به گزارش خبرنگار رسانه ایسنا، نشست «مهندسی افکار در عصر دیجیتال» به بهانه چاپ سوم کتاب «دستکاری در رسانه های اجتماعی» امروز یکشنبه ـ ۹ دی ماه ـ در دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها برگزار شد.

هادی خانیکی، حسین انتظامی، رضا نوروزپور، بشیر معتمدی و عباس رضایی ثمرین و رسول صدرآهنگ (مترجمان کتاب) در نشست نقد و بررسی کتاب حضور داشتند و به بررسی کتاب و طرح مطالبی درباره فضای رسانه در عصر دیجیتال پرداختند. این نشست به بهانه‌ چاپ سوم این کتاب نوشته‌ فیلیپ هاوارد و ساموئل وولی برگزار شد.

جامعه‌ی ناراضی و دارای رسانه‌های بسته زمینه‌ساز اخبار جعلی است

هادی خانیکی، استاد ارتباطات در این نشست که در دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها برگزار شد، به بیان چگونگی راه‌اندازی این دفتر و خاطراتش از دوران روزنامه نگاری‌اش در روزنامه کیهان پرداخت و یادآور شد: من روزنامه کیهان بودم؛ در دهه ۶۰، در دوران جنگ و دورانی که آقای خاتمی مسئولیت نمایندگی ولی فقیه را در روزنامه کیهان داشتند. آقای شاهچراقی هم سرپرستی موسسه را داشتند. طبیعتا با آن حجم تغییراتی که در کشور و ایام جنگ رخ می داد، من هم مثل خیلی‌های دیگر به عالم روزنامه‌نگاری پرتاب شده بودم. اگر چه از نیازهای روزنامه‌نگاری این هست که حداقل مطالعه‌ای داشته باشیم و قلمی داشته باشیم ولی بر حسب اتفاق روزنامه‌نگار شدیم و به صورت حرفه‌ای از روزنامه‌نگاری چیزی نخوانده بودیم. به تدریج پی بردیم که روزنامه‌نگاری در کنار اینکه فن است، یک دانش هم هست. از کجا شروع کنیم؛ خب، سال‌های بعد از انقلاب فرهنگی بود، رشته‌ها تعطیل شده بودند و متاسفانه حوزه‌های ارتباطاتی ـ هم روزنامه‌نگاری و هم روابط‌عمومی ـ به عنوان رشته‌های لوکس تعطیل شده بود و بزرگانی مثل مرحوم معتمدنژاد و نطقی در حوزه ارتباطات و روابط‌عمومی هم بودند در حدی که یک گرایش را در دانشگاه با افراد دیگر اداره کنند. دیدیم که این نیاز است و مستقیما نمی‌توانستیم در دانشگاه آن را ببریم بنابراین دو مرکز گسترش آموزش رسانه‌ها و مرکز مطالعات رسانه‌ها تاسیس شدند که نهاد واسط بین علم و فن بودند و در آن تحقیق و تدریس می‌کردند؛ در حالی که هنوز دانشگاها به آن سطح نرسیده بودند. بزرگان زیادی در اینجا درس دادند و تحقیق کردند و تربیت شدند و برای خود من بسیار خاطره انگیز است.

این استاد ارتباطات در ادامه با اشاره به اهمیت دو موضوع اخبار جعلی و اخبار پساحقیقت، تاکید کرد که باید مقوله‌هایی در این زمینه استخراج و موضوعِ تحقیق و پژوهش بشوند.

خانیکی سپس با اشاره به موضوع شفافیت، گفت: این موضوع در حدنظر باقی نماند و به لایحه یا قانون انتشار آزاد رسید. بر اساس آن ما الان کجا قرار داریم قانون اجرا شد یا نه و چرا انجام نشد؟

خانیکی با اشاره به مسئله اتاق‌های پژواک و اینکه هرکسی در حال تبعید شدن به درون خویش است، گفت: برای اینکه هرکسی به درون خویش تبعید نشود و نسبتِ بین رسانه و کنش جمعی پیش بیاید ما در مقام حکمرانی ننشته‌ایم که در انتها بیانیه صادر کنیم بلکه قرار این است، سیاستی را وضع یا اصلاح کنیم تا رسانه‌ها به جایگاه تاثیرگذاری یا جایگاه مثبت خودشان برسند.

عضو حقیقی شورای عالی ایرنا سپس گفت: من نگران بحث سواد رسانه‌ای هستم که از آن چه برداشت می‌کنیم. منظور ما این است که مالک حقیقتی ما هستیم و دیگران نمی فهمند ما چقدر خوب مساله را فهمیدیم یا اینکه سواد رسانه ای از آنجا شروع می شود که بدانیم مخاطب ما در بسیاری از جاها بیشتر و بهتر از ما می فهمد. یا در زمینه ای که در آن قرار داریم آیا می توانیم هر کاری انجام دهیم و دستکاری و هدایت کنیم یا نکنیم یا زمینه ای است که باید اول امکان سنجی کنیم. در ارتباطات این امکان سنجی بسیار مهم است.

این استاد دانشگاه بیان کرد: زمینه‌ی حال حاضر این است که ما با جامعه‌ی ناراضی روبرو هستیم. بخشی از این نارضایتی طبیعی و بخشی دیگر غیرطبیعی است. آن بخش طبیعی به این دلیل است که جامعه دستخوش تغییر نسلی و تغییر جمعیتی و تغییر جنسی است. سوال این است که کدام‌ جوان در کجای جهان راضی است؟ حتما در جوامع پیشرفته این نارضایتی وجود دارد. اما نارضایتیِ غیرطبیعی مربوط به احساس نابرابری است. طبق پیمایش های صورت گرفته دال و هسته اصلی نارضایتی ارزشی و نگرشی، احساس بی عدالتی و تبعیض است. اینکه در آموزش، شغل، سیاست، اقتصاد، بی عدالتی وجود دارد. حال این سوال مطرح می‌شود که رسانه ها در این بی عدالتی چطور هستند؟ آیا آن را بازتولید می کنند و مهندسی اجتماع دارند یک توافق مصنوعی ایجاد می کنند یا اینکه سعی می‌کنند راهی برای ایجاد رضایت پیدا کنند؟ کارکرد و هسته اصلی رسانه ها باید به سمت رضایت واقعی نه مصنوعی و مهندسی اجتماعی باشد.

این روزنامه نگار با اشاره به گذر رسانه ها و تغییرات مخاطب در این میان گفت: با توجه به اینکه جامعه پلتفرم در امتداد جامعه شبکه ای آمده، یک اتفاق بزرگی رخ داد اینکه ما یاد گرفته بودیم به لحاظ نظری از یک دوره نظریه های تزریقی عبور کنیم و در دوره ای که عصر رسانه های جمعی بود و تولید انبوه برای مخاطب انبوه بود، عبور کردیم و وارد جامعه شبکه‌ای شدیم و بعد وارد جامعه پلتفرمی شدیم.

این استاد دانشگاه بیان کرد: بحث نگران کننده در جامعه امروزی این است که قدرت دستکاری بالا رفته و حتما باید علیه اخبار جعلی متحد شویم. ولی مگر اخبار جعلی در زمین خالی و با تکنولوژی تولید می شود؟ جامعه ناراضی و جامعه بسته و جامعه ای که رسانه ها نقش نهادمند ندارند، حتما مستعد اخبار جعلی است.

او بیان کرد: هر وقت خطر اخبار جعلی را متوجه شدیم باید خطر سیاست گذاری و نهادمندی سیاست های بسته را هم بپذیریم که همه این موارد باعث اخبار جعلی و فرهنگ زیرزمینی و بسته می شود. از جامعه پلتفرمی به جامعه ای رسیده ایم که مخاطب فعال را به یک مخاطب منفعل و بی دفاع در محیط بسته رساندیم.

او تاکید کرد: باید در زمینه ترجمه های درست و حرفه ای در حوزه اخبار جعلی و رسانه‌های اجتماعی به شکل تخصصی حرکت کنیم. تا ترجمه‌ی ما درست نباشد نمی توانیم به سمت تالیف و تولید آثار درست برویم. ترجمه کتاب های اصلی در این زمینه زیاد است و باید نهادهای تحقیقاتی و علمی واسط این کار شوند.

خانیکی گفت: نقش رسانه اجتماعی در پیشبرد کنش اجتماعی بسیار زیاد است و باید جنبه‌های فرصت آمیز رسانه های اجتماعی هم گفته شود؛ چرا که با توجه به نقش هراس انگیز این رسانه ها، نمی توانیم کاری انجام دهیم.

او با توضیح نقش هایی که رسانه های اجتماعی می توانند در پیشبرد کنش های اجتماعی داشته باشند، در این زمینه اظهار کرد: نقش اول اینکه رسانه های اجتماعی می توانند در توانمندسازی اجتماعی اثر گذار باشند، در جامعه ما ضریب همبستگی کم و ضعیف است. رسانه های اجتماعی می توانند فضایی برای شنیدن صداهای کمتر شنیده شده را فراهم کنند و روایت های غالب را به چالش بکشند. دوم نقد ساختارهای قدرت سنتی است؛ جامعه ما دستخوش تغییر است و ما با جامعه متنوع مواجه ایم این فهم‌ متغیر را باید بپذیریم و تببین کنیم که رسانه اجتماعی می تواند در این‌ زمینه نقش آفرین باشد.

او ادامه داد: نقش سوم مربوط به چالش ها و مخاطرات با نگاه به آینده است. جامعه امروز و رسانه ای شده ما مدام در گذشته است که با این تمرکز و نوع رویکرد قطعا نمی توان توسعه و پیشبرد حاصل کرد؛ رسانه اجتماعی باید این بستر و اتاق های آینده را در هر جامعه ای فراهم کنند. مسأله بعدی حد و دامنه ممیزی و نظارت است این وضعیت می طلبد حد نظارت و ممیزی در سیاستگذاری مطرح شود. نقش بعدی تلفیق تجربه و فعالیت حرفه ای با نظریه ها است. شکاف بین دانشگاه و نظریه با رسانه و عمل کجاست؟ که در اینجا هم رسانه های اجتماعی می توانند نقش آفرین باشند.

او گفت: نقش پنجم تاثیر الگوریتم هاست. بالاخره این سرعت و شتاب و نیاز اطلاعاتی با کدام فناوری می تواند دیده شود؟ رسانه اجتماعی می تواند ابزار قدرتمندی در این زمینه بشود و این نیازمند شناخت پیچیدگی هاست.

به گزارش ایسنا، هادی خانیکی در پایان صحبت هایش تاکید کرد: خلاصه حرفم این است در فناوری گیر نکنیم تا فرهنگ، اجتماع، اقتصاد و سیاست یادمان برود. از عامل فناورانه این دستکاری در افکار عمومی و رشد بی‌اعتمادی و افزایش سرمایه اجتماعی و بالا بردن نارضایتی نه تنها کمتر موثر نیستند بلکه بیشترین تاثیرگذاری را دارند.

درمان بسیاری از دردها شفافیت است

حسین انتظامی ـ روزنامه‌نگار، مدیر رسانه‌ای و معاون وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ـ نیز در سخنانی با بیان اینکه درمان بسیاری از دردها شفافیت است، بیان کرد: «رسانه اجتماعی» و «رسانه جمعی» دو پارادایم متفاوت هستند؛ در پارادایم نظریه‌ها تعریف می‌شوند و هر یک از این رسانه‌ها پارادایم و نظریه خودشان را دارند. به عنوان مثال در پارادایم رسانه های جمعی با توده، طرف هستیم و رسانه‌ها امکان تاثیرگذاری بیشتر دارند. در پارادایم رسانه های اجتماعی دیگر چیزی به اسم دروازه‌بانی نداریم. اگر با اصول حاکم بر رسانه‌های سنتی بخواهیم برای رسانه‌های اجتماعی سیاستگذاری کنیم، با اختلال مواجه می‌شویم.

وی افزود: درمان بسیاری از دردها از نظر من شفافیت است. شفافیت به این معناست که پیش بینی پذیری داشته باشیم. در فضای جدید رسانه ای به راحتی می‌شود با اسم مستعار کار کرد. در این حالت مسوولیت پذیری کاهش پیدا می‌کند. هر چقدر به شفافیت دامن بزنیم نگرانی مسوولیت ناپذیری کمتر می‌شود.

انتظامی همچنین در بخشی از این نشست بیان کرد: شفافیت موجب می‌شود، اعتماد عمومی ایجاد شود و سرمایه اجتماعی به عنوان متغیر بحرانی فعلی کشور بالا برود.

او افزود: یکی از ویژگی‌های جدید فضای رسانه‌ای این است که به راحتی با اسم مستعار می‌شود کار کرد و می‌دانیم که وقتی اسم مستعار باشد مسوولیت‌پذیری به طور اتوماتیک کاهش پیدا می‌کند.

باید گفت‌وگوها را در جامعه تکثیر داد

رضا نوروزپور ـ روزنامه‌نگار و معاون امور رسانه‌ای و تبلیغات وزیر ارشاد ـ هم در بخشی از این نشست با اشاره به موضوع پروپاگاندای محاسباتی و ایجاد دوقطبی در جامعه معتقد است که پروپاگاندای رایانشی یا محاسباتی، ذهن و قلوب مخاطبان را دستکاری می‌کند.

او این پروپاگاندای محاسباتی را به داستان شیر و خرگوش مولوی در ۸۰۰ سال پیش تشبیه کرد و گفت: در آن داستان خرگوش برای شیر، واقعیت موازی، اتاق پژواک و حباب فیلتر و فیک نیوز درست می‌کند. چون شیر هر آنچه خرگوش می‌گوید باور می‌کند. در پروپاگاندای رایانشی فیک‌نیوز یکی از اساس کارهاست. در دستکاری رسانه‌های اجتماعی یکی از آفت ها و بلایی که بر سر جامعه ما می‌آید این است که برخی واقعیت‌های موازی درست کرده‌اند و این دشمن‌های موازی، اکت می‌خواهند؛ بر علیه‌شان رفتار صورت می‌گیرد و جامعه با تنش مواجه می‌شود.

نوروزپور افزود: یکی از تاثیرات منفی پروپاگاندای محاسباتی ایجاد دوقطبی در جامعه است. در این وضعیت، انسجام ملی اولین چیزی است که قربانی می‌شود و مراجع فکری از بین می‌رود و بسیار خطرناک است. جامعه به لحظه ای می‌رسد که ممکن است با یک تلنگر به ته چاه برود. مرگ جامعه زمانی فرا می رسد که اَتمیزه و دوشقه شود و افراد در برابر هم قرار بگیرند.

نوروزپور در پایان گفت: یکی از راه‌های مبارزه با آثار منفی پروپاگاندای محاسباتی و شکستن حباب فیلتر این است که تا می‌توان گفت ‌و گوها را در جامعه تکثیر داد. همچنین شفافیت هم باطل‌السحر حباب فیلتر و پروپاگاندای محاسباتی است.

انتهای پیام