مسجدجامع عتيق اصفهان دايرةالمعارفي متنوع‌ از سبك‌هاي مختلف هنر معماري در بيش از يك‌هزار سال تاريخ و تمدن ايران و چكيده و عصاره‌ي معماري ايران در دوران اسلامي است.

سرپرست اداره كل ميراث فرهنگي و گردشگري استان اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار سرويس ميراث فرهنگي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، با بيان اين مطلب، شهر اصفهان را تنها شهر در كشور دانست كه چهار مسجدجامع را شامل مساجد جامع «امام (ره)»، «حكيم»‌، «سيد‌» و «عتيق» دارد و ادامه داد: مهم‌ترين مسأله‌اي كه در اين زمينه بايد مد نظر داشت، ساخت و گسترش مسجدجامع عتيق در چند دوره‌ي تاريخي است، توسعه‌اي كه در هيچ مسجد ديگري ديده نمي‌شود.

محسن مصلحي مسجدجامع عتيق را يكي از قديمي‌ترين و منحصربه‌فردترين مساجد ايران و اسلام دانست كه هسته‌ي اوليه‌ي شهر اصفهان در دوره‌ي اسلامي در مكان اين مسجد شكل گرفته است و گفت: در روش‌هاي شهرسازي در دوران اسلامي، هسته‌ي اصلي شهرسازي ايراني از كنار مساجد جامع شكل مي‌گرفت.

وي بيان كرد: در آن زمان، مساجد جامع كاركردهاي متنوعي داشتند، آن‌ها هسته‌ي اصلي شكل‌گيري شهرها بودند و همه‌ي كاركردهايي كه بخصوص درباره‌ي مسجدالنبي در عربستان وجود دارد، مساجد جامع در ايران نيز داشتند. در حقيقت، مساجد جامع در دوران اسلامي محور توسعه‌ي شهر بودند و همين اتفاق براي مسجدجامع عتيق اصفهان نيز به‌عنوان يكي از قديمي‌ترين مساجد جامع در ايران افتاده است.

او با اشاره به شكل‌گيري فضاي كنوني مسجدجامع اصفهان در طول 10 دوره‌ي مختلف تاريخي، گفت: پس از ساخت مسجد در سده‌ي دوم هجري قمري، در دوره‌ي دوم توسعه‌ي اين فضاي مذهبي كه برابر با قرن نهم ميلادي بود، نوسازي و توسعه‌ي مسجدجامع اصفهان شكل ديگري به خود گرفت. در سومين دوره از توسعه‌ي مسجد نيز يعني سده‌ي چهارم كه برابر با قرن دهم ميلادي است، اين توسعه توسط حكومت ديالمه (آل بويه) كه در آن دوران، اصفهان نيز به‌عنوان پايتخت آن‌ها انتخاب شده بود، شكل گرفت. در اين زمان مسجد «جورجير» توسط اين حكومت شكل گرفت كه در فضاي مسجد «حكيم» كنوني ساخته شد؛ ولي متأسفانه اكنون از آن فقط يك سردر باقي مانده است.

مصلحي با اشاره به ايجاد شدن بخش قابل توجهي از تغيير و تحولات در دوره‌ي چهارم توسعه در مسجدجامع اصفهان، ادامه داد: در دوره‌ي چهارم تحولات مسجدجامع، يعني قرن پنجم كه سلاجقه در اصفهان حكومت مي‌كردند، گنبدخانه‌ي «خواجه نظام‌الملك» ساخته شد؛ اما در دوره‌ي ششم تغيير و تحولات در اين مسجد، يعني دوره‌ي ايلخاني كه قرن هشتم هجري قمري را شامل مي‌شود، «محراب الجايتو» ساخته مي‌شود. در قرن هشتم هجري قمري نيز كه هفتمين دوره‌ي تغيير و تحولات در مسجدجامع اصفهان انجام شد، يعني در دوره‌ي حكومت‌هاي محلي مظفريان، بناي «بيت‌الشتا» (نمازخانه زمستاني) ساخته شد و در دوره‌ي هشتم توسعه، يعني در قرن نهم هجري قمري كه دوره‌ي حكم‌راني مغول‌ها محسوب مي‌شود، بخش‌هايي ديگر از توسعه در فضاي مسجدجامع اصفهان ايجاد شد.

سرپرست اداره كل ميراث فرهنگي و گردشگري استان اصفهان اظهار كرد: در دوره‌ي نهم توسعه در فضاي مسجد عتيق، يعني از اواسط حكومت صفويان تا پايان سده‌ي يازدهم هجري قمري، بخش قابل توجهي از تزيينات و كاشي‌كاري‌هاي در مسجد انجام شد. در دهمين دوره كه دوره‌ي قاجار را دربرمي‌گيرد، سردر اصلي مسجد نيز ساخته شد. سال 1364 آخرين دوره‌ي مرمت‌هاي اساسي است كه بمباران‌هاي آن زمان، تخريب بخش‌هايي از مسجدجامع را به‌دنبال داشت، به همين دليل، شبستان مسجد در سطح گسترده‌اي بازسازي شد.

مصلحي با اشاره به پنج ارزشي كه يك بناي تاريخي پس از ثبت شدن در فهرست ميراث جهاني يونسكو دارد، گفت: بنايي كه در اين فهرست به ثبت مي‌رسد، امكان استفاده از تجربيات و همكاري كارشناسان جهاني را براي به‌دست آوردن آخرين اطلاعات مرمتي خواهد داشت. همچنين براي معرفي بيشتر، اطلاعات آن به 30 زبان مختلف دنيا، با هدف حضور بيشتر و بهتر گردشگران ترجمه و معرفي مي‌شود. به علاوه، بناي ثبت جهاني‌شده به مكاني براي استفاده‌ي همه‌ي گردشگران تبديل مي‌شود كه فوايد اقتصادي نيز به‌دنبال دارد.

او ادامه داد: بناي ثبت‌شده در فهرست يونسكو در زمان جنگ، نقطه‌ي امني براي مردم شهر مي‌شود، چون كشور متخاصم اجازه‌ي تخريب يا وارد كردن آسيب را به بناهايي كه در فهرست ميراث جهاني يونسكو به ثبت رسيده‌اند، ندارد و در آخرين مرحله، چنين اثري از نظر دولت‌ها مورد توجه ويژه قرار مي‌گيرد و زمينه‌هاي مناسبي براي انجام پروژه‌هاي پژوهشي به آن اختصاص مي‌يابد.

وي اضافه كرد:‌ اگر قدمت ايران به هفت‌هزار سال برسد، هزار سال آن به مسجدجامع عتيق مربوط است كه تاريخ تمدن ايران را دربرمي‌گيرد. اين مسجد در سال 1389 يكي از كانديداهاي ثبت در فهرست ميراث جهاني شد و پس از آن، با ايجاد پايگاه مرمتي بيش از 500ميليون تومان براي بخش‌هاي مرمتي آن اختصاص يافت. اكنون نيز آن پايگاه به‌صورت ويژه، انجام مرمت را در دستور كار خود قرار مي‌دهد.

پروفسور «آرتور پوپ» ـ باستان‌شناس ـ درباره‌ي مسجدجامع اصفهان (عتيق) كه اصفهاني‌ها آن را به نام «مسجد جمعه» مي‌شناسند، نوشته است: «من آن روز وقتی به تماشای مسجدجامع اصفهان رفتم و در زیر این گنبد قرار گرفتم، متوجه شدم که تمام وجودم در تسخیر گنبد و مسجد است، چون در زیر این گنبد به خوبی می‌توان به شاهکار فناناپذیر و خلاقه‌ي ایرانی‌ها پی برد و به عظمت مسجد و گنبد آن اعتقاد پیدا کرد. من از آن به بعد، بارها به مسجدجامع اصفهان رفتم و با تماشای گنبد این مسجد، زبان به تحسین گشودم و عشق و علاقه‌ي خود را به اصفهان و ایران، روزافزون دیدم. به همین جهت می‌خواهم، بعد از این‌که دیده بر هم نهادم، جسدم را را در این خاک مقدس دفن کنند.»

مسجدجامع اصفهان 15 دي‌ماه 1310 به شماره‌ي 95 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيد و روز گذشته (شنبه، 10 تيرماه) در فهرست ميراث جهاني يونسكو ثبت شد.

انتهاي پيام