز برقرار بوده و اساس پایداری حیات را شکل داده است.
گازهای گلخانه‌ای چه می‌کنند؟
ثبوتی با تشریح سازوکار گازهای گلخانه‌ای، افزود: جو زمین عمدتاً از نیتروژن و اکسیژن تشکیل شده و درصد اندکی از آن را گازهایی مانند کربن‌دی‌اکسید، متان و بخار آب تشکیل می‌دهد؛ اما همین مقدار اندک، نقش تعیین‌کننده‌ای در دمای زمین دارد.
وی ادامه داد: کربن‌دی‌اکسید نور مرئی خورشید را از خود عبور می‌دهد، اما گرمای برگشتی از سطح زمین را عبور نمی‌دهد و درست مانند شیشه گلخانه عمل می‌کند. به همین دلیل این دسته گازها را «گلخانه‌ای» می‌نامیم.
بنیانگذار دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان با بیان اینکه عصر صنعتی نقطه آغاز تغییرات نگران‌کننده است، تصریح کرد: ۱۵۰ سال پیش، غلظت کربن‌دی‌اکسید حدود ۲۸۰ پی‌پی‌ام بود. امروز این عدد به حدود ۴۲۰ تا ۴۴۰ پی‌پی‌ام رسیده است؛ افزایشی بسیار بزرگ در مقیاس تاریخ زمین. هرچه این غلظت بالاتر رود، گرمای بیشتری در جو حبس و زمین گرم‌تر می‌شود.
پیامدهای گرم‌شدن زمین؛ از سیلاب‌های استوایی تا کم‌آبی ایران
ثبوتی با اشاره به اینکه گرمایش جهانی توزیع بارندگی در جهان را دگرگون کرده است، گفت: وقتی زمین گرم می‌شود، اقیانوس‌ها تبخیر بیشتری تولید می‌کنند. این رطوبت در عرض‌های استوایی به بارش‌های شدید و سیل‌های ویرانگر منجر می‌شود. اما در عرض‌های جغرافیایی میانی، از جمله ایران، عراق، سوریه، افغانستان و بخش‌هایی از آسیای مرکزی، نتیجه این گرمایش، کاهش دسترسی به بارش و تشدید خشکسالی است. این سرنوشت اقلیمی منطقه‌ای است که از ابتدا نیز کم‌آب بوده و اکنون با سرعت بیشتری خشک می‌شود.
او به نمونه‌های جهانی در این‌خصوص نیز اشاره کرد و یادآور شد: اندونزی اکنون با مشکل فرونشست و بالا آمدن آب دریا روبه‌رو است و حتی تصمیم گرفته پایتخت خود را جابه‌جا کند. این نمونه‌ای از تغییرات شدید اقلیمی است که پیش‌تر تجربه نشده بود.
چرا وضعیت امروز خطرناک‌تر شده است؟
ثبوتی ریشه اصلی بحران را در مصرف بی‌محابای انرژی فسیلی طی ۱۵۰ سال گذشته دانست و توضیح داد: زغال‌سنگ، نفت و گاز میلیون‌ها سال در لایه‌های زمین حبس بوده‌اند. اما بشر در یک‌ونیم قرن اخیر حجم عظیمی از این ذخایر را سوزانده و کربن‌دی‌اکسید آن را وارد جو کرده است.
وی عنوان کرد: این مصرف روز به روز بیشتر شده؛ ابتدا با ماشین بخار، سپس با راه‌آهن، کشتی‌های بزرگ، خودرو، هواپیما و صنایع سنگین. نتیجه این روند، انباشتی بی‌سابقه از گازهای گلخانه‌ای در جو است.
مقاومت کشورها و چالش سیاست جهانی
این استاد برجسته دانشگاه با اشاره به مذاکرات جهانی تغییر اقلیم، افزود: از پیمان ریو تا کیوتو و سپس توافق پاریس، بارها کشورها تعهد دادند انتشار کربن را کاهش دهند، اما پایبندی واقعی بسیار محدود بوده است. علت ساده است، کاهش مصرف سوخت فسیلی یعنی کاهش رشد اقتصادی. آمریکا، چین، هند و کشورهای در حال توسعه؛ هرکدام با استدلال‌های مختلف در برابر محدودیت‌ها مقاومت می‌کنند.
ثبوتی در ادامه با اشاره به ایران، گفت: در توافق پاریس، ایران اعلام کرد که می‌تواند چهار درصد به‌صورت داوطلبانه و هشت درصد در صورت رفع تحریم‌ها، انتشار کربن خود را کاهش دهد؛ در مجموع ۱۲ درصد. اما این تعهد در مجلس تصویب نشد و عملاً اجرایی نشده است.
راه‌حل چیست؟
بنیانگذار دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان تأکید کرد: هدف رسیدن به کاهش مطلق انتشارها شاید در شرایط فعلی دست‌نیافتنی باشد، اما می‌توانیم با اصلاح مصرف، ارتقای فناوری، کاهش اتلاف انرژی و مدیریت منابع طبیعی، روند افزایش کربن‌دی‌اکسید را کندتر و نزدیک به حد تعادل کنیم. اگر غلظت را بتوانیم زیر ۵۰۰ پی‌پی‌ام تثبیت کنیم، همین هم گامی بزرگ برای نجات زمین خواهد بود.
انتهای پیام
نظرات