فائق توحیدی، کارشناس اشیاء تاریخی و موزه‌ای، باستان‌شناس و پژوهشگر در آستانه روز جهانی موزه (۲۸ اردیبهشت‌ماه) در ارزیابی از وضعیت فعلی موزه‌ها در ایران به ایسنا گفت: تا جایی که من اطلاع دارم، شرایط موزه‌های ما نسبت به سال‌های گذشته نه‌تنها بدتر نشده بلکه ارتقاء هم پیدا کرده است. به‌نظر من، سطح دانش و آگاهی تخصصی در این حوزه هم رشد داشته است. البته باید بپذیریم که هنوز در زمینه جذب گردشگران خارجی و فعال‌سازی ظرفیت‌های بین‌المللی، آن‌طور که باید عمل نکرده‌ایم. این در حالی است که حضور توریست‌های خارجی می‌تواند به رونق و انگیزش بیشتر در این فضا کمک کند.
او افزود: برای نمونه، موزه ملی ایران از نظر نظم و کلاس کاری در سطح بالایی قرار دارد. آن بخش از بازدیدکنندگان فرهنگی که از خارج کشور می‌آیند نیز به خوبی مدیریت و راهنمایی می‌شوند. نکته‌ای که به نظرم حائز اهمیت است، این است که وقتی ما بر موضوع حفاظت و امنیت آثار تمرکز کرده‌ایم، اکنون موزه ملی ما در سطح بین‌المللی دارای ساختاری خاص و منحصربه‌فرد است. در این موزه اثری از اشیاء خارجی نمی‌بینید، تمام اشیاء متعلق به ایران است و همگی دارای هویت مشخص‌اند؛ یعنی معلوم است هر اثر از کجا به دست آمده، در چه سالی و در چه عمقی کشف شده است و پژوهش مرتبط با آن چیست. این نشان می‌دهد که کارِ جمع‌آوری و مستندسازی آثار به‌شکل حرفه‌ای انجام شده است. در کشورهای دیگر نیز همین روند طی شده است، آنها هم تابلوها و آثار متعددی از سراسر جهان گردآوری کرده‌اند، ولی ما به آثار خودمان نگاه سندی داریم، با رویکردی پژوهشی و علمی. در موزه ملی، مدرن‌ترین سیستم‌های نگهداری فیزیکی مانند کمدها، کشوها و جعبه‌ها برای حفاظت از اشیاء فراهم شده و انبارها نیز به خوبی سامان‌دهی شده‌اند.
این کارشناس اشیاء تاریخی اضافه کرد: در حال حاضر، نمایش آثار هم با رویکردی جدید صورت می‌گیرد، یعنی از نظر بصری و فضاسازی تلاش شده است تا محیط موزه به‌صورت موضوعی سامان یابد. حتی تصاویری از کاربرد اشیاء و نقاشی‌های گرافیکی نیز در فضا قرار داده شده است تا درک بهتری از آثار به بازدیدکننده منتقل شود. البته برخی از موزه‌های ما هم به اندازه وسعت و منابعشان کار می‌کنند و خوشبختانه هنوز هم از حیث امانت‌داری و تعهد، وضعیت مناسبی دارند. کارکنان موزه‌ها واقعاً با تمام وجود مسئولیت نگهداری اموال را پذیرفته‌اند.
توحیدری با اشاره به اینکه برخی از موزه‌های موضوعی، مانند موزه فرش، موزه هنرهای تزئینی، نگارستان یا موزه‌های شیشه و سفال، که ایده و طرحشان از پیش از انقلاب بوده و بعد از انقلاب شکل اجرایی پیدا کرده است، گفت: این موزه‌ها نه‌تنها از نظر ساختمانی ارزش بازدید دارند، بلکه چیدمان آثار و محتوای تاریخی آنها نیز بسیار غنی است، مثلاً در موزه ملی مینیاتور، بازدیدکننده می‌تواند از مینیاتور و خوشنویسی گرفته تا سفال، آثار فلزی، بخش اسلامی و حتی پزشکی ایرانی را مشاهده کند. چنین مجموعه‌ای در واقع نمایی کامل از فرهنگ و تاریخ ایران را پیش چشم قرار می‌دهد. این کار ساده‌ای نیست. سال‌ها تلاش، غیرت و دلسوزی کارکنان این مجموعه‌ها باعث شده است امروز چنین فضاهایی شکل بگیرند. الان چند سالی است که اندکی گشایش در این حوزه ایجاد شده است، اما پیش‌تر چیزی نبود یا اگر هم بود با تلاش شخصی افراد اداره می‌شد.
این پژوهشگر میراث فرهنگی درباره وضعیت شیوه‌های موزه‌داری در کشور و نیاز آن به نوآوری، اظهار کرد: این موضوع بستگی دارد به اینکه چه عاملی ما را به گسترش موزه‌داری سوق بدهد. اگر بخواهیم در کنار موزه، فضاهایی با کارکردهای نمایشگاهی، فروشگاهی، یا تفریحی هم ایجاد کنیم، قطعاً انگیزه‌بخش خواهد بود. جمعیت بازدیدکننده، فروش بلیت و درآمدزایی، در هر حرفه‌ای، چه دولتی، چه خصوصی، نقش حیاتی دارد. اگر درآمدی در کار نباشد، فعالیت‌ها فقط در حد نگهداری و حفظ باقی می‌ماند.
او همچنین درباره پیامد و تاثیر افزایش تعداد موزه‌های خصوصی در سال‌های اخیر گفت: باید این اتفاق را مثبت ارزیابی کنیم. قانون هم تأکید دارد که میراث فرهنگی در اختیار مردم باید تعیین‌تکلیف شود. اگر برخی از اشخاص دارای اشیاء میراثی هستند، باید کمکشان کنیم تا حفاظت فیزیکی، فنی و قانونی آثار را به درستی انجام دهند. همچنین باید روش‌های نگهداری، پژوهش، کاتالوگ‌نویسی، انتشار کتاب و برگزاری نمایشگاه را به آنها آموزش دهیم. هدف اصلی، حفظ میراثی است که در اختیار مردم است و این نکته‌ای بسیار ارزشمند است.
این کارشناس آثار موزه‌ای درباره فرایند گردآوری اموال در موزه‌های خصوصی و اینکه آیا اشیائی که در این موزه‌ها نگهداری می‌شود، اصیل و شناسنامه‌دار هستند و نظارتی روی فرآید گردآوری این آثار انجام می‌شود؟ توضیح داد: اشیاء و آثار مجموعه‌داران خصوصی معمولاً مجاز است. این آثار حاصل کاوش‌های زیرخاکی یا بیت‌المال و انفال نیستند که طبق تعریف قانونی، متعلق به عموم مردم کشور باشند. این اشیاء به‌صورت موروثی یا با خرید و معاوضه میان کلکسیون‌دارها جمع‌آوری شده‌اند. طبق قانون، نگهداری، خرید و فروش و واگذاری این آثار مجاز است، البته به‌جز خروج از کشور. بنابراین، وقتی این آثار در موزه‌ای به نمایش گذاشته می‌شود، حداقل به حفاظت و معرفی بهترشان کمک می‌شود و این اقدام مثبتی است. ضمن اینکه مالکان موزه‌های خصوصی فهرست اشیاء و آثار خود را تهیه می‌کنند و به اداره کل موزه‌ها می‌دهند، این اداره نیز این اشیاء را ثبت می‌کنند و به این اشخاص مجوز موزه‌داری می‌دهند و تکالیفی را بر عهده‌شان می‌گذارند. بنابراین اشیاء موزه‌های خصوصی اصیل و داری شناسنامه هستند.
توحیدی با اعتقاد بر اینکه سیاست وزارتخانه میراث فرهنگی در قبال تقویت موزه‌های خصوصی، سیاست درست و مطلوبی است، اظهار کرد: تا این لحظه نیز بر مبنای قوانین موجود با این موزه‌ها رفتار شده است. البته گاهی در بازرسی‌های فرهنگی متوجه می‌شویم که برخی از این موزه‌ها اشیاء زیرخاکی دارند. در این موارد، ما موزه را تعطیل نمی‌کنیم، بلکه آن شیء را به‌صورت امانی در اختیار صاحب موزه می‌گذاریم و می‌گوییم که این اثر به‌طور قانونی متعلق به دولت است، ولی می‌تواند برای نمایش، نزد شما بماند. این نشان می‌دهد که نظارت مؤثری وجود دارد. حتی وقتی مجموعه‌داران می‌خواهند اشیاء خود را به فرد دیگری واگذار کنند، موضوع را اطلاع می‌دهند و این خیلی خوب است.
این پژوهشگر میراث فرهنگی همچنین درباره قیمت‌گذاری بلیت موزه‌ها و اختلاف قیمت موزه‌های دولتی و خصوصی و ارگان‌های دیگر، گفت: این موضوع بستگی به نوع موزه دارد، مثلاً موزه دانشگاه جنگ که در ساختمان تیمورتاش قرار دارد، رایگان است، چون در حد خودش، به‌عنوان یک موزه نظامی، نیاز به بلیت ندارد. رئیس دانشگاه جنگ هم برای نگهداری از این بنای قاجاری اقدامات بسیار خوبی انجام داده است. حتی برخی آثار حمل‌ونقل و نظامیِ بسیار دیدنی را آنجا به نمایش گذاشته‌اند. در چنین مواردی، چون موزه زیر نظر یک نهاد نظامی است، نیازی به درآمدزایی از مردم ندارد. اما در دیگر موزه‌ها، باید برای خدمات فیزیکی، حقوق نیروها و سایر هزینه‌ها، بلیت فروخت. اختلاف قیمت‌ها این‌گونه است که مثلاً یک موزه‌ای هفتاد هشتاد هزار تومان و موزه‌ای دیگر بیست سی هزار تومان است که بستگی به موقعیت آن موزه دارد. اگر موزه‌ای مشتری کافی نداشته باشد، قطعاً مجبور به تغییر خواهد بود. قبلاً بلیت‌ها چاپی بود و زیر نظر بانک مرکزی توزیع می‌شد، ولی حالا سیستم آنلاین است.
او افزود: البته گفته می‌شود که میزان درآمد موزه در یک سال مبنای بودجه سال بعد قرار می‌گیرد و اگر هم کم باشد، وزیر و معاونانش برای رفع کمبود بودجه کمک می‌کنند. بنابراین، این توجیه درستی نیست که چون درآمد نمی‌رسد، توسعه‌ای هم صورت نگیرد.
توحیدی در پاسخ به این سوال که با توجه به شرایط اقتصادی و جایگاه ضعیفی که موزه در میان خانوار ایرانی دارد، آیا نباید بازدید از موزه‌ها برای شهروندان ایرانی رایگان شود؟ اظهار کرد: با توجه به شرایط اقتصادی بازدید از موزه در سبد خرید یک خانوار جایی ندارد اما باید دید که آیا امکان این کار برای دولت وجود دارد یا نه. در ایران برای دانشجویان یا گروه‌های خاص، تخفیف‌هایی در نظر گرفته می‌شود. اما رایگان شدن کامل بلیت برای عموم مردم، بستگی به سیاست‌های حمایتی دولت دارد.
انتهای پیام
نظرات