وقتی به یاد روزهای قدیم می‌افتیم، تصاویری از دورهمی‌های خانوادگی در ذهنمان نقش می‌بندد؛ لحظاتی که مادربزرگ‌ها با عشق و دلسوزی، سماورهای قدیمی را پر از آب می‌کردند و بوی نفتی که از آن بلند می‌شد، فضایی گرم و صمیمی را در خانه ایجاد می‌کرد. این بو، به نوعی نمایانگر خاطرات شیرینی است که هنوز در ذهن ما زنده‌اند و هر بار که به آن‌ها فکر می‌کنیم، قلبمان را گرم می‌کند.

هر ساعتی که به خانه مادربزرگ و پدر بزرگ می‌رفتی چایشان به راه بود؛ صدای آرام و دل‌نشین جوشیدن آب و بخار داغی که از دهانه‌اش خارج می‌شد، وقتی فنجان‌ها پر از چای داغ می‌شد و عطر آن فضای خانه را پر می‌کرد، همه چیز به آرامش و شادی تبدیل می‌شد.

گرچه سماورهای نفتی قدیمی، به نوعی یادآور روزهایی هستند که تکنولوژی مدرن هنوز به زندگی‌مان راه نیافته بود اما در دنیای امروز که همه چیز به سرعت در حال تغییر است، شاید استفاده از سماورهای قدیمی و چای دم‌کرده به روش سنتی کمتر دیده شود.

هرچند در گذشته، کارگاه‌های کوچک و مغازه‌های ساده بودند که کارشان تعمیر سماورها بود؛ اما در عصر حاضر، بسیاری از این حرفه‌ها به فراموشی سپرده شده و پیشرفت‌های صنعتی و علمی، جای آنها را گرفته است، البته هنوز در گوشه و کنار شهرها، افرادی هستند که به روش‌های سنتی و قدیمی به کار خود ادامه می‌دهند و خدماتی را در این خصوص ارائه می‌دهند که نشانه‌ای از تاریخ و فرهنگ گذشته ماست.

«سماورسازی» این حرفه که روزگاری رونق خاصی داشت، امروزه به دلیل تغییرات فرهنگی و اجتماعی، کمتر کسی را به خود جذب می‌کند؛ زمانی در حجره‌های کوچک و قدیمی، سماورهای نفتی و گازی برای تعمیر به چشم می‌خورد و قفسه‌هایی پر از ابزار و وسایل قدیمی، گویای تاریخچه‌ای غنی از این حرفه است.

در یکی از همین حجره‌ها در جنوب خراسان رضوی استاد مجید صنعتدان مشغول تعمیر سماوری است؛ او با صدایی آرام به بیان تجربیاتی که در کنار پدرش آموخته پرداخت و گفت: این حجره پدرم است که در آن همانند او مشغول سماورسازی هستم.

وی با بیان اینکه دیگر کمتر کسی مشغول این حرفه قدیمی است، افزود: قدیم در هر شهر حداقل ۱۰ تا ۱۵ سماورساز بود، اما اکنون هیچ‌کدام از آنها باقی نمانده‌اند؛ برخی فوت کرده‌اند و برخی دیگر این شغل را رها کرده‌اند.

این استاد سماورساز به یاد می‌آورد که در گذشته، تعمیر چراغ‌های فانوس و خوراک‌پزی نیز جزو کارهای آنها بود اما امروز، به دلیل استفاده بیشتر از گاز در منازل، دیگر آن وسایل کمتر در شهر یافت می‌شوند، اما هنوز هم از روستاها برخی وسایل قدیمی برای تعمیر می‌آورند.

 وی که معتقد است این تغییرات در سبک زندگی مردم و شیوه‌های مصرف، به طور طبیعی بر تقاضا برای برخی از خدمات تأثیر گذاشته است، گفت: ابتدا سماورها نفتی بودند و پدرم بعد از مدتی سماورهای نفتی را آورد و بعد از آن، مدل‌های برقی و گازی نیز به مردم عرضه شد.

این استاد سماورساز گفت: هرچند امروزه بیشتر سماورها گازی شده‌اند و مردم کمتر از سماور زغالی و نفتی استفاده می‌کنند، اما اعتقاد دارد که خوشمزه‌ترین چای، چایی است که با سماور زغالی تهیه می‌شود.

تنهایی استاد سماورساز و توقعات بالای جوانان

صنعتدان به مشکلات حال حاضر این حرفه نیز اشاره کرد و گفت: تنهایی من در این حرفه به دلیل توقعات بالای جوانان و تمایل آنها به دستیابی به موفقیت‌های سریع است؛ گرچه جوانان امروزی به سختی، سوختگی، کثیفی و کم درآمدی کار تعمیرات علاقه‌ای ندارند، اما این شغل هنوز رونق دارد و با توجه به پایین بودن کیفیت اجناس موجود در بازار، نیاز مردم به ما همچنان وجود دارد.

این استاد سماورساز همچنین به نکته‌ای مهم اشاره کرد و افزود: نبود صنف منسجم و عدم حمایت، این حرفه را به سمت فراموشی می‌برد. این شغل نیاز به توجه بیشتری دارد تا کسی باشد که تعمیرات لوازم مردم، چراغ‌ها و سماورها را انجام دهد.

وی خاطرنشان کرد: با همکاری دستگاه‌های ذی‌ربط و توسعه اشتغال در زمینه تعمیرات، می‌توان امکانات لازم برای کار جوانان را فراهم کرد؛ سفیدکاری، آب نقره‌زنی، کنده‌کاری و دیگر صنایع‌دستی می‌توانند فرصت‌های جدیدی برای اشتغال ایجاد کنند.

سماورسازی، به عنوان یک حرفه سنتی، با چالش‌هایی مواجه است که می‌تواند به تداوم و زنده نگه‌داشتن آن آسیب بزند، یکی از چالش‌های اصلی عدم آگاهی و توجه جوانان به این حرفه است. در دنیای امروز، جوانان بیشتر به دنبال مشاغل مدرن و درآمدزا هستند و کمتر به مشاغل سنتی توجه می‌کنند، این امر باعث می‌شود که بسیاری از مهارت‌های قدیمی و هنرهای دستی به فراموشی سپرده شوند.

از سوی دیگر، تغییرات فرهنگی و اجتماعی نیز نقش مهمی در کاهش تقاضا برای این حرفه دارند؛ با افزایش استفاده از وسایل برقی و گازی، نیاز به سماورهای سنتی کاهش یافته است و این تغییرات نه تنها بر روی بازار کار تأثیر می‌گذارد، بلکه بر روی نحوه زندگی و سلیقه‌های مردم نیز تأثیرگذار است.

با این حال، صنعتدان معتقد است که هنوز هم می‌توان با احیای این حرفه و ارتقاء آن، به آینده‌ای روشن امیدوار بود؛ او بر این باور است که می‌توان با برگزاری کارگاه‌های آموزشی و تبلیغات مناسب، جوانان را به یادگیری این حرفه تشویق کرد.

حفظ مشاغل سنتی کمک به حفظ هویت فرهنگی

وی با بیان اینکه حفظ صنایع‌دستی و مشاغل سنتی مانند سماورسازی، نه تنها به حفظ هویت فرهنگی ما کمک می‌کند، بلکه به توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی نیز می‌انجامد، افزود: صنایع‌دستی می‌تواند به عنوان یک منبع درآمد برای بسیاری از خانواده‌ها و همچنین به جذب گردشگران و علاقه‌مندان به فرهنگ و هنر محلی کمک کنند.

این استاد سماورساز همچنان با اشتیاق از عشق و علاقه‌اش به کارش صحبت می‌کند و ادامه داد: هر سماوری که تعمیر می‌کنم، برای من یک داستان دارد، من به هرکدام از آنها روح می‌دهم و با چشیدن چای خوش‌عطر و طعم که با سماور زغالی درست می‌شود، لذت می‌برم.

 این عشق و اشتیاق به کار، نه تنها بر کیفیت کار او تأثیر دارد، بلکه به نوعی نمایانگر عشق به فرهنگ و تاریخ این سرزمین است. در نهایت، باید گفت که سماورسازی نه تنها یک حرفه، بلکه بخشی از هویت فرهنگی ماست که نیاز به پاسداری و احیا دارد. با توجه به تغییرات و چالش‌های موجود، اگر به این حرفه توجه نشود، ممکن است به زودی شاهد از بین رفتن آن باشیم؛ بنابراین، تلاش برای حفظ و احیای این هنر سنتی، نه تنها مسئولیت ماست، بلکه یک وظیفه فرهنگی نیز به شمار می‌رود.

چنین اقداماتی نه تنها به تداوم این حرفه‌ها کمک خواهد کرد، بلکه به ما یادآوری می‌کند که هنرهای سنتی بخشی از تاریخ و فرهنگ ما هستند که باید به نسل‌های آینده منتقل شوند و هر سماور تعمیر شده، نه تنها یک وسیله کاربردی، بلکه یک یادگاری از تاریخ و فرهنگ ماست که باید با عشق و احترام به آن نگاه شود.

انتهای پیام