ورود صنایع به نسل‌های سوم و چهارم انقلاب صنعتی نیازمند مجموعه‌ای از سیاست‌گذاری‌های کلان، نوسازی زیرساخت‌ها، تربیت نیروی انسانی متخصص و پذیرش فناوری‌های نوین است. در ایران، گذار به نسل سوم با تأکید بر اتوماسیون، استفاده از رایانه‌ها و سیستم‌های کنترل دیجیتال آغاز شد، اما به دلیل وابستگی بالا به واردات تجهیزات و ضعف در زنجیره تأمین، این گذار به‌صورت کامل محقق نشد.
فیروز ابراهیمی در گفت وگو با ایسنا در خصوص زمینه‌سازی ورود صنایع به نسل‌های سوم و چهارم انقلاب صنعتی، اظهار کرد: در سال‌های اخیر، با افزایش آگاهی نسبت به اهمیت و فناوری‌هایی همچون اینترنت اشیاء، داده‌های کلان و هوش مصنوعی، برخی صنایع بزرگ کشور گام‌هایی برای ورود به نسل چهارم انقلاب صنعتی برداشته‌اند، اما هنوز بسیاری از واحدهای صنعتی کوچک و متوسط از این تحولات فاصله دارند.
این فعال حوزه صنعت با اشاره به تفاوت‌های اصلی بین نسل سوم و چهارم انقلاب صنعتی از نظر فناوری، افزود: نسل سوم انقلاب صنعتی مبتنی بر اتوماسیون خطوط تولید از طریق الکترونیک و فناوری اطلاعات بود. در این نسل، هدف، افزایش بهره‌وری با کاهش دخالت نیروی انسانی در فرآیندهای تکراری بود اما نسل چهارم، با مفاهیمی چون «کارخانه هوشمند» فراتر از اتوماسیون صرف می‌رود و بر یکپارچه‌سازی دیجیتال تمام زنجیره تأمین از طریق اینترنت اشیاء (IoT)، سیستم‌های سایبر-فیزیکی (CPS)، داده‌کاوی، هوش مصنوعی، یادگیری ماشین و حتی بلاک‌چین تأکید دارد. در نسل چهارم، تعامل بلادرنگ بین ماشین‌ها، سیستم‌ها و انسان‌ها محور اصلی است و داده‌محوری جایگزین فرآیندمحوری سنتی شده است.
پیشرفت محدود خراسان رضوی در مسیر دیجیتالی شدن
رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی در خصوص وضعیت فعلی صنعت استان در مسیر دیجیتالی شدن و هوشمندسازی، عنوان کرد: بررسی‌های میدانی و گزارش‌های استانی نشان می‌دهد، صنایع استان در مسیر دیجیتالی شدن پیشرفت‌هایی محدود داشته‌اند. صنایع بزرگ مانند فولاد، سیمان و پتروشیمی تا حدی سیستم‌های مانیتورینگ و جمع‌آوری داده را پیاده کرده‌اند، اما در حوزه صنایع کوچک و متوسط، همچنان اتکای بالا به نیروی انسانی سنتی و عدم سرمایه‌گذاری کافی در فناوری‌های هوشمند دیده می‌شود.
وی افزود: نبود استراتژی یکپارچه دیجیتالی‌سازی، ضعف در اتصال داده‌ها و کمبود متخصصان فناوری اطلاعات باعث شده روند هوشمندسازی در استان پراکنده و کند باشد.
ابراهیمی ورود به انقلاب صنعتی چهارم را نیازمند زیرساخت‌های فنی (مانند اینترنت پرسرعت، مراکز داده، تجهیزات IoT)، حقوقی (قوانین مالکیت داده، استانداردهای امنیت اطلاعات) و آموزشی دانست و گفت: علاوه بر آن، حمایت مالی و تسهیل دسترسی صنایع به فناوری‌های نو از طریق اکوسیستم نوآوری، مراکز رشد، و خوشه‌های صنعتی هوشمند ضروری است.
وی با اشاره به اینکه خانه صنعت، معدن و تجارت در برخی استان‌ها اقدامات محدودی مانند برگزاری همایش‌های آشنایی با انقلاب صنعتی چهارم یا حمایت از استارتاپ‌ها را انجام داده است اما این اقدامات برای بسترسازی واقعی و عملیاتی کافی نیست و نیاز به رویکردی فعال‌تر، متصل به دانشگاه‌ها و شرکت‌های فناور دارد، خاطرنشان کرد: نسل چهارم انقلاب صنعتی نیازمند نیروی انسانی چندمهارتی است. کارکنان باید مهارت‌هایی چون تحلیل داده، کار با نرم‌افزارهای صنعتی، درک سیستم‌های سایبر-فیزیکی، آشنایی با مفاهیم هوش مصنوعی، امنیت سایبری و توانایی حل مسئله در محیط‌های دیجیتال را داشته باشند.
ابراهیمی بیان کرد: برای توانمندسازی نیروی انسانی، صنایع باید به سمت طراحی برنامه‌های آموزش مستمر حرکت کنند، در همکاری با مراکز علمی دوره‌های مهارت‌آموزی برگزار کنند و سیستم ارتقاء شغلی خود را به سمت شایستگی‌های فناورانه بازطراحی کنند. همچنین ایجاد پلتفرم‌های یادگیری آنلاین و حمایت از کارآموزی فناورانه از اقدامات مکمل ضروری در این مسیر است.
فرصت‌ها و تهدیدهای پیش‌روی صنعت برای ورود به نسل چهارم
رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی با بیان اینکه ورود به نسل چهارم، فرصت‌هایی چون افزایش شدید بهره‌وری، کاهش هزینه‌ها، بهینه‌سازی مصرف انرژی، تولید سفارشی و خلق مدل‌های کسب‌وکار جدید را فراهم می‌کند، بیان کرد: همچنین صنایع می‌توانند با تحلیل داده‌های بازار، تصمیم‌های هوشمندتر بگیرند و از رقابت‌پذیری بیشتری برخوردار شوند.
وی گفت: در مقابل، تهدیدهایی چون از دست رفتن مشاغل سنتی، وابستگی به فناوری‌های خارجی، تهدیدات امنیت سایبری و چالش‌های تغییر فرهنگ‌سازمانی وجود دارد. نداشتن برنامه جامع تحول دیجیتال می‌تواند موجب عقب‌ماندگی در رقابت جهانی و کاهش سهم بازار شود.
ابراهیمی مهم‌ترین چالش‌ها برای اجرای سیاست‌های تحول دیجیتال را نبود نقشه راه ملی تحول دیجیتال در صنعت، ضعف در بودجه‌ریزی فناورانه، فقدان زیرساخت‌های مناسب ارتباطی، مقاومت سازمانی در برابر تغییر و کمبود نیروهای متخصص عنوان کرد و گفت: عدم هم‌راستایی بین نهادهای دولتی، صنعتی و علمی و فقدان نظام یکپارچه حکمرانی داده‌ها نیز از موانع اصلی هستند. بسیاری از بنگاه‌ها تحول دیجیتال را صرفاً خرید تجهیزات می‌دانند، نه بازطراحی مدل کسب‌وکار و فرایندهای تصمیم‌گیری مبتنی بر داده.
وی با بیان اینکه برای عبور موفق از نسل سوم به چهارم، تغییراتی در مدیریت سازمان‌ها لازم است، اظهار کرد: تحول دیجیتال بیش از آنکه یک تغییر تکنولوژیک باشد، یک تحول مدیریتی و فرهنگی است. مدیران باید از رویکرد سنتی سلسله‌مراتبی فاصله بگیرند و به سمت مدیریت داده‌محور، چابک و مشارکتی حرکت کنند. تصمیم‌گیری‌ها باید مبتنی بر تحلیل داده و نه صرفاً تجربه باشد. ایجاد تیم‌های میان‌رشته‌ای، پذیرش نوآوری‌های باز، حمایت از پروژه‌های R\&D، و ارتقاء سواد دیجیتال مدیران ارشد از گام‌های کلیدی در این مسیر است. همچنین مدیریت تغییر و توانایی هدایت سازمان در مسیر تحولات فناورانه از مهم‌ترین شایستگی‌های مورد نیاز در این گذار است.
ابراهیمی با ترسیم چشم‌انداز آینده صنعت در زمینه ادغام فناوری‌هایی مانند هوش مصنوعی، اینترنت اشیاء و بلاک‌چین، یادآور شد: در افق پیشرو، صنایع باید به سمت ایجاد زیرساخت‌های هوشمند حرکت کنند؛ کارخانه‌هایی که در آن‌ها اینترنت اشیاء امکان مانیتورینگ آنی تجهیزات را فراهم می‌کند، هوش مصنوعی داده‌ها را تحلیل کرده و تصمیم‌گیری خودکار انجام می‌دهد، و فناوری بلاک‌چین شفافیت زنجیره تأمین و امنیت داده‌ها را تضمین می‌کند. برخی صنایع پیشرو در کشور، به‌ویژه در حوزه‌های فولاد، پتروشیمی و داروسازی، پروژه‌هایی آزمایشی در این حوزه‌ها اجرا کرده‌اند، اما برای گسترش این فناوری‌ها در کل صنعت، نیاز به سیاست‌گذاری هوشمند، سرمایه‌گذاری جسورانه و تربیت متخصصان سطح بالا وجود دارد.
وی به شاخص‌های ارزیابی موفقیت در پیاده‌سازی نسل چهارم اشاره و تاکید کرد: ارزیابی موفقیت در این زمینه باید چندبُعدی باشد. بااین‌حال برخی شاخص‌های کلیدی شامل سطح اتوماسیون هوشمند خطوط تولید، نسبت سرمایه‌گذاری در فناوری‌های دیجیتال به‌کل سرمایه‌گذاری سالانه، میزان استفاده از داده‌های آنی در تصمیم‌گیری‌ها، میزان کاهش خطای انسانی، افزایش بهره‌وری انرژی، میزان مشارکت کارکنان در پروژه‌های فناورانه و توسعه محصولات سفارشی‌سازی‌شده است. همچنین شاخص‌هایی مانند سطح رضایت مشتری، چابکی در پاسخ به تغییرات بازار و یکپارچگی زنجیره تأمین دیجیتال نیز از معیارهای کلیدی برای سنجش بلوغ صنعتی در نسل چهارم هستند.
انتهای پیام
نظرات