امیر یزدیان، دکتری علوم ارتباطات اجتماعی، مترجم و پژوهشگر سواد رسانه‌ای در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: در شرایط جنگی کنونی رسانه‌های مختلف در دو حوزه می‌توانند تأثیرگذاری جدی داشته باشند. نخست اینکه تلاش کنند اخبار موثق و شفاف را درباره رخداد بدون اغراق منتشر کنند. در عصر حاضر که رسانه‌های مختلف سخت در پی کسب توجه مخاطبان و جذب آنها به هر روشی هستند، نبرد روایت‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. اگر رسانه‌ای فارغ از سوگیری‌ها، روایتی شفاف و منصفانه از رخداد ارائه دهد، مخاطبان را با خود همراه خواهد ساخت.
وی ادامه داد: رویکرد صدا و سیمای جمهوری اسلامی در جنگ کنونی با اسرائیل قابل تقدیر است؛ زیرا شاهد هستیم که تقریباً تمام انفجارها و ترورهای شخصیتی بدون سانسور و در اسرع وقت با مخاطبان در میان گذاشته شد و همین موضوع عامل مهمی در تبدیل شدن صدا و سیما به منبع نخست کسب اطلاعات و اخبار در شرایط کنونی بوده است.
نقش رسانه‌ها در تقویت ایمان، خودباوری و آرامش جامعه
یزدیان با بیان اینکه تزریق آرامش و مدیریت بحران در سطح جامعه از دیگر وظایف مهم رسانه‌هاست، تاکید کرد: به هنگام بحران‌های بزرگ نظیر جنگ، شاهد فوران اطلاعات گمراه‌کننده و نگران‌کننده در سطح جامعه هستیم که این مسئله به تشدید اضطراب اجتماعی منجر خواهد شد.
وی تصریح کرد: اگر اطلاع‌رسانی دقیق و شفاف باشد، اعتماد شهروندان به رسانه بیشتر شده و حس اعتماد بیشتر به آرامش روانی بیشتر منجر خواهد شد؛ رسانه‌ها نیز باید برای مدیریت آرامش روانی شهروندان برنامه‌ریزی داشته باشند و در تنظیم اخبار و گزارش‌ها و حتی انتخاب واژه‌ها هوشیارانه عمل کنند.
این پژوهشگر سواد رسانه با بیان اینکه یکی از منابع مهم تزریق آرامش به جامعه تقویت ایمان و خودباوری است، گفت: تهیه و تولید محتوای رسانه‌ای مناسب با موضوعات محوری مبتنی بر ایمان می‌تواند به تقویت روحیه‌ی جمعی و آرامش بیشتر جامعه کمک کند. بهره‌گیری از منابع معتبر دینی، تاریخی و ادبی که هر کدام به نوعی ایمان و امید مردم را تقویت می‌کنند، دستمایه‌ی مناسبی برای تولید محتوای رسانه‌ای خواهد بود.
نقش سواد رسانه‌ای در ارتقای سطح آگاهی جامعه
یزدیان اظهار کرد: شهروندان در عصر حاضر در دنیایی اشباع شده از پیام‌های رسانه‌ای زندگی می‌کنند که هر لحظه با بمباران پیام‌های رسانه‌ای روبرو هستند. برخورد و مواجهه با پیام‌های رسانه‌ای و مصرف آنها به امری گریزناپذیر برای شهروندان تبدیل شده است اما در صورت برخورداری از سواد رسانه‌ای قادر خواهند بود از مصرف‌کننده‌ی منفعل فراتر رفته و فعالانه با هر یک از این پیام‌ها مواجه شوند.
وی ادامه داد: این جایگاه فعالانه به مخاطب و شهروند کمک خواهد کرد کمترین آسیب‌های روانی و شناختی را از فضای رسانه‌ای متحمل شود، توان تشخیص منابع معتبر کسب خبر و اطلاعات، شناخت تکنیک‌های به کار گرفته شده از سوی رسانه‌های مختلف برای تولید محتوای رسانه‌ای گمراه‌کننده، بازشناسی پیام‌های پنهان و نهفته(غیرمستقیم) در پیام‌های رسانه‌ای و در نهایت توان تولید پیام رسانه‌ای مناسب در واکنش به اخبار و اطلاعات گمراه‌کننده برای کمک به شفاف‌سازی و آرامش جامعه از جمله توانمندی‌هایی است که شهروندان در صورت برخورداری از سواد رسانه‌ای کسب خواهند کرد. در چنین شرایطی شهروندان به راحتی در مواجهه با هر پیامی (پیام‌های گمراه‌کننده و غیرمعتبر) قرار نخواهند گرفت و دچار آسیب‌های مختلف نظیر اضطراب و ناآرامی روحی و روانی نخواهند شد.
این پژوهشگر سواد رسانه با تاکید بر اینکه ارتقای سواد رسانه‌ای شهروندان یکی از الزامات زندگی در دنیای معاصر به شمار می‌آید، عنوان کرد: با این حال، بحث‌های مختلفی پیرامون نحوه‌ی ارتقای سواد رسانه‌ای شهروندان مطرح شده است. نکته مهم در این باره پذیرش این مهم است که سواد رسانه‌ای قرار است منافع مخاطبان را تأمین کند و نه منافع تولیدکنندگان پیام رسانه‌ای را. چنین منظری به دست اندرکاران کمک خواهد کرد تا رویکرد آموزش سواد رسانه‌ای را به نحوی تعیین کنند که در فرایند آموزش سواد رسانه‌ای، اولویت تأمین منافع مخاطبان و شهروندان باشد.
وی ادامه داد: از چنین منظری، آموزش سواد رسانه‌ای باید از سال‌های ابتدایی آموزش رشد شناختی کودکان در دستور کار قرار گیرد چراکه زندگی کودکان از همان سال‌های ابتدایی زندگی با رسانه‌ها در هم تنیده شده است. نهادهای متولی این آموزش باید اهمیت آگاهی‌بخشی به شهروندان را به عنوان اولویت آموزشی در دستور کار خود قرار دهند.
یزدیان افزود: با این نگاه، دیگر نمی‌توان یک نهاد را به عنوان تنها متولی آموزش سواد رسانه‌ای معرفی کرد. بلکه در مقاطع مختلف سنی و در سطوح مختلف اجتماعی، نهادهای مختلف مردم‌نهاد و رسمی می‌توانند فرایند آموزش سواد رسانه‌ای را در پیش بگیرند. نظام آموزش و پرورش، دانشگاه‌ها، رسانه‌های جمعی، شبکه‌های اجتماعی، فعالان اجتماعی و غیره، هر یک سهمی در این فرایند خواهند داشت.
پروتکل‌های لازم برای انتشار اخبار در شرایط بحران
این پژوهشگر سواد رسانه بیان کرد: در بحران‌های اجتماعی نظیر جنگ، رسانه‌ها باید دقیق، مستند و با بهره‌گیری از منابع معتبر به انتشار اخبار و اطلاعات اقدام کنند، در غیر این صورت رسانه‌ها به منبعی برای انتشار اخبار گمراه‌کننده و جعلی تبدیل شده و نهایتاً به تشویش و اضطراب عمومی دامن می‌زنند.
وی اضافه کرد: رسانه‌ها در راستای مسئولیت اجتماعی خود باید تلاش کنند بدون سوگیری و در راستای جلب اعتماد عمومی و نهایتاً تزریق آرامش و امید به جامعه، اخبار و گزارش‌های مرتبط با موضوع جنگ را منتشر کنند. رعایت تعادل بین امیدبخشی و بازنمایی واقعیت، مرزی باریک و مهم در فعالیت رسانه‌ای در زمان جنگ است که وظیفه‌ی مهم رسانه‌ها را نشان می‌دهد.
راهکارهای تشخیص اخبار جعلی
یزدیان بیان کرد: در شرایط بحرانی و به ویژه شرایط جنگ که انبوهی از پیام‌های رسانه‌ای (اخبار، تصاویر، گزارش‌ها، آمار) پیش روی شهروندان قرار می‌گیرد، اهمیت شناخت منبع انتشار پیام بیش از پیش آشکار می‌شود. مخاطب باید این پرسش را از خود بپرسد که آیا منبع انتشار این پیام مشخص است یا خیر و در صورت مشخص بودن، منبع پیام از چه میزان اعتباری برخوردار است. بررسی مداوم منابع خبری و اعتبار آنها همواره باید در دستور کار مخاطبان باشد.
وی گفت: یکی دیگر از راهکارهای تشخیص اخبار جعلی، بررسی یک خبر از منابع خبری معتبر مختلف است. یک خبر را از چند منبع خبری معتبر بررسی کنید تا از درستی آن مطمئن شوید. همچنین استفاده از واژه‌ها و تعابیر اغراق‌آمیز همواره می‌توانند گمراه‌کننده باشند.
این پژوهشگر سواد رسانه در پایان تاکید کرد: رسانه‌های نامعتبر برای جلب نظر مخاطبان معمولاً تلاش می‌کنند با تکنیک‌های موجود نظیر کاربرد واژگان یا تصاویر حساسیت‌برانگیز، احساسات و عواطف مخاطبان را درگیر کرده و نظر آنها را جلب کنند. امروزه برخی از وب‌سایت‌ها امکان بررسی صحت محتوا تصاویر جعلی و جستجوی معکوس تصاویر را فراهم آورده‌اند که به صحت‌سنجی اخبار و اطلاعات دریافتی کمک می‌کند.
انتهای پیام
نظرات