به گزارش ایسنا، مناطق چهارگانه محیط‌زیستی، نواحی هستند که به منظور حفاظت از تنوع زیستی، منابع ژنتیکی، زیستگاه‌های حساس و پدیده‌های طبیعی تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارند. این تقسیم‌بندی شامل چهار رده مجزاست که هرکدام دارای ضوابط مدیریتی و حفاظتی خاص خود هستند؛ مناطق حفاظت‌شده، پناهگاه‌های حیات وحش، پارک‌های ملی و آثار طبیعی ملی.
ایران از جمله کشورهایی است که حفاظت از طبیعت را پیش از بسیاری از کشورهای منطقه آغاز کرد. نخستین اقدامات رسمی در این زمینه به دهه ۱۳۳۰ خورشیدی بازمی‌گردد. در سال ۱۳۳۵ کانون شکار ایران تأسیس شد و در دهه بعد، پارک‌های ملی و مناطق حفاظت‌شده تعریف و مصوب شدند. در نهایت با تشکیل سازمان حفاظت محیط زیست در سال ۱۳۵۳، ساختار چهارگانه مناطق تحت مدیریت رسمی وارد چارچوب قانون شد.
افزایش مناطق حفاظت‌شده محیط زیستی به بیش از ۳۲۰ منطقه
بر اساس گزارش‌ها، تاکنون بیش از ۳۲۰ منطقه در سراسر کشور تحت عناوین چهارگانه به ثبت رسیده‌اند. این مناطق در همه استان‌های کشور پراکنده‌اند و دارای درجات مختلفی از پوشش گیاهی، جانوری، اقلیمی و زمین‌شناسی هستند. از میان این ۳۲۰ منطقه، حدود ۱۸۴ مورد در دسته مناطق حفاظت‌شده قرار دارند همچنین ۵۳ منطقه به عنوان پناهگاه حیات‌وحش، ۳۲ پارک ملی و بیش از ۴۰ مورد نیز در قالب آثار طبیعی ملی به ثبت رسیده‌اند.
منطقه حفاظت شده، اراضی به نسبت وسیع با ارزش حفاظتی زیاد است که با هدف حفظ و احیای رویشگاه‌های گیاهی و زیستگاه‌های جانوری انتخاب می‌شوند. مناطق حفاظت شده، محیط های مناسبی برای اجرای برنامه‌های آموزشی و پژوهش‌های زیست‌محیطی به شمار می‌آیند. انجام فعالیت‌های گردشگری و بهره برداری مصرفی و اقتصادی متناسب با نواحی هر منطقه و بر اساس طرح جامع مدیریت مناطق مجاز است.
استان هرمزگان و استان مازندران با منطقه حفاظت شده از این حیث رکوردار هستند.
پارک ملی نیز مناطقی طبیعی به نسبت وسیع و دارای ویژگی‌های خاص و اهمیت ملی به لحاظ زمین شناسی، بوم شناسی، جغرافیای زیستی و چشم انداز است که با هدف‌های حفظ وضعیت زیستی و طبیعی، بهبود جمعیت گونه‌های جانوری و رویشگاه‌های گیاهی همچنین بهره‌برداری تفرجی به عنوان پارک ملی انتخاب می‌شوند. پارک‌های ملی محل‌های مناسبی برای فعالیت‌های آموزشی، پژوهشی و گردشگری در طبیعت به شمار می‌آیند. به منظور حفاظت بنیادی از تنوع زیستی، ذخایر ژنتیکی، یکپارچگی اکولوژیک و چشم اندازها، فعالیت‌های مرتبط با بهره‌برداری‌های مصرفی و مسکونی در این مناطق مجاز نیست. به همین دلیل، برای پارک‌های ملی پشتوانه قانونی حفاظتی مستحکم‌تری نسبت به سایر مناطق حفاظت شده پیش‌بینی شده است.
اثر طبیعی ملی پدیده‌ها یا مجموعه‌های گیاهی و جانوری به نسبت کوچک، جالب، کم نظیر، استثنایی، غیر متعارف و غیر قابل جایگزین دارای ارزش‌های حفاظتی، علمی، تاریخی یا طبیعی است که با هدف حفظ و حراست به عنوان اثر طبیعی ملی انتخاب می‌شوند. اقدامات حفاظتی در مورد این پدیده‌ها باید تضمین کننده پایداری و بهره برداری غیر مصرفی از آنها در طول زمان باشد.
استان‌های سیستان و بلوچستان و گیلان هر کدام با چهار اثر ملی بیشترین آثار ملی را در خود جای داده‌اند.
پناهگاه حیات وحش نیز به محدوده‌هایی با زیستگاه‌های طبیعی نمونه برای جانوران وحشی گفته می شود که به منظور حمایت از جمعیت گونه‌های جانوری و افزایش سطح کیفیت آنها انتخاب می شوند. کمترین وسعت پناهگاه‌های حیات وحش باید به حدی باشد که ضمن رفع نیاز گونه‌های جانوری، پیوستگی و ارتباط متقابل واحدهای آنها را تضمین کند. این مناطق، محیط های مناسبی برای فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی به‌ویژه در ارتباط با جانوران وحشی به شمار می‌آیند. بهره‌برداری‌های مصرفی و سازگار همچنین فعالیت‌های گردشگری کنترل شده در پناهگاه‌ها مجاز است.
استان‌های گیلان، مازندران و یزد در زمینه پناهگاه حیات وحش رکورددار هستند.
در بهار ۱۴۰۳، پنج منطقه جدید با وسعتی در حدود ۲۳۰ هزار هکتار به فهرست مناطق حفاظت‌شده افزوده شدند. این مناطق عبارت بودند از کوه کلاته و تنگ سرخ در استان فارس، منطقه پادنا در استان اصفهان، تالاب بین‌المللی گاوخونی در شرق اصفهان و مناطق حائل تالاب‌های شمال خوزستان.
بیشتر بخوانید
این مناطق دارای مصوبات رسمی هستند و مرزهای آنها با استفاده از سامانه‌های اطلاعات مکانی، نقشه‌برداری زمینی و تصویربرداری ماهواره‌ای به‌روزرسانی شده‌اند. این فرایند شامل ثبت مختصات جغرافیایی دقیق، بررسی کاربری زمین، و تأیید نهایی در سطوح مختلف کارشناسی و مدیریتی است.
چارچوب حقوقی حفاظت از طبیعت
ساختار قانونی حفاظت از این مناطق بر اساس «قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست» مصوب سال ۱۳۵۳ بنا شده و ایران به عنوان یکی از کشورهای عضو کنوانسیون تنوع زیستی، موظف است در جهت توسعه حفاظت از منابع طبیعی گام بردارد. با رسیدن سطح مناطق چهارگانه به ۱۹.۵ میلیون هکتار، گسترش کمی مناطق تحت مدیریت رسمی محیط زیست همچنان ادامه دارد و ثبت مناطق جدید، تدقیق مرزها و ثبت دقیق مختصات، روندی است که در سال‌های اخیر نیز با هدف ارتقای نظام حفاظتی دنبال شده است.
انتهای پیام
نظرات