روند سالمندشدن جمعیت در ایران شتاب گرفته و براساس برآوردهای جمعیتی، در دو دهه‌ آینده درصد قابل توجهی از مردم کشور را افراد بالای ۶۰ سال تشکیل خواهند داد. این تغییر ساختار جمعیتی، نه‌تنها پیامدهای اجتماعی و اقتصادی گسترده‌ای به همراه دارد، بلکه نظام سلامت و رفاه را نیز در برابر چالش‌های تازه‌ای قرار می‌دهد. در این میان، تغذیه سالمندان یکی از بنیادی‌ترین و در عین حال مغفول‌ترین عرصه‌هایی است که می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در کیفیت زندگی و طول عمر آنان ایفا کند.

تغذیه سالمندان تنها به معنای سیرشدن یا دریافت انرژی روزانه نیست، بلکه به تأمین متعادل ریزمغذی‌ها و درشت‌مغذی‌هایی بازمی‌گردد که برای حفظ توان جسمی، پیشگیری از بیماری‌های مزمن و پشتیبانی از سلامت روان ضروری‌اند. تغییرات فیزیولوژیک ناشی از افزایش سن از جمله کاهش متابولیسم پایه، افت توان عضلانی و محدودیت در جذب برخی مواد حیاتی سبب می‌شود که نیازهای تغذیه‌ای سالمندان با دیگر گروه‌های سنی تفاوت اساسی داشته باشد. این تفاوت‌ها اگر در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌های حمایتی مورد توجه قرار نگیرند، پیامدهایی چون افزایش بار بیماری‌ها، وابستگی بیشتر به خدمات درمانی و افت کیفیت زندگی را در پی خواهند داشت.

از منظر اجتماعی نیز باید توجه داشت که بسیاری از سالمندان در شرایطی زندگی می‌کنند که درآمد محدود، تنهایی یا وابستگی به مراقبان، آنان را در معرض خطر سوءتغذیه قرار می‌دهد. به همین دلیل، تغذیه‌ این گروه تنها یک موضوع فردی نیست، بلکه ابعادی جمعی و سیاستی دارد. فرهنگ غذایی خانواده‌ها، امکانات اقتصادی و دسترسی به خدمات بهداشتی و آموزشی، همگی در شکل‌گیری الگوی تغذیه‌ای سالمندان دخیل‌اند.

تغییر الگوی تغذیه در این دوره از زندگی می‌تواند به معنای سال‌های بیشتری از سلامت و استقلال باشد. هرگونه غفلت در این حوزه، هزینه‌های سنگین فردی و اجتماعی را به دنبال خواهد داشت؛ از افزایش هزینه‌های درمانی گرفته تا کاهش مشارکت اجتماعی و احساس رضایتمندی از زندگی، بنابراین پرداختن به موضوع تغذیه سالمندان باید به‌عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از سیاست‌های کلان سلامت و رفاه اجتماعی در نظر گرفته شود.

هفته ملی سالمندان فرصتی است تا بار دیگر اهمیت این موضوع مورد بازنگری قرار گیرد. تقویت آگاهی عمومی، ارتقای سطح آموزش مراقبان و طراحی برنامه‌های حمایتی هدفمند، می‌تواند به ارتقای کیفیت زندگی این قشر و پیشگیری از بحران‌های آینده بینجامد. آینده‌ سالمندان امروز، آینده‌ همه‌ جامعه فرداست و تغذیه‌ی سالم، نقطه‌ آغاز این آینده است.

در همین راستا با ناهید مرادی، مدیر گروه سلامت میانسالان و سالمندان به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه حاصل آن را می‌خوانید:

شایع‌ترین اشتباهات تغذیه‌ای سالمندان چیست و چه پیامدهایی دارد؟

کمبود دریافت آب و مایعات کافی یکی از رایج‌ترین اشتباهات تغذیه‌ای در سالمندان است که می‌تواند به علت مشکلات دفع ادرار مثل التهاب پروستات، کاهش احساس تشنگی و مصرف داروهای فراوان به‌خصوص داروهای ادرارآور باشد. برای حل این موضوع پیشنهاد می‌شود از کمی عرقیجات گیاهی یا تکه‌هایی از لیمو ترش، خیار یا نعناع در ظرف آب خود استفاده کرده تا طعم آب برای‌شان بهبود یابد، همچنین می‌تواند از انواع سبزیجات آبدار مثل کاهو، گوجه فرنگی، خیار و... به‌عنوان تأمین‌کننده بخشی از آب مورد نیاز خود استفاده کنند. باید توجه داشت که مصرف چای غلیظ یا قهوه به دلیل خاصیت افزایش‌دهندگی ادرار نمی‌تواند جایگزین مناسبی برای مصرف آب باشد.

از دیگر اشتباهات رایج سالمندان کاهش تمایل به مصرف سبزیجات است، اغلب این افراد به دلیل داشتن دندان مصنوعی در جویدن سبزیجات دچار مشکل هستند و به همین دلیل با خوردن سبزیجات خام دچار عوارض گوارشی مثل نفخ می‌شوند برای حل این موضوع پیشنهاد می‌شود از سبزیجات خام به‌صورت ریز و رنده‌شده یا سبزیجات بخار پز شده همراه استفاده کنند.

سالمندان روزانه به چه میزان پروتئین، میوه و سبزیجات نیاز دارند؟

یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های برنامه غذایی سالمندان بعد از تأمین آب و انرژی کافی، تامین پروتئین کافی و با کیفیت است. بدین منظور توصیه می‌شود تا سالمندان حداقل روزانه یک لیوان شیر یا ماست کم چرب + ۲ عدد تخم‌مرغ که فقط یکی از آن‌ها شامل زرده باشد + یک کف دست ماهی یا یک ساق ران مرغ یا نصف سینه مرغ یا ۲ قوطی کبریت گوشت خورشتی کم چرب استفاده کنند و چنانچه چربی خون بالایی دارند مصرف انواع چرخ کرده گوشت را محدود کرده و قبل از پخت تمامی چربی های قابل رؤیت آن را جدا کنند. از دیگر نیازهای روزانه سالمندان مصرف منظم سبزیجات است. که باید حداقل یک لیوان سبزیجات برگی مثل سبزی خوردن + دو لیوان از انواع سبزیجات خورد شده مثل خیار، گوجه، کدو سبز، فلفل دلمه با رنگ های متنوع، هویج و .... استفاده کنند. چنانچه با خوردن سبزیجات خام دچار می‌شوند می‌توان به جای یک لیوان سبزی خام، از نصف لیوان سبزی پخته به‌صورت سوپ سبزیجات استفاده کنند. مصرف میوه نیز در کنار سبزیجات می‌تواند بخش بزرگی از ویتامین‌ها و املاح مورد نیاز بدن را فراهم کند. روزانه دو عدد میوه متوسط مثل سیب، پرتقال، انار کوچک، هلو، شلیل و.... یا یک خوشه کوچک انگور به اندازه یک عدد سیب متوسط یا یک قاچ از انواع صیفی‌جات‌(هندوانه، خربزه، گرمک و ...) به اندازه یک لیوان خورد شده می‌تواند میل کنند.

چگونه می‌توان مصرف کلسیم و ویتامین D را در رژیم سالمندان افزایش داد؟

باید توجه داشت که بهترین منبع کلسیم خانواده شیر و لبنیات که شامل شیر، ماست، پنیر، کشک و دوغ است و میزان دریافت کلسیم از منابع گیاهی مثل بادام، انواع کلم و دانه چیا بسیار محدود بوده و تأمین‌کننده کلسیم مورد نیاز افراد نیست. بهتر است هر سالمند در طول روز حداقل دو لیوان شیر یا ماست کم چرب + یک چهارم لیوان کشک مایع کم نمک و پاستوریزه یا دو قوطی کبریت پنیر + یک لیوان دوغ کم نمک میل کند. در مورد ویتامین دی بهترین منبع دریافت آن نور مستقیم خورشید است. بهتر است که در روزهایی که هوا آلوده و ابری نیست به مدت ۲۰ تا ۳۰ دقیقه دست‌ها را از آرنج به پایین و پاها را از زانو به پایین در معرض نور مستقیم خورشید در ساعات پیش از ظهر یا عصر قرار دهد، البته باید توجه داشت که به علت کاهش توانایی پوست سالمندان در جذب ویتامین دی، برای جلوگیری از کمبود ویتامین دی ماهانه یک عدد پرل ویتامین دی ۵۰۰۰۰ واحد یا روزانه یک عدد قرص ۲۰۰۰ واحد مصرف کند.

چه نکاتی برای کاهش مصرف نمک، شکر و چربی‌های ناسالم برای سالمندان وجود دارد؟

برای کاهش میزان چربی در برنامه غذایی بهتر است به جای سرخ کردن موادغذایی از انواع روش‌های آب‌پز، فرپز و بخارپز استفاده کنند. تا حد ممکن موقع تفت دادن در ظرف ر ابسته نگاه داشته و از انواع راف‌های فلزی روغن‌گیر برای کاهش روغن سطحی مواد غذایی استفاده کنند. باید توجه داشت که انواع غذاهای آماده، نیمه‌آماده، سس‌ها، محصولات قنادی، بیسکویت و شکلات‌ها حاوی مقادیر بالای روغن هستند که مصرف آن‌ها را باید کم کرد. 

برای کاهش میزان نمک برنامه غذایی می‌توان از انواع چاشنی‌ها مثل آبغوره بدون نمک، سرکه، لیمو ترش، گرد لیمو و سبزیجات معطر مثل ترخون خشک را به غذا اضافه کرد، همچنین مصرف انواع کنسرو، شور، ترشی، خیارشور، تنقلات را به دلیل میزان نمک بالای این مواد باید کم کرد.

مصرف انواع شربت، نوشابه، دلستر، آب میوه‌های صنعتی و طبیعی میزان زیادی قند ساده یا شکر دارند که برای سالمندان توصیه نمی‌شود. باید توجه داشت که هر سالمند حداکثر مجاز به مصرف روزانه یکی از موارد دو قاشق غذاخوری عسل یا شیره یا شکر یا سه حبه قند یا قاشق غذاخوری انواع توت خشک یا مویز یا کشمش یا سه عدد خرما است.

کم‌آبی در سالمندان چه مشکلاتی ایجاد می‌کند و چه راهکارهایی برای پیشگیری دارد؟

کم‌آبی در سالمندان یکی از عوامل شایع یبوست‌های مزمن است، همچنین مصرف نکردن کافی آب باعث افزایش دمای بدن و فشار خون خواهد شد. یکی دیگر از عوارض کم‌آبی افزایش احتمال تشکیل سنگ‌های کلیوی و عفونت‌های ادراری است. به علاوه در سالمندانی که بیش از پنج قلم دارو در طول روز میل می‌کنند می‌تواند زمینه ابتلا به مسمومیت‌های دارویی را افزایش دهد.

سالمندان کم‌درآمد چگونه می‌توانند رژیم غذایی سالم و اقتصادی داشته باشند؟

می‌توان از طریق جایگزینی تخم‌مرغ، لبنیات و گوشت سفید با انواع گوشت قرمز بخش اعظمی از پروتئین مورد نیاز سالمندان را تأمین کرد، همچنین مصرف منظم حبوبات همراه برنج علاوه بر تامین بخشی از پروتئین مورد نیاز، سهم برنج را از سبد غذایی خانوار کم می‌کند.

خانواده‌ها و مراقبان چگونه می‌توانند سالمندان را به تغذیه سالم‌تر و منظم‌تر تشویق کنند؟

استفاده از انواع چاشنی‌ها باعث بهبود طعم غذا و پذیرش بهتر توسط سالمند خواهد شد، همچنین استفاده از وعده‌های کم‌حجم و مغذی در دفعات متعدد و منظم را باید جایگزین وعده‌های حجیم و پرچرب کرد. استفاده از غذاهای نرم و پوره شده مثل فرنی، شیر برنج، حلیم، عدسی، انواع سوپ، آش و پوره سبزیجات انتخاب‌های مناسب‌تری برای این افراد محسوب می‌شوند.

انتهای پیام