در زمان صفویه شهر قم از نظر شهرنشینی رو به گسترش رفته و در زمان فتحعلی شاه مجدداً آبادی و توسعه قم شروع گردید، تا اواخر قارجاریه شهر قم از ده محله بزرگ به نام‌های محله آستانه، محله عشقعلی، محله الوندیه، محله چهارمردان، محله سیدان، محله سنگ بند، محله موسویان، محله مسجد جامع، محله باغ پنیه و محله اسحاقیه تشکیل می‌شد. این محله‌ها خود به جند محله فرعی‌تر تقسیم می‌گردند. و سر انجام امروزه این شهر مذهبی که سابقه طولانی شهر نشینی را در تاریخ فلات مرکزی ایران بر دوش دارد،می‌رود تا به یک شهر قدرتمند مذهبی و سیاسی تبدیل گردد.

در گذشته شهرها به شدت کوچه محور بودند و به رغم وسعت کم هر محله با کوچه خاص خود معروف بود و مردم آن منطقه نیز خود را با نام کوچه خاص می شناختند و به دیگران معرفی می کردند. اما امروز با گسترش شهرنشینی و توسعه شهرها، کم این هویت های کوچک نیز توسعه یافت و جای خود را به محلات و بلوارها و مناطق داد.

اما خالی از لطف نیست که در این نوشتار محلات نامی و قدیمی قم را که سالها در این شهر هویت و بافت شهرنشینی مردم قم را شکل دادند آشنا شویم.

محله آستانه (بقعه حضرت معصومه)

محدوده این محله با خیابان‌هایی تعریف می‌شود که به شرح زیر است:

خیابان بالا یا خیابان حضرتی، این خیابان ابتدایش دروازه خاکفرج که از پل علیخانی شروع می‌شود و انتهایش مدرسه دارالشفاء است.

خیابان پایین، ابتدای آن درب مسجد امام و انتهای آن آب انبار سید عرب است.

کوچه حرم، که ابتدای آن صحن جدید (صحن آیینه) و انتهای آن کوچه ارک و محوطه کوچک ارک، (خیابان ارم و ارک)، این ناحیه متعلق به کیکاووس میرزا، پسر فتحعلیشاه بوده است (خانه‌هایی که در غرب حرم قرار گرفته‌اند).

همچنین گذرخان و خانه‌های امین السلطان که روبروی حرم قرار گرفته‌اند و قبلا در سه راه گذرخان، به طرف ارک بوده و فعلا از آن به عنوان پارکینگ استفاده می‌شود.

بازارچه سلامگاه، این بازارچه، که قبلا از چهارراه بازار به طرف مسجد امام بازارچه‌ای وجود داشته که در هنگام بیرون آمدن آن بازار، حرم مطهر دیده می‌شد. این بازارچه در زمان رضاشاه خراب گردید.

خانه متولی باشی، که فعلا مدرسه آقای گلپایگانی بجای آن ساخته شده است.

کوچه سنگتراش‌ها

اول خیابان بعد از میدان آستانه، به طرف خیابان حضرتی، که این کوچه به خیابان تبدیل گردید و یک کارخانه تولید برق از طرف احمد شاه برا ی برق مصرفی آستانه را تأمین می‌کرد. در این خیابان بوده، اسم دیگر این خیابان بنام کوچه حوض قهوه معروف بوده است.

کوچه حاج محمد علی سقا

از مسجد ارک بطرف گذرخان، کوچه‌ای بنام حاج محمد علی سقا، بوده که خود او، در صحن اتابکی سِمَت سقایی داشته است. فعلا اکثر خانه‌های این کوچه، خراب گردیده، زیرا آن‌ها در طرح حرم به حرم قرار گرفته‌اند.

کوچه اعتضاد الدولة

از گذرخان تا نزدیک مسجد خانم بنام کوچه اعتضادالدولة معروف بوده (اعتضاد الدولة، حاکم قم در دوره قاجاریه بوده است)

کوچه زند وکیلی

از گذرخانه به طرف کوچه ارک، کوچه‌ای است که روبروی مسجد فاطمی (مسجد خانم) قرار دارد.

کوچه کلاه فرنگی

این کوچه، از طرف گذرخان، اولین کوچه سمت چپ است. کوچه باریکی که هنوز هم وجود دارد که خانه حاکم قم بود و چون این ساختمان شباهت زیادی به کلاه شاپو داشته به کوچه کلاه فرنگی مشهور شده است.

توضیح: علت انتخاب نام کلاه فرنگی برای بناها اساسا، بخاطر شباهت طبقه فوقانی آن‌ها به کلاه سیلیندری(فرنگی) بوده است. اساسا هر نوع سقفی که با چوب بر روی بنای اصلی (که معمولا با مصالح بنایی ساخته شده) الحاق می‌شده، چون حالتی شبیه به کلاه بر روی سر بوده، سبب نامگذاری بنا به عمارت کلاه فرنگی می‌شده است.

گذر آسید عبدالله

از انتهای سه راه گذرخان به طرف دست چپ، اولین کوچه که امروزه به کوچه ماهی فروش‌ها معروف شده است، منزل آسید عبدالله که از علمای قم بوده و هر ساله در دهه اول ماه محرم در خانه ایشان عزاداری برقرار می‌شده است.

گذر دایی عابدین

از طرف خیابان چهارمردان، از ابتدای خیابان به طرف انتهای این خیابان، به اولین چهارراهی که می‌رسیم، یک طرف آن گذر دایی عابدین و طرف دیگر آن کوچه پشت باره قرار دارد.

کوچه پشت باره

از آب انبار سید عرب بطرف خیابان چهارمردان، کوچه نسبتا طولانی قرار دارد بنام پشت باره که یکطرف آن آب انبار سید عرب و طرف دیگر آن، خیابان چهارمردان است.

 محله مسجد جامع

ابتدای این خیابان میدان کهنه(وسط شهر) و انتهای آن دروازه ری، است.

کوچه‌هایی که در این محدوده قرار گرفته‌اند عبارتند از:

کوچه قلی جُل پُشت

این کوچه، جنب دو مناره میدان کهنه قرار دارد و به این نام مشهور است و علت این نامگذاری این است که شخصی بنام قلی، در این کوچه مغازه‌ای داشته که همیشه بر پشت خود یک جُل (کُت پاره و مندرس) قرار می‌داده و این کوچه به این نام معروف شده است.

کوچه چال لؤلؤ

روبروی میدان پامنار، کوچه چال لولو قرار داشته و شخصی در این محله به شغل ترقه‌سازی و گل و موشک‌سازی مشغول بوده است. نام او میرزا علی نقی بوده و در ایام اعیاد بزرگ او در این محله آتش بازی می‌کرده و در حین آتش بازی مردم زیادی آنجا جمع شده و همه مردم با صدای بلند می گفتند : "میرزا علی نقی، روشن کن"!

کوچه چال کاظم

در خیابان بلوار ۱۵ خرداد، در ایام قدیم، نزدیک دروازه ری، کوچه‌ای بوده بنام چاله کاظم، چون اکثر دکان‌های سفالگری قم در این ناحیه قرار داشته و سفالگران، که مقداری از ساخته‌های سفالی‌ای را که در حین کار، می‌شکسته، در این چاله می‌ریختند. در محل دیگری در نزدیکی این چاله، نیز چاله دیگری بنام چاله تنگیله بوده است، که تنگیله به معنی تکه‌های خرد شده ظروف سفالین بوده است.

دروازه ری

در خیابان بلوار ۱۵ خرداد، نزدیک دانشگاه آزاد و نرسیده به انهتای ۷ متری باجک، محله دروازه ری قرار دارد.

محله مسجد جامع و میرزای قمی

اگر از گذر قلی جل پشت، مستقیم حرکت کنیم به محله قلی جل پشت می‌رسیم.

تکیه میرزای قمی

پس از گذشتن از میدان مسجد جامع، به طرف دست راست، حرکت می‌کنیم و به تکیه میرزای قمی می‌رسیم.

کوچه شاه قلندر

بین کوچه ولی قلی جل پشت و محله چهل اختران، محله شاه قلندر قرار دارد. یا اگر از امامزاده چهل اختران از سمت چپ امامزاده حرکت کنیم، به کوچه شاه قلندر می‌رسیم.

محله سرباز

انتهای بازار کهنه، در خیابان آذر، کوچه ایست که این کوچه از یک طرف به مسجد جامع و از طرف دیگر به انتهای بازار کهنه و محله سرباز می‌رسد.

کوچه عصاری

از تکیه میرزای قمی، در حدود ۲۰۰ متر، بالاتر، به کوچه عصاری می‌رسیم که در این کوچه، بیشتر کارگاه‌های عصاری، تولید روغن کنجد، حلوا ارده و ارده بوده است.

کوچه لاچین بک

در خیابان آذر، جنب حمام حاج رضا، که از این کوچه وارد بازار کهنه می‌شویم، زمانی که وارد بازار شدیم، طرف سمت راست، به کوچه – بازاری بنام لاچین بک وارد می‌شویم.

کوچه قمرودی‌ها

چهارراه کوچه قلی جل پشت، بطرف درخت پیر، ۲۰۰ متر از چهارراه، طرف راست به کوچه قمرودی ها می‌رسیم.

کوچه چاله خاکستری

از طرف چهارراه قلی جل پشت، به طرف شمال، به گذر یعقوب می‌رسیم و بعد از این گذر به محله چاله خاکستری می‌رسیم؛ یا به عبارت دیگر، حد فاصل چهارراه قلی جل پشت، به طرف شمال و دروازه ری، دو کوچه گذر یعقوب و چاله خاکستری، قرار گرفته است.

کوچه نمدمال‌ها

در بازار کهنه، بعد از مسجد رضویه، ۱۰۰ متر پایین‌تر از این مسجد، طرف چپ، کوچه نمدمال‌ها، قرار دارد.

کوچه چاله آهنگران

از انتهای کوچه نمدمال‌ها، به طرف میدان کهنه، به کوچه چاله آهنگران می‌رسیم.

محله موسویان

­­­ابتدای این محله گذر سنگ سیاه و انتهای آن، دروازه ری است.

کوچه رضا آباد

در خیابان آذر طرف دست چپ، نرسیده به میدان نکویی کوچه رضا آباد قرار گرفته است.

کوچه تـُف به چوب

از میدان نکویی به طرف میدان کهنه قبل از این که میدان نکویی احداث شود، ۱۵۰ متر پایین‌تر از میدان، قهوه خانه‌ای وجود داشته که مشتریان این قهوه خانه یک عده از افراد شرور بوده‌اند که اگر نسبت به کسی خشمگین می‌شدند، با چوب به جان یکدیگر می‌افتادند که بعد از ایجاد خیابان، آن قهوه خانه تخریب شد. بجای آن قهوه خانه کوچه‌ای مانده که به کوچه تف به چوب، معروف شده است.

دولتخانه

در نزدیکی محله سید سربخش، محله دولتخانه قرار دارد که در روزگار ترکمانان قراقویونلو و آق قویونلو، کاخ زمستانی جهانشاه قراقویونلو بوده و اوزون حسن قراقویونلو، در هنگام زمستان در این کاخ زندگی می‌کردند و شاه اسماعیل صفوی و پسرش، چندماه از سال در این کاخ زندگی می‌کرده‌اند.

کوچه چهل اختران

در خیابان آذر، محله چهل اختران قرار گرفته است که کوچه مشهوری در این خیابان است.

کوچه حاشایی‌ها

از جلوی مقبره چهل اختران دو کوچه قرار دارد که یک کوچه طرف راست است و به کوچه رضا آباد می‌رسد و کوچه دست چپ، بنام حاشایی‌ها معروف است.

کوچه گل محمود

از پشت مقبره چهل اختران، کوچه مستقیمی قرار دارد که به کوچه گل محمود مشهور بوده و انتهای آن به دروازه ری می‌رسد.

کوچه درخت پیر

بعد از محله چهل اختران، بطرف میدان کهنه، اولین کوچه سمت راست، کوچه درخت پیر است که از محله‌های بسیار قدیمی قم است و در سال ۱۳۳۹ که با یکی از اهالی این محل صحبت می‌کردم، درباره وجه تسمیه این محله گفت که در این محل درخت بزرگ و کهنسالی بوده است که با احداث خیابان آذر از بین رفته است.

محله سنگبند

ابتدای آن بقعه شاهزاده احمد و انتهای آن آب انبار حاجی حسن نزدیک چهل اختران است و کوچه‌های آن عبارتند از:

کوچه تالار

این کوچه در بلوار سجادیه قرار دارد و محدوده آن از شاهزاده احمدبن قاسم به طرف سجادیه دست راست، که یک نانوایی لواشی است، ابتدای این کوچه است و انتهای این کوچه بطرف کوچه سرهنگ، است.

کوچه علی بیک

از طرف شاهزاده احمد بطرف سجادیه، سمت راست، بعد از مسجد اشراقی، کوچه جندقی‌ها قرار دارد. احتمالا در این کوچه مکانی بوده که دارالضرب قم بوده است.

کوچه چاله بیر (کود)

جنب مسجد اشراقی، کوچه بئر، قرار گرفته است.

مسجد سنگبند

در طرف چپ بلوار سجادیه، مسجدی است بنام مسجد سنگ بند. جنب این مسجد، کوچه‌ای است بنام کوچه اشراقی که به تکیه ماستی‌ها (در محله سیدان) ختم می‌شود.

کوچه جندقی‌ها

از بقعه احمد بن قاسم، بطرف سجادیه، بعد از کوچه چال بیر، کوچه جندقی‌ها قرار گرفته است.

کوچه چوب پاپا

میدان روبروی بقعه شاهزاده احمد، جنب خیابان معلم، از طرف بیمارستان امام صادق، کوچه‌ای است که در حال حاضر، کتابخانه آیت الله فاضل در ابتدای این کوچه در حال احداث است.

کوچه محله زین العابدین

کوچه روبروی شمالی چهارراه سجادیه است که مسجدی در ابتدای آن قرار دارد و به محله زین العابدین معروف است.

محله سفیداب

از محله زین العابدین بطرف خیابان آذر، محله سفیدآب قرار گرفته است. بعد از محله سفیدآب به مدرسه مؤمنیه می‌رسیم.

کوچه خاله نازنین

روبروی مسجد مؤمنیه، کوچه‌ای بنام خاله نازنین قرار گرفته است. گویا خاله نازنین، ماما یا قابله این محله بوده است.

کوچه ولی

بعد از کوچه خاله نازنین، کوچه ولی قرار داشته که انتهای آن به مدرسه فیض می‌رسد.

محله سرحوض

بعد از کوچه ولی، به یک چهارراه می‌رسیم که مرکز این چهارراه محله سرحوض بود و طرف راست این چهارراه به سنگ سیاه و طرف دست چپ آن، به دروازه کاشان و طرف شمال آن، به گذر تقی بیک می‌رسد.

گذر نجفقلی

این گذر تقریبا بر خیابان آذر قرار گرفته است.

کوچه ا ُلنگ

حد فاصل دروازه کاشان، بطرف مدرسه فیض، کوچه النگ قرار دارد.

کوچه مسجد روشن

از چهارراه سرحوض، بطرف دست راست (از چهارراه سجادیه) ابتدا به سنگ سیاه و سپس به محله مسجد روشن می‌رسیم.

کوچه حسن عسکری

از چهارراه سرحوض، طرف سمت چپ، اگر از چهارراه سجادیه به طرف آذر برویم، ابتدا به محله حسن عسکری و بعد از محله حسن عسکری، به درخت پیر ختم می‌گردد.

کوچه سید سقا

از چهارراه سرحوض به طرف راست، ابتدا به محله سنگ سیاه و بعد از آن به محله مسجد روشن، حد فاصل سنگ سیاه، در طرف سمت راستف کوچه‌ای قرار دارد بنام کوچه سید سقا.

کوچه شاه قلندر

از طرف چهارراه سرحوض بطرف خیابان آذر، نرسیده به گذر نجفقلی، محله شاه قلندر است.

کوچه دروازه کاشان

اگر از ابتدای میدان گلزار به طرف خیابان آذر، پیش برویم، روبروی باغ گنبد سبز و امامزاده احمد، چهارراهی قرار دارد، به محله دروازه کاشان معروف و مسجد کیهانی در این منطقه است.

باغ سلطانم

نام باغ و کوچه ایست از چهارراه سجادیه به طرف گلزار، دست چپ، این کوچه قرار گرفته است.

نام عموم محله‌ها و گذر گاه‌های باغی قم، اکثرا فارسی است. اما پاره‌ای از نام‌ها در زمان صفویه، و به زبان ترکی به محله‌های قم داده شده‌اند، مانند اُلنگ، در نزدیکی دروازه ری که یک کلمه ترکی است، و به معنی چراگاه و مرتع است. همچنین است نام سلطانم، چرا که در زبان ترکی، میم در حکم تاء تأنیث است و سلطانم مؤنث سلطان است، مانند خان و خانم، بیک و بیکم.

 محله الوندیه

ابتدای این محله، تکیه خلوص بوده که فعلا در معرض خیابان عمار یاسر قرارگرفته است.

محله تکیه ملامحمود. این محله اکثر خانه‌هایش در برخورد با خیابان عمار یاسر، از بین رفته است.

گذر جدا

از روبروی گذر الوندیه در خیابان چهارمردان، طرف راست خیابان کوچه‌ای است که انتهای آن، گذر جدا است.

گذر شادقلی خان

شادقلی خان از حکام قم بوده و محل فرمانروایی او در همین گذر بوده است. این محل کاملا در حال حاضر در خیابان عمار یاسر قرار گرفته و در حفاری‌های این ناحیه، هنگام تأسیس خیابان، به حفره‌هایی برخورد نموده‌اند که اشیاء قدیمی در این مکان پیدا شده است.

گذر الوندیه

این گذر بعد از کوچه آیت الله گلپایگانی همردیف همین کوچه، باندازه صد متر پایین‌تر از آن، گذر الوندیه شروع می‌شود.

گذر قاضی

از کوچه الوندیه بطرف پایین این کوچه، به اولین سه راهی که می‌رسیم، این سه راهی به گذر قاضی معروف است و منزل عالم بزرگوار، حاج ملا محمد صادق، داخل این محله است و بدستور میرزا آقاخان نوری (صدراعظم ناصر الدین شاه، بعد از امیرکبیر)، مدرسه‌ای عظیم برای این عالم بزرگ، احداث نموده‌اند.

محله چهارمردان

گذر گنجی

انتهای گذر قاضی، گذر گنجی، قرار گرفته که یکی طرف آن به خیابان عماریاسر، طرف دیگر آن بطرف تکیه آسیدحسن و خیابان آذر منتهی می‌شود.

کوچه صمصام

از ابتدای کوچه آسید حسن به طرف این تکیه، به طرف سمت چپ، اولین کوچه بنام کوچه صمصام است، این کوچه، به گذر گنجی ختم می‌شود.

کوچه آخوندی‌ها

روبروی کوچه الوندیه، کوچه ایست بنام کوچه آخوندی‌ها، فعلا اکثر خانه‌های این کوچه، خراب و در طرح عمار یاسر، قرار گرفته است.

ابتدای این محله گذر قلعه است.

گذر قلعه

این گذر در حال حاضر، در نزدیکی خیابان عمار یاسر قرار دارد که در حال حاضر اگر از هتل صفا بطرف خیابان چهارمردان برویم، این محله تا ابتدای هتل صفا تقریبا ۲۰۰ متر فاصله دارد.

محله سلطان محمد شریف

از مسیر گذر قلعه به طرف خیابان چهارمردان، اولین کوچه طرف دست راست که مرقد سلطان محمد شریف در آن قرار دارد، بنام این محله معروف است.

محله شترخان

در مسیر گذر قلعه به چهارمردان، میدان وسیعی قرار گرفته است که امروزه در آن میدان دو خانه بزرگ مربوط به حاج علی خان زند که قدمت آن‌ها به دوره قاجاریه می‌رسد، و اداره میراث فرهنگی در آن قرار گرفته است. (که البته اکنون محل آن در خیابان امامزاده شاه سید علی یا بلوار ۱۵خرداد است.)

کوچه شاه بیت الله

روبروی میدان شترخان، کوچه‌ای قرار گرفته که انتهای آن به بدو خانه می‌رسد. این کوچه بنام این درویش است.

کوچه لک‌ها

روبروی مسجد چهارمردان، بطرف گذر قلعه، اولین کوچه بعد از محله چهارمردان، سمت چپ، کوچه‌ای قرار دارد که کوچه نسبتا طویلی است که انتهای آن، به کوچه لک‌ها ختم می‌شود.

کوچه گذر صادق

از مسجد چهارمردان به طرف ابتدای خیابان چهارمردان، اولین کوچه‌ای که می‌رسیم، به گذر صادق معروف است و مسجد گذر صادق در ابتدای آن قرار گرفته است. در ابتدای این گذر، یک چهارراه قرار گرفته که یکطرف آن به محله چهارمردان، طرف چپ آن خیابان عمار یاسر و شمال آن کوچه‌ای است بنام کوچه میدان میر.

کوچه بدوخانه

روبروی کوچه گذر صادق، کوچه باریکی قرار گرفته بود که به یک میدان می‌رسید که آن را بدوخانه، می‌گفتند.

کوچه طالشی‌ها

در جنب محله چهارمردان، کوچه ایست که به گذر صادق می‌رسد. در وسط کوچه، کوچه باریکی است بنام کوچه طالشی‌ها.

کوچه معمار باشی

از مسجد چهارمردان به طرف محله سیدان، طرف سمت چپ، کوچه‌ای است بنام معمارباشی، که اکثر اهالی این کوچه از شخصیت‌های مهم معمار قم بوده‌اند.

کوچه پنج علی

در جنب مسجد چهارمردان، کوچه ایست که به کوچه پنج علی معروف بوده که یکی از محله‌های قدیمی قم بوده و دارای مسجدی است که دوران سلجوقی تعلق دارد. انتهای این محله به محله‌های شاهزاده زید و محله لب چال می‌رسد.

کوچه حاج سید شکرالله

نرسیده به مسجد پنج علی، طرف دست راست، کوچه نسبتا طویلی بوده که به یک تکیه نسبتا کوچکی ختم می‌شده است.

 محله باغ پنبه

این محل ابتدای آن چاله خروس و انتهای آن باغ شاه است.

چاله خروس

روبروی تلفنخانه، این کوچه قرار دارد که انتهای آن، به محله باغ پنبه ختم می‌شود.

کوچه حاج قائمی

از چهارراه بازار به طرف انتهای باجم، کوچه قائمی، نرسیده به مسجد رضویه، قرار دارد که انتهای آن به کوچه باغ پنبه می‌رسد.

کوچه باغ پنبه

از طرف کوچه حاج قائمی و چاله خروس، به یک کوچه و محله قدیمی می‌رسیم، بنام باغ پنبه که انتهای آن در حال حاضر به عمار یاسر ختم می‌شود.

کوچه هفت متری (هفت متری باجک)

روبروی مسجد رضوی، این کوچه قرار گرفته که پیش از احداث بلوار عمار یاسر، احداث گردیده و به دروازه ری می‌رفته است.

کوچه عربستان

از بازارنو، از گذر حسین آباد مستقیم به محله عربستان می‌رسیم که پیش از احداث خیابان عمار یاسر، به محله چاله خروس و باغ پنبه متصل بوده است.

محله اسحاقبه

ابتدای این محله درب دروازه خاکفرج و انتهای آن چاله خروس و باجک است.

دروازه خاکفرج

بر روی پل علیخانی، ابتدای میدان مطهری، به طرف بازار، دورازه‌های بوده که عکس علیخان سنگری، حاکم قم در بالای این دروازه نصب گردیده بود.

خیابان حضرتی

بعد از پل علیخانی، به خیابان حضرت می‌رسیدیم که این خیابان دو طرفش مسافرخانه و کاروانسراهایی بوده و مسافرینی که از دروازه عبور می‌کردند، وارد این محله می‌شدند.

گذر کولی خان

بعد از خیابان حضرت، به بازار دیگری می‌رسیدیم که این بازار در چهارراه بازار فعلی ادامه داشته است. از این چهارراه، یک طرفش به گذر کولی خان که ابتدای بازار بزرگ قم بوده است می‌رفته و طرف دیگر آن، بازاری

روبروی حرم مطهر بوده است که به بازارچه سلامگاه معروف بوده است. این بازار تا جلوی درب بزرگ مسجد امام ادامه داشته و علت نامگذاری آن به سلامگاه، از این جهت بوده است که با بیرون آمدن از بازار، حرم دیده می‌شده است.

حمام چاله

مرکز این حمام پاساژ علوی فعلی بوده که در جوار این حمام چند کوچه کوچک وجود داشته است.

محله سیدان

این محله معابر و گذرهایی دارد که به شرح زیر است:

کوچه تکیه ماستی‌ها

از تکیه سیدان به طرف سمت راست، به اولین چهارراه که می‌رسیم، کوچه سمت راست آن، کوچه لک‌ها، کوچه سمت چپ، به نام کوچه ماستی‌ها، شمال آن، کوچه سرهنگ و

انتهای کوچه سرهنگ، به محله سلطان محمد شریف ختم می‌شود.

کوچه حبیب الله بیک

کوچه روبروی مسجد سیدان، ابتدا به مسجد حبیب الله بیک می‌رسیم. روبروی این مسجد، کوچه‌ای است به همین نام. احتمالا حبیب الله بیک از کارگزاران حکومتی بوده است.

محله خان‌ها

از مسجد حبیب الله بیک به طرف خیابان آذر که می‌رویم، به محوطه‌ای می‌رسیم که به محله خان‌ها معروف است.

کوچه حکیم

در محوطه محله خان‌ها، طرف دست راست این محوطه، کوچه‌ای است بنام حکیم که انتهای آن، به کوچه سفیداب می‌رسد.

کوچه طفل بی‌شیر

در محوطه محله خان‌ها، در طرف راست، کوچه‌ای است که تکیه کوچکی دارد که انتهای این کوچه از طرف دست راست، به شاهزاده زید و سمت چپ آن به تکیه حاج سید جعفر طباطبایی می‌رسد.

گذر حاج حسین

بعد از تکیه خان‌ها، به چند کوچه می‌رسیم که یکی از آن‌ها گذر حاج حسین است.

کوچه آب انبار باغ نظر

از تکیه خان‌ها، نرسیده به گذر حاج حسین، طرف سمت راست کوچه آب انبار باغ نظر قرار دارد که انتهای آن به شاهزاده زید ختم می‌شود.

کوچه تنگ

روبروی کوچه آب انبار باغ نظر، کوچه تنگی قرار گرفته که انتهای آن به کوچه زینبیه می‌رسد.

کوچه زینبیه

بعد از کوچه تنگ، نرسیده به کوچه یا گذر حاج حسین، کوچه ایست که به نام کوچه زینبیه، معروف شده و انتهای این کوچه به گذر سفید آب ختم می‌شود.

کوچه ناصر الدیوان

از طرف خیابان چهارمردان، بطرف آذر، ابتدا به کوچه حبیب الله بیک که در طرف سمت راست قرا ردارد و بعد از آن کوچه ناصرالدیوان، بعد از حمام کلانتر قرار دارد.

 محله عشقعلی، یخچال قاضی

می‌گویند در قدیم برف‌ها را در چاله‌ای در این محل انبار می‌کردند تا به مصرف مردم برسد لذا بهش محله یخچال قاضی می‌گفتند.

ابتدای‌ این‌ محله‌ بخچال‌ قاضی‌ و انتهای‌ آن‌ مدرسه‌ لک‌هاست‌. کوچه‌های‌ باغ‌ قاضی‌، سنگ‌تراش‌ها، درویش‌ها، لب‌ چال‌، حمام‌ گلشن‌، کاروانسرای‌ بزازها و کوچه‌ ترمینی‌ تا محله‌ چاله‌ عربستان‌ در داخل‌این‌ محله‌ واقع‌ شده‌اند.

انتهای پیام