به گزارش ایسنا، بازار بزرگ تهران به‌ عنوان قلب اقتصادی پایتخت، این روزها با بحرانی خاموش اما جدی روبه‌روست؛ بحرانی که نه در سطح مغازه‌ها، بلکه در لایه‌های زیرین زمین شکل گرفته است. حفاری‌های غیرمجاز، زاغه‌کنی و خالی‌کردن پی و شالوده ساختمان‌ها توسط افراد سودجو، به طوریکه سه سرای قدیمی آزادی، نادری و زیبا را به کانون یک ناایمنی پرخطر تبدیل کرده است؛ ناایمنی‌که روزانه جان هزاران کسبه و شهروند را تهدید می‌کند.

امروز با حضور دادستانی تهران، مدیریت بحران تهران، آتش‌نشانی و هیئت امنای این سرها و دیگر سازمان‌های مرتبط، بازدیدی از زیر این سراها که حفاری صورت گرفته بود انجام داد. در این بازدید، آئینی، شهردار منطقه ۱۲، در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به قدمت این مجموعه گفت: این سرا قبل از انقلاب ساخته شده و بعد از انقلاب به عنوان سرای آزادی شناخته می‌شود که در ترکیب با چند سرای دیگر از جمله سرای زیبا و سرای نادر، یک مجموعه بزرگ و به‌هم‌پیوسته را تشکیل می‌دهند که در صنف پارچه فعالیت دارند.

کشف تخلف و ورود قضایی

وی افزود: آنچه اتفاق افتاد این بود که در ماه‌های ابتدایی حضور بنده در شهرداری منطقه ۱۲، با تلاش همکاران ما در شهرداری ناحیه ۳ این منطقه که ناحیه بازار است، یک تخلف بزرگ شناسایی شد. این تخلف مربوط به حفاری بدون مجوز و به نوعی خالی‌کردن زیر این پاساژ بود که مشاهده شد.

شهردار منطقه ۱۲ تهران ادامه داد: از زمانی که مطلع شدیم مصادف با تعطیلات فروردین‌ماه امسال بود، این شناسایی انجام شد و من به همکاران خود در شهرداری ناحیه ۳ افتخار می‌کنم که از این تخلف بزرگ به‌ سادگی نگذشتند و با دقت موضوع را پیگیری کردند و مسئولان مربوطه را در جریان گذاشتند. در همین راستا، چندین بازدید نیز با حضور نمایندگان دادستانی ناحیه ۳۷ و ناحیه ۱۲ تهران انجام شد.

آئینی گفت: امروز نیز معاون پیشگیری دادستانی تهران در محل حضور پیدا کردند و ما این موضوع را رسماً و کتبا اعلام کردیم و بارها از دستگاه قضایی درخواست کردیم که تصمیم‌گیری جدی در این خصوص انجام شود.

وی بیان کرد: در نهایت مقرر شد مجموعه مالکین یا افرادی که مدعی مالکیت این پاساژ هستند، مشاور بگیرند و مشاور فنی نظر بدهد که این بنا با اتفاقاتی که در آن رخ داده، استحکام لازم را دارد یا خیر؟ با این حال، این اقدام انجام نشد و ما ناچار شدیم رأساً وارد عمل شویم.

شهردار منطقه ۱۲ تهران ادامه داد: در همین راستا مرکز تحقیقات وزارت راه، مسکن و شهرسازی که به نوعی بالاترین مرکز تخصصی دولتی ما محسوب می‌شود، دعوت شد و بررسی‌های لازم را انجام داد. نتایج این بررسی‌ها نشان داد که باید در خصوص نوسازی این پاساژ، اقدام عاجل صورت بگیرد.

آئینی در پاسخ به زمان دریافت این گزارش گفت: حدود یک ماه پیش این گزارش دریافت شد. از فروردین‌ماه که این محل شناسایی شد تا آبان‌ماه امسال، هیچ اقدام تخلفی جدیدی صورت نگرفته است. این تخلفات مربوط به سال‌های گذشته است و نه سال جاری و نه حتی سال گذشته؛ بلکه احتمالاً از اواسط دهه ۹۰ آغاز شده و تا پایان سال گذشته به نوعی ادامه داشته است.

وی در خصوص عامل اصلی تخلف، اظهار کرد: دستگاه‌های نظارتی و امنیتی موضوع را شناسایی کرده‌اند و اگرچه در حال حاضر امکان بیان جزئیات حقوقی وجود ندارد، اما افرادی مشخص شده‌اند که اسامی آن‌ها مطرح است و این موضوع در دستگاه قضایی در حال بررسی است. ما از زمان شناسایی، محکم با این موضوع برخورد کردیم و از تهدیدها و اتهامات نترسیدیم و در کنار مردم ایستادیم.

شهردار منطقه ۱۲ تهران تأکید کرد: جان مردم برای ما از هر چیزی مهم‌تر است. خدایی نکرده اگر در این محل اتفاقی رخ دهد، مهم‌ترین موضوع، جان هموطنانی است که اینجا رفت‌وآمد دارند و کسبه‌ای که در این مجموعه مشغول فعالیت هستند. در چنین موضوعی هیچ‌گونه مماشاتی جایز نیست و باید محکم ایستاد که الحمدالله شهرداری در این قضیه محکم ایستاده است.

آئینی در پایان سخنان خود ابراز امیدواری کرد که با تصمیمات خوبی که ان‌شاءالله امروز از سوی دادستانی تهران اتخاذ خواهد شد، به‌ زودی اقدامات لازم در جهت ایمن‌سازی و نوسازی این مجموعه آغاز شود. شهرداری در کنار مردم بوده، هست و خواهد بود و گام اول در این مسیر، انجام بررسی فنی، فازبندی، تعطیلی بخش‌هایی از بازار، ساخت‌وساز و جابه‌جایی‌هاست تا این فرآیند به‌ درستی شکل بگیرد.

هشدار فنی درباره فروریزش

کامران عبدولی، معاون پیشگیری سازمان آتش‌نشانی تهران نیز در حاشیه این بازدید در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به حضور امروز عوامل مرتبط در محل، گفت: این حضور به دستور معاون دادستان تهران و در پی موضوعی انجام شد که متأسفانه مربوط به سه سرای آزادی، سرای دستپاچی و سرای زیبا است؛ سه سرایی که در کنار یکدیگر قرار دارند و به دلیل حفاری‌هایی که در طبقات زیرزمین انجام شده، شهرداری منطقه ۱۲ متوجه موضوع شده و خوشبختانه جلوی ادامه کار گرفته شده و موضوع به‌ صورت جدی پیگیری شده است.

وی افزود: این حفاری‌ها به‌ طور کامل بحث سازه‌ای ساختمان را تحت تأثیر قرار داده و حتی مرکز تحقیقات وزارت راه و شهرسازی نیز در این خصوص اعلام کرده که سازه کاملاً ناپایدار شده است.

معاون پیشگیری سازمان آتش‌نشانی تهران ادامه داد: در جلسه‌ای که امروز تشکیل شد و بازدید حضوری که انجام گرفت، تصمیم‌گیری‌هایی لحاظ شده و صراحتاً دستوراتی صادر شد، از جمله اینکه فعلاً حداقل این بخش تعیین تکلیف شود و موضوع پلمب و بسته شدن آن مطرح شد. اما تا زمانی که بحث سازه‌ای ساختمان مشخص و تعیین تکلیف نشود، موضوعات مرتبط با آتش‌نشانی فعلاً متوقف شده است؛ چرا که اگر سازه مشکل داشته باشد، دیگر بحث آتش‌نشانی در اولویت نیست.

عبدولی با تأکید بر نبود ایمنی لازم در این مجموعه اظهار کرد: در مجموع هیچ‌گونه تمهیدات ایمنی مرتبط با آتش‌نشانی در این مجموعه دیده نشده است. بر اساس گفته‌های خودشان، حدود هزار باب مغازه در این محل وجود دارد که هر کدام به‌طور متوسط سه نفر کارمند و کارگر دارند که در مجموع حدود ۳۰۰۰ نفر می‌شود. همچنین روزانه بین ۵ تا ۶۰۰۰ نفر مراجعه‌ کننده به این سراها رفت‌وآمد دارند. با در نظر گرفتن این حجم از جمعیت، اگر خدایی نکرده اتفاقی رخ دهد، مطمئناً با یک فاجعه روبه‌رو خواهیم شد.

همچنین احمدی، از اساتید مرکز تحقیقات وزارت راه، مسکن و شهرسازی وزارت راه و شهرسازی، در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به وضعیت سازه‌ای بازار بزرگ تهران گفت: بازار تهران، بازاری قدیمی است که از چندین سازه تشکیل شده و به‌ مرور زمان به یکدیگر الحاق شده‌اند. متأسفانه پدیده «زاغه‌کنی» که در سرای آزادی، سرای نادری و سرای ولیعصر رخ داده، وضعیت این مجموعه را با مخاطرات جدی مواجه کرده است.

وی افزود: در این اقدامات، زیرزمین دوم از طریق تونل‌کنی ایجاد شده و شالوده‌های ساختمان‌های پیرامونی و زیرین خالی شده‌اند. در نتیجه، تغییرشکل‌های بسیار زیاد و ناهمگنی در سازه به وجود آمده است.

این استاد مرکز تحقیقات وزارت راه، مسکن و شهرسازی ادامه داد: با توجه به این شرایط، احتمال فروریزش موضعی و در نهایت فروریزش کلی بسیار بالا است و به همین دلیل، لازم است اقدامات ضروری و جدی در سریع‌ترین زمان ممکن برای این مجموعه انجام شود.

تهدید جان هزاران نفر

در ادامه بازدیدهای امروز از این تخلف بسیار بحران ساز، علی نصیری، رئیس سازمان مدیریت بحران شهر تهران نیز حضور داشت و در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به بررسی‌های فنی انجام‌ شده در این مجموعه، گفت: توضیحات فنی را اساتید مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی ارائه خواهند داد که این مرکز طبق قانون مدیریت بحران، مرجع قانونی تشخیص ایمنی و ناایمنی ساختمان‌هاست. در دوره مدیریت شهری فعلی، بیش از ۱۱ هزار ساختمان مهم و بلندمرتبه شناسایی شده و درجات ایمنی و ناایمنی آن‌ها توسط اساتید این مرکز تعیین شده است.

وی افزود: یکی از نقاطی که بر اساس آیین‌نامه ۲۸۰۰ از اهمیت زیاد و بسیار زیاد برخوردار است، بازار تهران است؛ هم به دلیل جایگاه اقتصادی آن و هم به دلیل تردد جمعیت انبوه. متأسفانه بازار تهران به لحاظ ایمنی و امنیت، پیچیدگی‌های زیادی دارد.

نصیری ادامه داد: یکی از مصادیقی که امروز با حضور شهرداری منطقه و معاون دادستان تهران به آن ورود کردیم، پدیده «جرزخواری» و «پی‌خواری» است. افراد سودجویی وارد این فضا شده‌اند که جالب است بدانید حتی مالکین و کسبه نیز با آن‌ها مشکل دارند و ممکن است مالک اصلی ملک نیز از این اقدامات بی‌اطلاع بوده باشد. این موضوع منحصر به این محل نیست و در نقاط دیگر هم گزارش‌هایی وجود دارد، اما در سرای آزادی به اوج خود رسیده است.

رئیس سازمان مدیریت بحران شهر تهران تصریح کرد: در این مجموعه، در طبقه زیرین که جزو سازه ساختمان بوده، اقدام به حفاری غیرمجاز شده و یک طبقه جدید ایجاد کرده‌اند که نه امکان فنی آن وجود داشته و نه مقاومت لازم را دارد. حفاری‌ها، ایجاد تونل و ساخت مغازه و انبارهای جدید بدون توجه به اصول ایمنی ادامه داشته است؛ به‌ گونه‌ای که آثار آن در سقف‌هایی که دچار خمش شده‌اند و ستون‌هایی که موج برداشته یا به‌ شدت تضعیف شده‌اند، کاملاً مشهود است. این اقدامات در حالی انجام شده که روزانه حدود ۵۰۰۰ نفر در این محل تردد دارند.

وی با تأکید بر وضعیت بحرانی این سرا گفت: این سقف در آستانه فروریزش قرار دارد و توضیحات فنی آن توسط اساتید ارائه خواهد شد. شهرداری این ناایمنی را شناسایی و به دادستانی گزارش کرده و ما نیز در سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، اولویت کاری خود را در این دوره بر موضوع ایمنی و پیگیری ایمنی سازه‌های شهری قرار داده‌ایم.

نصیری افزود: در کنار سازمان آتش‌نشانی که موضوع ایمنی حریق را دنبال می‌کند، تلاش کرده‌ایم به سمت ایمنی جامع و یکپارچه با اولویت ساختمان‌های مهم و بلندمرتبه حرکت کنیم؛ اولویتی که در قانون نیز تعیین شده است. امیدواریم تا پایان این دوره مدیریت شهری و حتی تا پایان امسال، ارزیابی ایمنی حدود ۱۶ هزار ساختمان مهم و بلندمرتبه به پایان برسد.

وی با اشاره به اقدامات انجام‌شده در بازار تهران اظهار کرد: برای بازار تهران یک سند بالادستی و یک مصوبه شامل ۳۵ اقدام تدوین شده که این اقدامات به‌ صورت تک‌تک در حال پیگیری است. برای هر اقدام شناسنامه تهیه شده و مشخص است که برای هرکدام چه اقداماتی انجام شده، در چه مرحله‌ای قرار دارد یا اگر انجام نشده، دلایل آن چیست؟. در این مسیر، شهرداری تهران، استانداری، فرمانداری و قوه قضاییه دست به دست هم داده‌اند تا ریسک بازار تهران کاهش پیدا کند؛ هرچند پیچیدگی‌ها زیاد است و این کار زمان‌بر بوده و عزم جدی همه مسئولان و به‌ ویژه همراهی بازاریان را می‌طلبد.

رئیس سازمان مدیریت بحران شهر تهران در پایان تأکید کرد: جان بازاریان، کارگران و مردمی که برای خرید یا انجام امور خود به بازار مراجعه می‌کنند، برای ما بسیار ارزشمند است. حتی از دست رفتن یک جان نیز خسارتی بزرگ است و اگر با اقدامات ایمن‌سازی بتوانیم جان حتی یک نفر را نجات دهیم، ارزشی بسیار والا دارد.

ولی‌الله مهبودی، معاون دادستان تهران هم در گفت‌وگو با ایسنا، در بازدید امروز خود از بازار بزرگ تهران اعلام کرد که برخی ساخت و سازهای غیرمجاز در این مجموعه مشاهده شده که باید فوراً متوقف شوند.

وی افزود: دستور پلمب قسمت‌های غیرمجاز به دلیل رعایت مسائل ایمنی و حفظ جان شهروندان صادر شده است و اجازه ورود به این بخش‌ها داده نمی‌شود.

معاون دادستان تهران همچنین درباره ایمنی بازار بزرگ گفت: مقرر شده است تا ساماندهی این بازار به صورت فازبندی انجام شود تا کسب‌وکارها دچار ضرر نشوند و درآمد کسبه حفظ شود.

به گفته مهبودی، هیئت امنا باید در این زمینه همکاری کند تا در بازه زمانی کوتاه، اقدامات ایمن‌سازی انجام شود.

وی افزود: دستوراتی برای انجام کارهای فوری ایمنی صادر شده است و به عنوان نمونه حضور دائم نیروهای آتش‌نشانی در بازار نیز در دستور کار قرار دارد که هیئت امنا موظف به همکاری در این زمینه است.

معاون دادستان تهران در پاسخ به پرسشی درباره مشکلات مرتبط با میراث فرهنگی و مسائل سرقفلی در بازار بزرگ تهران، تاکید کرد که تمامی نهادها و ارگان‌های مسئول باید به سرعت پاسخ استعلام‌ها را ارائه دهند تا روند اقدامات به طول نیانجامد و ناامنی ادامه پیدا نکند. ضمن اینکه کارشناسان میراث فرهنگی باید سریعاً نظرات خود را ارائه کنند، مشروط بر اینکه ایمنی سازه نیز رعایت شود.

در موضوع سرقفلی، مهبودی توضیح داد که طبق قانون، ذی‌نفع، مالک و مستاجر همگی موظف به انجام ایمن‌سازی هستند. اگر این کار انجام نشود، شهرداری پس از اعلام اخطار به طرفین، موظف است اقدامات لازم را انجام داده و هزینه آن را با مبلغی بیشتر از ذی‌نفع، مالک یا مستاجر دریافت کند.

آقای فیلی، از کسبه این سرا در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به حفاری‌ها و اقدامات انجام‌شده در زیرزمین این سرا گفت: این حفاری‌ها که باعث ایجاد خطر جانی و از بین رفتن منافع کسبه شده، توسط عناصری انجام شده که خود را مالک معرفی می‌کنند و با ادعاهای واهی دست به تخلف زده‌اند؛ در حالی که تعدادی از مالکین در این ماجرا کاملاً بدون تقصیر هستند. این تخلفات موجب شده است تا امنیت و جان مردم به خطر بیافتد.

وی افزود: پیگیری‌ها نشان می‌دهد تخلفاتی از جمله حفاری و زاغه‌کنی با هدف ایجاد فضاهای تجاری غیرقانونی برای فروش به مردم انجام شده که متأسفانه بخشی از این اقدامات نیز عملی شده است.

این کاسب بازار تهران ادامه داد: وسعت این اقدامات بسیار زیاد است؛ حدود ۵۰۰۰ فضا و نزدیک به ۱۲ درِ خروجی در این مجموعه وجود دارد که همین موضوع امکان پنهان‌کردن عملیات ساختمانی را فراهم کرده است. در مواردی، انبارها از زیر خالی شده‌اند، به‌ طوری‌که فردی که در محل حضور دارد متوجه این موضوع نمی‌شود. این حفاری‌ها عمدتاً در ساعات شب و پس از تعطیلی بازار انجام می‌شد؛ به این صورت که از ساعت ۶ عصر مغازه‌ها بسته می‌شد و عملیات حفاری آغاز می‌شد و خاک حاصل نیز به‌ صورت مکرر و در قالب‌های مختلف، قانونی نما یا غیرقانونی، از محل خارج می‌شد و درباره جزئیات این فرآیند امکان اظهارنظر دقیق وجود ندارد.

فیلی با هشدار نسبت به خطر وقوع حادثه گفت: آنچه اکنون می‌دانیم، خطر وقوع یک فاجعه است. هم دستگاه قضایی باید با متخلفان برخورد جدی داشته باشد و هم شهرداری برای حفظ منافع مردم و شهر کمک کند. خواسته مردم نیز همراهی شهرداری است تا خودشان بتوانند نسبت به بازسازی املاکشان اقدام کنند و هزینه‌های بازسازی را به‌ عنوان مالکیت یا سرقفلی تأمین کنند، به‌ گونه‌ای که هم منافع مالی مردم حفظ شود و هم جان آن‌ها.

وی افزود: برنامه هیئت‌امنا در بازار ایجاد انسجام و همکاری میان کسبه و مالکینی است که سلامت و حسن نیت دارند و در این تخلفات نقشی نداشته‌اند. مجرمان خسارتی به کسبه وارد کرده‌اند که از نظر کارشناسی قابل مقایسه با ادعاهای مالکیتی آن‌ها نیست؛ چراکه طبق کارشناسی‌ها حدود ۹۰ درصد ارزش ملک متعلق به صاحب سرقفلی و تنها ۱۰ درصد متعلق به مالک است، اما برخی از دارندگان همین سهم اندک، کل منافع کسبه را از بین برده‌اند.

این کاسب بازار تأکید کرد: این موضوع نیازمند یک همکاری ملی قضایی و همکاری ملی شهرداری است. خواسته ما از دولت، شهرداری و قوه قضاییه این است که با حمایت از مردم، عملیاتی شکل بگیرد که قابل الگوبرداری باشد. ما نه درخواست بودجه داریم و نه انتظار کمک مالی؛ خود کسبه تأمین هزینه‌ها را بر عهده می‌گیرند، هم به دولت هزینه پرداخت می‌شود، هم حقوق کسبه و هم حقوق مالکینی که مقصر نیستند، به‌طور کامل حفظ خواهد شد.

فیلی در پایان گفت: انتظار داریم در شورای تأمین استان تهران با استفاده از ظرفیت‌های قانونی، موانع پیش‌روی این موضوع برطرف شود و از قوه قضاییه نیز درخواست داریم که برخورد جدی و قاطع با متخلفان صورت گیرد.

آنچه امروز در سراهای آزادی، نادری و زیبا جریان دارد، زنگ خطری جدی برای کل بازار بزرگ تهران است؛ بازاری که زیر پایش خالی شده و هر تعلل در برخورد با سودجویان، می‌تواند به بهای جان انسان‌ها تمام شود. اکنون همه نگاه‌ها به اجرای قاطع تصمیمات قضایی و شهری دوخته شده؛ تصمیماتی که اگر به‌ موقع عملی شوند، می‌توانند بازار تهران را از یک فاجعه بالقوه نجات دهند.

انتهای پیام