در دهه‌های ۵۰ و ۶۰ کودکان و نوجوانان عمدتاً در فضای خارج از خانه و با بازی‌های گروهی و فعالیت‌های فیزیکی سرگرم بودند؛ این دوران شامل بازی‌های خیابانی، ورزش‌های جمعی و فعالیت‌های اجتماعی بود که به تقویت روابط دوستانه و مهارت‌های اجتماعی کمک می‌کرد، در آن زمان تعاملات انسانی به صورت مستقیم و چهره به چهره انجام می‌شد و این نوع ارتباطات به رشد عاطفی و اجتماعی کودکان کمک می‌کرد.

با این حال، با ظهور فناوری‌های جدید، به ویژه اینترنت و گوشی‌های هوشمند، روش‌های سرگرمی و ارتباطات به طور قابل توجهی تغییر کرده است به طوری که امروزه، کودکان و نوجوانان وقت خود را بیشتر در خانه و با استفاده از دستگاه‌های دیجیتال می‌گذرانند، این تغییر به این معناست که ارتباطات آنها عمدتاً از طریق شبکه‌های اجتماعی و بازی‌های آنلاین انجام می‌شود.

دکتر عباس عابدی جامعه‌شناس و استاد دانشگاه پیام نور در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: پژوهش‌ها نشان می‌دهند تغییراتی که با ظهور فناوری‌های جدید به وجود آمده می‌تواند تأثیرات مثبت و منفی زیادی بر روی شخصیت و رفتار کودکان داشته باشد.

وی اظهار کرد: پیشرفت سریع فناوری در دهه‌های اخیر به طور چشمگیری بر زندگی خانوادگی تأثیر گذاشته است به طوری که والدین امروز خود در دنیای دیجیتال بزرگ شده‌اند و این موضوع بر نحوه تربیت فرزندانشان تأثیر می‌گذارد.

 این جامعه‌شناس خاطرنشان کرد: با وجود اینکه والدین می‌توانند از تجربیات خود بهره‌برداری کنند، اما چالش‌های جدیدی نیز پیش روی آنها قرار دارد.

وی گفت: یکی از چالش‌های اصلی این است که والدین و فرزندان در دو دنیای مختلف زندگی می‌کنند؛ والدین معمولاً با فناوری‌های جدید آشنا نیستند و این می‌تواند منجر به عدم درک صحیح از نیازها و خواسته‌های فرزندان شود.

عابدی با اشاره به اینکه این فاصله در دانش فناوری می‌تواند به ایجاد تنش و سوءتفاهم در روابط خانوادگی منجر شود، افزود: فضای مجازی آسیب‌های جدی به ساختار خانواده‌ها وارد می‌کند.

وی با بیان اینکه این آسیب‌ها می‌تواند به کاهش اعتماد به نفس والدین و افزایش استقلال‌طلبی فرزندان منجر شود، گفت: فرزندان ممکن است به منابع اطلاعاتی خارج از خانواده اعتماد بیشتری داشته باشند و این موضوع می‌تواند به کاهش تأثیرگذاری والدین در تربیت فرزندان منجر شود.

این استاد دانشگاه یکی از چالش‌های عمده‌ای که خانواده‌ها با آن مواجه هستند را کاهش ارتباطات واقعی در بین اعضاء خانواده دانست و تصریح کرد: خانواده‌های امروزی به نوعی از هم فاصله گرفته‌اند و هر کس با دستگاه‌های خود در دنیای مجازی مشغول است و این موضوع می‌تواند به کاهش تعاملات عاطفی و اجتماعی منجر شود.

وی با اشاره به اینکه در فضای مجازی، کودکان و نوجوانان با هویت‌های مختلفی روبرو می‌شوند که ممکن است به بحران هویت دامن بزند، خاطرنشان کرد: آنها ممکن است تحت تأثیر رسانه‌های اجتماعی، تصورات غیر واقعی از خود و دیگران داشته باشند.

عابدی با تأکید بر اینکه تصورات غیر واقعی رسانه‌های اجتماعی می‌تواند به کاهش اعتماد به نفس و افزایش اضطراب در آنها منجر شود، گفت: همچنین استفاده بیش از حد از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی می‌تواند به اعتیاد منجر شود.

وی افزود: این اعتیاد نه تنها بر سلامت روانی کودکان تأثیر منفی دارد، بلکه می‌تواند به کاهش عملکرد تحصیلی و اجتماعی آنها نیز منجر شود؛ ضمن اینکه بر اساس تحقیقات انجام شده استفاده مداوم از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی می‌تواند به اختلالات خواب و افسردگی در نوجوانان منجر شود.

فضای مجازی همچنین می‌تواند خطرات امنیتی جدی برای کودکان و نوجوانان به همراه داشته باشد، هکرها و مجرمان سایبری می‌توانند به راحتی اطلاعات شخصی را به سرقت ببرند یا به رفتارهای نامناسب و خطرناک تشویق کنند. ضروری است که والدین آگاهی‌های لازم را درباره این خطرات به فرزندان خود منتقل کنند تا آنها بتوانند از خود در برابر این تهدیدات محافظت کنند.

فرصت‌های فضای مجازی

با وجود چالش‌های ذکر شده اما فضای مجازی می‌تواند فرصت‌های زیادی را هم برای کودکان و نوجوانان فراهم کند، به طوری که دکتر احمد محب‌علی کارشناس ارشد علوم ارتباطات معتقد است؛ فضای مجازی به کودکان این امکان را می‌دهد که به آسانی به اطلاعات دسترسی پیدا کنند.

وی افزود: این دسترسی به اطلاعات می‌تواند به یادگیری و توسعه مهارت‌ها کمک کند؛ همچنین والدین باید فرزندان خود را تشویق کنند تا از این امکانات به نحو احسن استفاده کنند.

محب‌علی خاطرنشان کرد: شبکه‌های اجتماعی می‌توانند به کودکان کمک کنند تا مهارت‌های اجتماعی جدیدی را یاد بگیرند و با افراد جدیدی آشنا شوند؛ این ارتباطات می‌توانند به گسترش دایره دوستی‌ها و افزایش اعتماد به نفس کمک کنند.

در سال‌های اخیر، آموزش آنلاین به یک روش رایج برای یادگیری تبدیل شده است، این نوع آموزش به کودکان این امکان را می‌دهد که در هر زمان و مکانی به یادگیری بپردازند.

این کارشناس علوم ارتباطات بیان کرد: فضای مجازی به کودکان این امکان را می‌دهد که با فرهنگ‌ها و زبان‌های مختلف آشنا شوند، تجربه‌ای که می‌تواند به گسترش دیدگاه‌های آنها نسبت به دنیای خارج و افزایش تحمل و درک متقابل منجر شود.

وی در این خصوص به ارائه راهکارهای عملی برای والدین پرداخت و گفت: برای اینکه والدین بتوانند از آسیب‌های فضای مجازی جلوگیری کنند و فرزندان خود را در این دنیای دیجیتال تربیت کنند باید به راهکارهایی مانند گفتگو و ارتباط مستمر، آموزش مهارت‌های دیجیتال، نظارت بر استفاده، ایجاد زمان‌های بدون تکنولوژی، تشویق به فعالیت‌های خارج از خانه، مشارکت در فعالیت‌های مجازی و برقراری قوانین و محدودیت‌ها توجه ویژه‌ای داشته باشند.

محب‌علی با تأکید بر اینکه والدین باید به طور مداوم با فرزندان خود درباره تجربیات آنها در فضای مجازی گفت‌وگو کنند و از سویی به فرزندان خود مهارت‌های لازم برای استفاده صحیح از اینترنت و فضای مجازی را آموزش دهند، افزود: والدین می‌توانند از نرم‌افزارهای نظارتی برای کنترل زمان و نوع استفاده فرزندان از اینترنت استفاده کنند.

وی خاطرنشان کرد: البته این نظارت باید به گونه‌ای باشد که فرزندان احساس نکنند تحت مراقبت هستند، بلکه باید به عنوان یک ابزار حمایتی معرفی شود.

این کارشناس علوم ارتباطات اظهار کرد: والدین می‌توانند با ایجاد زمان‌هایی بدون تکنولوژی در خانواده، فرصتی برای ارتباطات واقعی و فعالیت‌های مشترک فراهم کنند.

وی در ادامه با تأکید بر اینکه والدین باید قوانینی برای استفاده از فضای مجازی تعیین کنند، گفت: این قوانین می‌توانند شامل محدودیت‌های زمانی، نوع محتوای قابل دسترسی و نحوه ارتباط با دیگران باشند؛ البته این قوانین باید به گونه‌ای طراحی شوند که درک و پذیرش فرزندان را جلب کنند.

بدون شک، ورود به دنیای دیجیتال و فضای مجازی به عنوان یک واقعیت اجتناب‌ناپذیر در زندگی امروز، چالش‌ها و فرصت‌های جدیدی را به همراه دارد، والدین باید با درک این تغییرات و آگاهی از خطرات و مزایای آن، به تربیت فرزندان خود در این دنیای پیچیده بپردازند.

ایجاد فضایی امن و سالم در خانواده و تقویت ارتباطات واقعی می‌تواند به فرزندان کمک کند تا از فرصت‌های فضای مجازی به نحو احسن استفاده کنند و در عین حال از تهدیدات آن دور بمانند؛ با همکاری و همفکری میان والدین و فرزندان، می‌توان به یک زندگی دیجیتال متعادل و سالم دست یافت که در آن هم ارتباطات مؤثر برقرار باشد و هم تربیت صحیح و مؤثر انجام شود. این مسیر نه تنها به رشد فردی فرزندان کمک می‌کند بلکه به تقویت بنیان خانواده و جامعه نیز می‌انجامد.

توجه به این نکته ضروری است که دنیای دیجیتال و فضای مجازی می‌تواند هم فرصتی برای یادگیری و رشد باشد و هم چالشی برای تربیت صحیح کودکان؛ والدین باید با آگاهی و اطلاعات کافی، به فرزندان خود کمک کنند تا در این دنیای پیچیده به خوبی هدایت شوند. این راهکارها و استراتژی‌ها می‌تواند به ایجاد یک جامعه سالم و پایدار کمک کند که در آن نسل‌های آینده بتوانند با اطمینان و آگاهی از فرصت‌های دنیای دیجیتال استفاده کنند.

انتهای پیام