از «خروار» و «من» گرفته تا «سیر» و «پیمانه»، هر یک از این واحدها داستان‌ها و خاطراتی را از زندگی کشاورزان و دامداران روایت می‌کنند و نشان‌ دهنده روابط اجتماعی و اقتصادی درون جامعه روستایی هستند. این واحدها به‌ ویژه در فرآیند داد و ستد، تقسیم ارث و میراث و نیز تأمین نیازهای روزمره مردم نقش کلیدی ایفا می‌کردند به خصوص در زمان خرید و فروش محصولات کشاورزی، استفاده از واحدهای محلی باعث می‌شد که قیمت‌گذاری‌ها بر اساس واقعیت‌های اقتصادی و اجتماعی جامعه صورت گیرد.

با تغییرات سریع در دنیای مدرن و ورود فناوری‌های نوین، بسیاری از این واحدهای سنتی به فراموشی سپرده شده‌اند و نسل‌های جدید از آگاهی نسبت به ارزش‌های فرهنگی و هویتی آن‌ها فاصله گرفته‌اند. این تغییرات نه ‌تنها بر روی شیوه‌های زندگی تأثیر گذاشته، بلکه بر روی هویت فرهنگی مردم نیز اثرگذار بوده است و در حال حاضر، بسیاری از جوانان به دلیل عدم آشنایی با این واحدها، دچار فاصله‌ای عمیق با فرهنگ و تاریخ خود شده‌اند.

علی‌اکبر خلیلی پژوهشگر فرهنگ‌عامه در گفت و گو با ایسنا با بیان اینکه بررسی واحدهای اندازه‌گیری در روستاهای خراسان رضوی، نه ‌تنها به ما اطلاعات مفیدی درباره زندگی روزمره مردم این منطقه می‌دهد، بلکه نشان‌ دهنده غنای فرهنگی و تنوع شیوه‌های زندگی در آن دوران است، گفت: این واحدها و وسایل، بخشی از تاریخ اجتماعی و اقتصادی ایران را تشکیل می‌دهند و درک بهتری از چگونگی سازمان‌دهی جامعه در گذشته را برای ما فراهم می‌آورند.

وی بر ضرورت زنده نگه‌داشتن داستان‌ها و تجربیات نهفته در این واحدهای اندازه‌گیری که می‌تواند به ‌عنوان پل ارتباطی میان نسل‌های گذشته و حال عمل کند تأکید کرد و افزود: با توجه به تغییرات سریع در زندگی مدرن، درک و حفظ این واحدها و وسایل می‌تواند به‌عنوان یک منبع الهام‌بخش برای نسل‌های آینده عمل کند و به غنای فرهنگی جامعه کمک کند.

خلیلی خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه هر یک از این واحدهای اندازه‌گیری داستانی از زندگی مردم را در خود نهفته دارند، بررسی آن‌ها می‌تواند به ما کمک کند تا بهتر درک کنیم که چگونه هویت و فرهنگ محلی می‌تواند با چالش‌ها و تغییرات مدرن سازگار شود و به عنوان یک منبع الهام برای ساختن آینده‌ای پایدارتر و متصل به ریشه‌ها عمل کند.

در جوامع سنتی و روستایی ایران، واحدهای اندازه‌گیری به ‌عنوان ابزاری ضروری برای انجام فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی مورد استفاده قرار می‌گرفتند؛ این واحدها نمایانگر فرهنگ و هویت محلی مردم بودند و نقش کلیدی در تسهیل داد و ستد و مدیریت منابع ایفا می‌کردند.

این پژوهشگر فرهنگ‌عامه با اشاره به اینکه در روستاهای خراسان رضوی، واحدهای وزن معمولاً بر اساس نیازهای محلی و شرایط خاص اقتصادی-اجتماعی تعریف می‌شدند، گفت: یکی از بزرگ‌ترین واحدهای وزن در این مناطق، «خروار» بود که معادل ۱۰۰ «من» به حساب می‌آمد؛ هر «من» معمولاً معادل ۱.۵ کیلوگرم تعریف می‌شد، بنابراین خروار به‌ طور تقریبی معادل ۱۵۰ کیلوگرم می‌شد.

وی اظهار کرد: واحد «من» خود به چندین واحد کوچک‌تر تقسیم می‌شد؛ به‌عنوان مثال، هر «من» معادل ۴۰ «سیر» بود و هر «سیر» نیز به‌طور تقریبی برابر با ۳۷.۵ گرم تعریف می‌شد؛ همچنین در برخی از مناطق، از واحد «پیمانه» برای اندازه‌گیری محصولات کشاورزی استفاده می‌شد که به ‌طور تقریبی معادل یک لیتر بود.

خلیلی این تنوع در واحدهای اندازه‌گیری را نشان‌دهنده فرهنگ غنی و تنوع اقتصادی در این منطقه دانست و گفت: در برخی روستاها، به ‌خصوص در نواحی کوهستانی، واحدهای اندازه‌گیری ممکن است بسته به نوع محصول تغییر کند؛ مثلاً در مناطق تولید زعفران، واحد «قرص» برای اندازه‌گیری زعفران به کار می‌رفت و معادل یک گرم زعفران خالص بود.

وسایل اندازه‌گیری وزن

برای اندازه‌گیری وزن محصولات مختلف، مردم روستاهای خراسان رضوی از وسایل خاصی استفاده می‌کردند؛ یکی از این وسایل، «ترازو» بود. ترازوی محلی که در این مناطق به ‌کار می‌رفت، معمولاً از دو کفه بزرگ ساخته می‌شد و با استفاده از وزنه‌های مختلف، وزن اجناس را اندازه‌گیری می‌کرد؛ این ترازوی محلی می‌توانست نیازهای روزمره مردم را در زمینه خرید و فروش محصولات کشاورزی و دامی برآورده کند.

این پژوهشگر فرهنگ‌عامه با اشاره به اینکه ترازوی محلی معمولاً از چوب و فلز ساخته می‌شد و با استفاده از وزنه‌های سنگی، عمل سنجش را انجام می‌داد، گفت: در برخی از روستاها، مردم برای راحتی بیشتر، ترازویی با کفه‌های بزرگ‌تر می‌ساختند که قادر به تحمل بارهای سنگین‌تری بود.

وی با بیان اینکه این ترازوی محلی به‌ عنوان یک ابزار مهم در بازارهای محلی و در معاملات روزمره شناخته می‌شد، تصریح کرد: یکی دیگر از وسایل رایج، «قپان» بود؛ این وسیله به ‌ویژه برای اندازه‌گیری بارهای سنگین مانند گندم و جو استفاده می‌شد.

 قپان شامل یک میله آهنی بود که دو سر آن به قلاب‌های مخصوص متصل بود؛ این وسیله به ‌دلیل دقت بالا و سادگی در استفاده، در میان کشاورزان بسیار محبوب بود. قپان به‌عنوان یک ابزار حیاتی در فرآیند برداشت و نگهداری محصولات کشاورزی به شمار می‌رفت و به کشاورزان کمک می‌کرد تا مقدار دقیق محصولات خود را اندازه‌گیری کنند.

تأثیر واحدهای اندازه‌گیری بر زندگی روزمره

خلیلی در ادامه با بیان اینکه واحدهای اندازه‌گیری و وسایل مربوط به آن‌ها تأثیر عمیقی بر زندگی روزمره مردم روستاهای خراسان رضوی داشتند، گفت: این واحدها به‌ طور خاص متناسب با نیازهای روزمره و زندگی کشاورزی و تجاری مردم تعریف شده بودند؛ در واقع در انجام معاملات و داد و ستد، این واحدها نقش کلیدی ایفا می‌کردند و به ‌نوعی نظم و انضباط در امور اقتصادی برقرار می‌کردند.

وی با اشاره به اینکه کشاورزان و دامداران از این واحدها برای تعیین قیمت محصولات خود استفاده می‌کردند و این امر به ایجاد یک سیستم اقتصادی متعادل کمک می‌کرد، بیان کرد: به ‌علاوه، این واحدها در تقسیم ارث و سهم، قرض و طلب و دیگر امور اجتماعی و اقتصادی نیز به‌ کار می‌رفتند.

این پژوهشگر فرهنگ‌عامه ادامه داد: واحدهای اندازه‌گیری نه‌تنها به‌عنوان ابزارهای کمی، بلکه به‌عنوان نمادهای فرهنگی و اجتماعی نیز عمل می‌کردند؛ در واقع هر یک از این واحدها و وسایل، داستان‌ها و خاطراتی از زندگی مردم روستاهای خراسان رضوی را در خود نهفته داشتند و به‌نوعی بخشی از هویت فرهنگی آن‌ها محسوب می‌شدند.

وی با بیان اینکه در روستاهای خراسان رضوی، تنوع فرهنگی و اقتصادی به ‌خوبی در واحدهای اندازه‌گیری و وسایل مربوط به آن‌ها نمایان است، گفت: این واحدها به‌ طور محلی و با توجه به نیازهای خاص مردم تعریف شده بودند؛ حتی در برخی از روستاها، واحدهای اندازه‌گیری برای محصولات خاصی مانند زعفران یا پسته به‌گونه‌ای متفاوت تعریف می‌شدند که نشان‌ دهنده ارزش اقتصادی این محصولات در آن مناطق بود.

علاوه بر این، فرهنگ محلی و آداب و رسوم مردم نیز در انتخاب و استفاده از واحدهای اندازه‌گیری تأثیرگذار بود؛ در برخی مناطق، برگزاری مراسم خاصی مانند برداشت محصول یا جشن‌های محلی، به‌ طور مستقیم با استفاده از این واحدها و وسایل مرتبط بود.

ضرورت حفظ میراث فرهنگی

با توجه به تغییرات سریع در زندگی مدرن و ورود فناوری‌های جدید، واحدهای اندازه‌گیری سنتی در حال فراموشی هستند، این موضوع می‌تواند به کاهش تنوع فرهنگی و هویتی در روستاهای خراسان رضوی منجر شود. بسیاری از پژوهشگران و فعالان فرهنگی در تلاش‌اند تا از طریق ثبت و مستندسازی این واحدها و وسایل، آگاهی عمومی را نسبت به اهمیت آن‌ها افزایش دهند.

این پژوهشگر فرهنگ‌عامه در ادامه با اشاره به اینکه واحدهای اندازه‌گیری در روستاهای خراسان رضوی نه ‌تنها به ما اطلاعات مفیدی درباره زندگی روزمره مردم این منطقه می‌دهد، بلکه نشان‌ دهنده غنای فرهنگی و تنوع شیوه‌های زندگی در آن دوران است، افزود: واحدهای اندازه‌گیری در روستاهای خراسان رضوی فراتر از صرفاً ابزارهای کمی بودند و به ‌عنوان عناصر فرهنگی و اجتماعی نیز عمل می‌کردند.

وی در ادامه با بیان اینکه چالش‌های زیادی در راه حفظ واحدهای اندازه‌گیری سنتی در روستاهای خراسان رضوی وجود دارد، گفت: یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها، عدم توجه به اهمیت این واحدها در نظام آموزشی و فرهنگی است؛ متأسفانه بسیاری از جوانان به ‌دلیل عدم آشنایی با این مفاهیم، از تاریخ و فرهنگ خود فاصله می‌گیرند.

حفظ و ترویج این واحدها و وسایل، نه ‌تنها به حفظ میراث فرهنگی روستاهای خراسان رضوی کمک می‌کند، بلکه به غنای فرهنگی جامعه نیز می‌افزاید؛ با توجه به نیاز به بازنگری در ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی در عصر مدرن، توجه به واحدهای اندازه‌گیری سنتی می‌تواند به‌ عنوان یک منبع الهام‌بخش برای آینده عمل کند.

انتهای پیام