سیدجواد مرتضایی در گفت‌وگو با ایسنا، درباره خاقانی اظهار کرد: خاقانی شاعری یکه‌تاز و گوهر یکدانه‌ای است که در رأس سبک «آذربایجانی» قرار دارد.

او افزود: خاقانی یک شاعر فرمالیست و صورت‌گرای تمام‌عیار است و فرم و صورت شعر در آثارش اهمیت بسیار دارد؛ به‌طوری‌که اگر بخواهیم در بین شاعران کلاسیک، از دو شاعر فرمالیست یاد کنیم، ابتدا خاقانی و سپس حافظ را می‌توان نام برد.

این مدرس دانشگاه ادامه داد: صورت‌گرایی شعر خاقانی در بسیاری از مشخصه‌های شعری‌ مانند، جناس، تشبیهات و یا تصاویری که با حروف و کلمات می‌سازد، نمودار است و در حقیقت، تداوم تصویر در محور عمودی قصاید خاقانی، بیانگر این صورت‌گرایی است.

او در پاسخ به سوالی درباره این موضوع که چرا شعرهای خاقانی به‌اندازه دیگر شاعران فراگیر نشده، اظهار کرد: یک علت آن است که سبک شاعری و قصیده‌پردازی خاقانی، سبک فنی و اصطلاحا ارانی یا آذربایجانی است و قصایدش آکنده از اصطلاحات علوم مختلف اعم از نجوم، طب، فلسفه، کلام، هیئت، اقتباسات و استشهادات به آیات و احادیث، کلمات عربی و اوزان ثقیل است.

دکتر مرتضایی ادامه داد: بنابراین کسی که می‌خواهد قصاید و اشعار خاقانی را بخواند باید اطلاعات علمی و دامنه لغات بسیار گسترده داشته‌ باشد و لذا کمتر کسی تمایل به خواندن چنین اشعاری دارد؛ یعنی عامه مردم تمایل دارند اشعاری بخوانند که به راحتی قابل فهم باشد.

این استاد ادبیات فارسی تصریح کرد: در خواندن اشعار خاقانی، اگر بدون داشتن یک مقدمه علمی قابل توجه با دیوان قصاید این شاعر مواجه شویم، درک درستی از آن نخواهیم داشت و تقریبا چیزی از شعر خاقانی به‌دست نیاورده‌ایم و از این نظر، او شاعری خاص است که به جهت دشوار بودن اشعار، کمتر مورد توجه قرار دارد.

او با اشاره به این که خاقانی در قالب غزل و قطعه نیز طبع‌آزمایی کرده‌ است، افزود: غزل‌های خاقانی در مقایسه با قصایدش بسیار سهل، روان، ساده و زیبا است؛ اما او را در قرن ششم به‌عنوان شاعری قصیده‌پرداز می‌شناسیم.

مرتضایی گفت: موضوعاتی از قبیل مدح و هجو که در قصاید خاقانی و هر شاعر قصیده‌پردازی مطرح است، چندان موافق طبع مردم نیست و همچنین از آن‌جاکه اغلب این شاعران برای طلب صله و پاداش قصیده می‌سرودند، این قالب برای مردم زیاد خوشایند نیست؛ بنابراین انسان امروزی به اشعار طولانی همچون قصیده، آن هم با موضوعاتی چون مدح، هجو و مرثیه چندان علاقه‌ای ندارد.

او خاطرنشان کرد: اگر کسی آشنایی با اشعار خاقانی را به دست آورد و به طریقی دریچه‌هایی از شعر خاقانی بر او باز شود، و البته با انباشته‌ای از علم و دانش که برای فهم آن نیاز است، از چنین شعری لذت خواهد برد.

مرتضایی با اشاره به این که خاقانی شاعری صاحب سبک است، افزود: پس از خاقانی، شاعران بسیاری از او تقلید کردند که به هیچ عنوان موفق نبوده‌اند و معاصران وی مانند ابوالعلاء گنجوی، مجیر بیلقانی، نظامی گنجوی و فلکی شروانی نیز زیرمجموعه‌های سبک آذربایجانی و به‌نوعی شاگرد و مقلد وی محسوب می‌شوند.

این استاد دانشگاه با بیان این که تمامی شاعران برجسته پس از خاقانی به شعر وی نظر داشته‌اند، گفت: شاعرانی چون مولوی، سعدی و حافظ نیز به خاقانی علاقه‌مند بوده و اشعار او را می‌خواندند؛ حتی در بین شاعران عصر قاجار، قاآنی سعی بسیار در تتبع سبک وی داشته‌، اما به‌هیچ عنوان مقلد خوبی نبوده‌است.

او ادامه داد: یکی از شاعران برجسته که سال وفاتش تقریبا مقارن با تولد خاقانی بوده، سنایی غزنوی است ‌که خاقانی به وی علاقه بسیار داشته و شعر او را بسیار می‌خوانده‌ است، اما به‌هیچ عنوان سبک خاقانی مانند سبک سنایی نیست؛ به طوری‌که اگر آثار عطار، مولوی و سنایی را در کنار یکدیگر قرار دهیم، در سبک شاعری با یکدیگر شباهت‌های برجسته‌ای دارند، درحالی که خاقانی هرگز از سنایی تقلید نکرده‌است.

مرتضایی اضافه کرد: اگرچه خاقانی نیز همچون دیگر شاعران و هنرمندان وامدار شعرای پیشین خود است، با این حال، بسیاری از تذکره نویسان او را به‌عنوان شاعری صاحب سبک، برجسته و ممتاز می‌شناسند و او هرگز مقلد نبوده‌است؛ به‌طوری‌که دیگران نتوانسته‌اند به حد و اندازه وی در سبکش برسند.

وی گفت: خاقانی از عرفان و حکمتی که در شعر سنایی است، تحت عنوان تحقیق یاد می‌کند؛ هرچند خود شاعری عارف نیست و سبک قصایدش با سنایی کاملا متفاوت است و برجستگی‌های خاص خود را دارد؛ به‌طوری‌که اگر پنج شاعر قصیده‌پرداز در طول تاریخ شعر و ادب فارسی وجود داشته‌باشد، قطعا یکی از آنان خاقانی خواهد بود.

این استاد ادبیات فارسی اظهر کرد: پیشنهاد می‌کنم کسانی که می‌خواهند به اشعار خاقانی علاقه‌مند شوند، ابتدا به سراغ غزل‌های او بروند؛ به این دلیل که بسیار ناب و روان بوده و حتی حافظ نیز از غزل‌های او بسیار تاثیر پذیرفته است.

مرتضایی ادامه داد: آشنایی با اشعار و قصاید خاقانی علاوه براین نیازمند ابزارهایی مانند اطلاعات علمی معاصر خاقانی است که بدون آن قطعا چیزی از این اشعار به دست نمی‌آید؛ درحالی که اگر کسی با این ابزارها به سراغ قصاید او برود، علاقه‌اش دوچندان خواهد شد.

او با اشاره به این نکته ‌که جلسات خاقانی‌خوانی باید بیشتر گسترش یابد، خاطرنشان کرد: خاقانی شاعری بسیار بزرگ است که متاسفانه کمتر به او توجه شده‌ است و شاید اگر غربی‌ها شاعری مانند خاقانی داشتند، ده‌ها یا صدها رساله دکتری درمورد او نوشته‌ می‌شد؛ البته خوشبختانه بسیاری از جوانان به اشعار خاقانی علاقه‌مند شده و تعدادی از دانشجویان رساله‌های خود را در این حوزه می‌نگارند.

انتهای پیام