نسرین پرویزی در گفت‌وگو با ایسنا، درباره پیوست رسانه‌ای واژه‌های مصوب فرهنگستان با توجه به اینکه در مصاحبه‌ای گفته بود «رسانه‌ها بعد از مدتی سراغ واژه‌های مصوب می‌روند و این امر به جای کمک به جا افتادن واژه‌ها، مسیر دیگری را در مقابل آن‌ها قرار می‌دهد و دستمایه طنز می‌شود»، اظهار کرد: طبیعی است که واژه‌گزینی در فرهنگستان بدون کمک رسانه‌ها و نهادهای دولتی نمی‌تواند پیش برود، زیرا این واژه‌ها باید به کار گرفته شوند تا مردم به آن‌ها عادت کنند. 

او با بیان اینکه اگر واژه‌ها در نوشتار و گفتار بیایند مردم آن‌ها را به کار می‌برند، افزود: «پیامک» و «رایانه» راحت جا افتادند، زیرا این واژه‌ها کاربرد دولتی پیدا کردند و به‌وسیله صداوسیما و این‌ور و آن‌ور اعلام شد که مثلا «یارانه خود را دریافت کنید» و این موضوع باعث شد مردم یارانه را حفظ کرده و آن را بپذیرند و یا «پیامک» را به هر زوری بود پذیرفتند. با توجه به طول مدتی که واژه‌ها را تصویب کرده بودیم، زمان برد تا به کار ببرند. به هر حال تا زمانی که واژه‌ها به کار نرفت، جا نیفتاد.

معاون فرهنگستان زبان و ادب فارسی با بیان اینکه «ما معتقدیم هر واژه‌ای که انتخاب می‌کنیم، برای نسل بعد است» توضیح داد: واژه‌های‌ مصوب برای نسل آینده مسلما بهتر جوابگو خواهد بود، زیرا خودمان به برخی از واژه‌ها عادت کرده‌ و یکی‌درمیان استفاده می‌کنیم؛ مثلا ممکن است یک‌بار بگوییم «فکس» و بار دیگر «دورنگار» استفاده کنیم، یا یک‌جا بگوییم «ایمیل» و در جای دیگری بگوییم «رایانامه» یا هر واژه دیگری. ما باید عادت‌های خود را کنار بگذاریم.

 او با  اشاره به اینکه رسانه‌ها می‌توانند خیلی کمک کنند، گفت: واژه‌های مصوب فرهنگستان به نوعی حکم قانونی دارد و برای استفاده ابلاغ می‌شود. البته این واژه‌ها سه سال به صورت آزمایشی هستند، یعنی هر واژه‌ای که به تصویب فرهنگستان می‌رسد، سه سال آزمایشی است. خیلی خوب است که رسانه‌ها این مصوبه‌ها را به کار ببرند تا بازخوردهای مردم را ببینیم و بدانیم این واژه‌ها در بافت عادی و طبیعی زبان چگونه به کار می‌رود. 

استفاده از واژه‌ها در بافت غیرمعمول

پرویزی سپس با اشاره به سخن خود درباره برجسته شدن یک واژه از میان واژه‌های مصوب، توضیح داد: زمانی که یک واژه را انتخاب می‌کنند و گاه به تمسخر در بافت‌های غیرمعمول می‌برند، یک چیز خنده‌داری از آب درمی‌آید. اگر شما هم واژه‌های فیزیک را در بافت غیرمعمول ببرید، طبیعتا چیز جالبی نمی‌شود و مردم متوجه مطلب نشده و آن را به مسخره می‌گیرند؛ اما زمانی که این واژه‌ها در بافت خود به کار برود و یا در مجموعه خوشه‌واژه که بررسی شده به کار برود، مسیر دیگری را طی خواهد کرد. نه اینکه خدای نکرده عناد داشته باشند که واژه‌ای را انتخاب کنند، خود ما که با کانال «چشم و چراغ» هم در ارتباط  هستیم گاه واژه‌ای را اعلام می‌کنند بدون اینکه تصور کنند که بخواهیم درباره این واژه تجدیدنظر کنیم.

او ادامه داد: درست است که واژه بعد از سه سال قطعی می‌شود اما زبان قطعیت ندارد، زیرا در هر زمان چیزی در جامعه مطرح است و با فلان واژه‌ای که تصویب شده تضاد یا اشتراکی دارد، بنابراین باید در آن واژه قبلی تجدیدنظر کنیم، کاری که خودمان هرازگاهی انجام می‌دهیم؛ مثلا واژه‌ «بوفه» (کمدی که در گوشه‌ای از خانه می‌گذارند) آن زمان که واژه‌گزینی می‌کردیم که ابتدای راه واژه‌گزینی در فرهنگستان بود، سال ۷۵-۷۶، ما «چینی‌جا» را برای آن مصوب کردیم اما در آن زمان توجه نکردیم که «چینی‌جا» بافت قدیمی دارد ولی «بوفه» که مردم می‌خرند و می‌خواهند استفاده کنند، مدرن‌تر است، بنابراین باید واژه مقداری نوین‌تر و مدرن‌تر باشد و مردم بتوانند از آن استفاده کنند. زمانی که ما می‌گوییم «چینی‌جا»، طبیعتا خانواده‌ای که چند میلیون هزینه کرده و پول «بوفه» می‌دهد، دیگر اسمش را «چینی‌جا» نمی‌گذارد و می‌خواهد بگوید «بوفه» خریدیم. ما در فرهنگستان در زمینه واژه‌گزینی مقداری ورزیده‌تر شده‌ایم و ممکن است تجدیدنظر کنیم.

از ما سؤال نمی‌شود

معاون فرهنگستان با تأکید بر اینکه بیرون آمدن یک واژه از مجموعه واژه‌ها مسئله‌شان است، تصریح کرد: این واژه‌ها مطرح می‌شود بدون اینکه کسی فکر کند ممکن است واژه را عوض کنیم یا نکنیم و از طرف دیگر متأسفانه ارتباط نزدیکی با رسانه‌ها نیست. خوب است اگر نشریه‌ای می‌خواهد واژه‌ای را منتشر بکند از ما درباره آن سؤال کند که واژه مشکلی ندارد یا می‌خواهید تجدیدنظر کنید یا نه؟ این را از این جهت می‌گویم که خیلی وقت‌ها مثلا در کتاب اول‌مان  واژه‌ای آمده اما  در کتاب دوازدهم یا شانزدهم تجدیدنظر کرده‌ایم. از ما سؤال نمی‌شود. مثلا «کروچنده» را تصمیم گرفته بودیم بگوییم «کروچی» که آقای دکتر سامعی پیشنهاد دادند یا «کروچه» پیشنهادی که دکتر حدادعادل (رئیس فرهنگستان) مطرح کرده بودند که شبیه «کلوچه» است و مشکلی در تلفظش نیست و «کروچه» به معنایی چیزی که در دهان ترد و شکننده است. اگر از ما می‌پرسیدند می‌گفتیم دست نگه‌دارید چون احتمالا تجدیدنظر خواهد شد. زمانی که چنین اتفاقی می‌افتد، باب تمسخر باز می‌شود و مردم ارتباطی که باید با واژه برقرار کنند، نمی‌کنند، چون می‌شود بازیچه در دست کسانی که روی خوشی به فرهنگستان ندارند. 

او در ادامه بیان کرد: اگر مردم بدانند اینجا چقدر کار می‌شود، دیگر فکر نمی‌کنند که یک نهاد با بازی با واژه‌ها خوش‌ است و یک عده ادیب نشسته‌اند برای خودشان بدون توجه به اینکه واژه چگونه می‌خواهد به کار برود، واژه می‌سازند. واژه «کروچنده» را گروه صنایع غذایی ما ساخته و فرهنگستان نساخته است؛ استادان تغذیه و صنایع غذایی  که در این گروه حضور دارند، این واژه را پیشنهاد کردند و فرهنگستان هم پذیرفت ولی آن زمان توجه نکردیم که کمی‌طولانی است و بهتر است مانند «کرانچی» کوتاه باشد. این واژه‌ها تجدیدنظر شده و در کتاب‌های جدید عوض می‌شود. یا مثلا مانند «چینی‌جا» از مجموعه برداشته می‌شود، زیرا احساس کردیم به کاری که ما داریم انجام می‌دهیم، راه نمی‌دهد، بنابراین بهتر است از آن صرف‌نظر کنیم. 

واژه‌ها چه بیگانه چه فارسی اگر وارد کتاب درسی شود به کار می‌رود

واژه اگر وارد کتاب درسی شود، استفاده می‌شود

 پرویزی درباره اینکه شاهد شکاف زبانی در میان نسل جدید هستیم و نسل جدیدتر  در گفتار خود بیشتر از واژه‌های بیگانه استفاده می‌کند درحالی که به گفته او واژه‌های فرهنگستان برای نسل‌های جدیدتر است و آیا با این وجود به‌نظرش نسل جدید می‌پذیرد از این واژه‌ها استفاده کند، به ایسنا توضیح داد: اگر این واژه‌ها در متون وارد شود، طبیعتا آن‌ها را به کار می‌برند؛ مثال بارز آن واژه‌های زبان‌شناسی است که شماها در کتاب‌های درسی خوانده‌اید، واژه‌هایی مانند «واج» و «واج‌گونه» و «واکه» و... در کتاب‌های درسی آمده و دانش‌آموز این‌ها را حفظ می‌کند بدون اینکه بداند واژه فارسی است یا نه، همانطور که «میتوکندری» را حفظ می‌کند. واژه‌ها چه بیگانه چه فارسی اگر وارد کتاب درسی شود به کار می‌رود. 

او سپس بیان کرد: نسل‌ها عوض می‌شوند و هرکدام زبان خود را می‌آورند، در دوره ما هم زبان‌هایی بود و سیدمهدی سمائی کتاب  «فرهنگ لغات زبان مخفی» را نوشت. زبان مخفی در دوره ما به گونه‌ای بود و در نسل زِد (Z) یک‌جور دیگر است. متأسفانه کاربرد واژه‌های بیگانه بسیار زیاد شده و  این را قبول دارم که شاید نتوانیم با  همه این‌ها مقابله کنیم ولی باید کار فرهنگی کرد. در واقع ارزش‌گذاری برای زبان فارسی مهم است و باید کاری بکنیم که زبان فارسی در ذهن نسل حاضر ارزشمند جلوه کند که این کار متأسفانه آنگونه که باید و شاید انجام نمی‌شود و البته کار فرهنگستان هم نیست.

تفاخر به زبان بیگانه

رسما دیگر فارسی حرف نمی‌زنند و متأسفانه این موضوع تفاخر شده است. باید  جای این تفاخر را عوض کنیم. باید به ملیت خودشان فخر بفروشند نه به ملیت بیگانه

 معاون گروه واژه‌گزینی زبان و ادب فارسی  تصریح کرد: فرهنگستان فقط می‌تواند معادل بسازد و دراختیار مردم بگذارد، اما زمانی که یک نفر به لحاظ فرهنگی علاقه‌ای به این زبان نشان نمی‌دهد، مشکل از جای دیگری است. باید جامعه، مسئولان جامعه، وزارت ارشاد و صداوسیما و... به  این فکر باشند که ما چه کنیم که نسل حاضر هویت ملی خود را ارج بنهد و از آن به عنوان یک میراث نگهداری کند نه اینکه آن را زبانی ببیند که کارایی نداشته و ترجیح می‌دهد به «میز» بگوید «تِیبل». الان اینجور شده، در گذشته در فروشگاه می‌گفتند در آن پیشخان  یا در آن قفسه است الان می‌گویند در آن تیبل است. همه کلماتی که دارند به کار می‌برند انگلیسی است و رسما دیگر فارسی حرف نمی‌زنند. متأسفانه این موضوع تفاخر شده و باید جای  این تفاخر را عوض کنیم. باید به ملیت خودشان فخر بفروشند نه به ملیت بیگانه. این فقط کار فرهنگستان نیست. وظایف  فرهنگستان مشخص است و سعی می‌کنیم با صداوسیما برنامه‌هایی در جهت تقویت زبان فارسی داشته باشیم. صحبت‌هایی شده اما باید کارهای بیشتری با وزارت ارشاد داشته باشیم که اهمیت این زبان و اهمیت ملیت خودمان را نشان بدهیم.

 او با بیان اینکه هویت ملی خودمان را در مقاطع مختلف و با صورت‌های مختلف نادیده می‌گیریم، اظهار کرد: زمانی که معیار کشور خوب، کشورهای اروپایی و یکی از  کشورهایی غربی می‌شود یا ترجیح می‌دهند در اینجا زندگی نکنند و خیلی‌ها دارند می‌روند یا زمانی که می‌خواهند وارد دانشگاه شوند از همان ابتدا برنامه‌شان این است که از کشور خارج شوند و برنگردند، خب زبان خود را بی‌اهمیت جلوه می‌دهند و درباره آن اصلا فکر نمی‌کنند. الان در جمع‌های جوانان دیده‌ام که رسما انگلیسی حرف می‌زنند و زمانی که به هم می‌رسند تمام  کلمات‌شان انگلیسی است. برخی از جمع‌ها همین است و رسما انگلیسی را دارند به زبان فارسی ترجیح می‌دهند. این اشکال از کار فرهنگی است که باید بکنیم و نکردیم شاید. هم فرهنگستان و هم نهادهایی مانند صداوسیما و وزارت ارشاد باید کارهایی داشته باشند اما  نمی‌توانیم با نسل زِد (Z) در مقابل گفتار روزمره‌اش کاری کنیم. فرهنگستان به تنهایی نمی‌تواند کاری کند زیرا به برنامه‌ریزی فرهنگی خیلی قوی احتیاج دارد. 

او  سپس بیان کرد: درباره واژه‌ها این حس را داریم که اگر از همان دوره دبستان و دبیرستان فارسی شود زمانی که دانش‌آموز به مقاطع بالاتر بیاید، استفاده می‌شود. یکی از کارهایی که ما داریم می‌کنیم این است که  با استادان دانشگاه ارتباط داریم و  واژه‌ها را تا توانستیم وارد کتاب درسی کردیم و در برخی از مقاطع مانند حوزه زیست‌شناسی، بحث‌هایی پیش آمد که موفقیت‌آمیز نبود و  همه واژه‌ها وارد نشد. اگر این واژه‌ها وارد کتاب درسی شود، خود به‌خود در زبان دانش‌آموز  جا می‌گیرد و زمانی که به دانشگاه برود این را می‌شناسد، زیرا درسش را خوانده  و امتحان داده و انگلیسی برایش مطرح نمی‌شود. «راکیزه» را به جای  «میتوکندری» ساختیم، دانش‌آموز نه «میتوکندری» را می‌شناسد و نه «راکیزه» را. شاید «یزه» از «راکیزه» را در «پاکیزه» دیده باشند. زمانی که دانش‌آموزی بخواهد آن را حفظ کند واژه را با تعریفش حفظ می‌کند و آن را یاد می‌گیرد و زمانی که به مقاطع بالای تحصیل می‌رسد به این فکر می‌کند که اصلا معنایش چه می‌شود و چطور ساخته شده است.

پرویزی یادآور شد: واژه‌هایی که وارد کتاب درسی شده‌اند با توضیح به آموزش و پروش داده می‌شوند و از آن‌ها خواسته‌ایم این توضیحات را در کتاب درسی بگنجانند که ریشه‌ این واژه چیست، از کجا آمده، واژه اصلی ریشه‌اش چه بوده است. اگر این کار را می‌کردند، شاید استقبال می‌شد. 

معاون واژه‌گزینی فرهنگستان با اشاره به دوره‌های واژه‌گزینی برای دانش‌آموزان استعدادهای درخشان، اظهار کرد: در ابتدا بچه‌ها نسبت به واژه‌ها خیلی جبهه‌ دارند؛ روز اول که تازه شروع می‌کنند، مسخره‌بازی‌هایی که در جامعه وجود دارد، انجام می‌دهند و  فرهنگستان و واژه‌ها را دست می‌اندازند، اما  زمانی که وارد کار عملی می‌شوند و خودشان می‌نشینند و واژه‌گزینی می‌کنند، باورتان نمی‌شود اگر بگویم آن‌ها می‌گویند «هیچ تصویری از واژه‌گزینی نداشتیم و چقدر جالب است». مثلا یکی می‌گوید «می‌خواهم بروم وبگاه راه‌ بیندازم». در واقع هرکدام از دانش‌آموزان به نحوی می‌خواهند به این فرایند کمک کنند.  امیدوارم ارتباط‌مان را بیشتر کنیم، در حد امکانات ارتباط داریم.

تلاش می‌کنیم راهی به میان مردم باز کنیم

او با بیان اینکه گاهی پذیرای فرهنگستان نیستند و همه جا باید پذیرای ما باشند، ادامه داد: ما با انجمن‌های علمی سروکار داریم و جوانانی را که وارد انجمن‌ها و دانشگاه‌ها می‌شوند، جلب کنیم. گروه‌های تخصصی داریم که انجمن‌های علمی عضو آن هستند، در همایش‌ها تا جایی که بتوانیم کار می‌کنیم، اما می‌دانیم با توجه به گستردگی علوم و پراکندگی نهادهای تصمیم‌گیر و عدم توجه کافی به زبان فارسی، شاید  در کوتاه‌مدت خیلی موفق نباشیم، اما همه تلاش‌مان را می‌کنیم که بتوانیم راهی به میان مردم باز کنیم.

پرویزی درباره اینکه به‌نظر مصوبات فرهنگستان وجه الزام‌آوری نداشته و فرهنگستان جایگاه پژوهشی و مشورتی دارد، با بیان اینکه به لحاظ قانونی رعایت مصوبات فرهنگستان الزامی است، به ایسنا گفت: تمام نهادهای دولتی، صداوسیما، خبرگزاری‌هایی که تحت نظارت دولت هستند، موظفند این مصوبات را به کار ببرند. فرهنگستان مؤسسه پژوهشی است و  رئیس‌جمهور باید حاصل کارش را ابلاغ کند و این‌ طرف و آن طرف به کار ببندند. اینکه دولت نمی‌تواند کاری کند ما نمی‌توانیم کاری کنیم. رئیس هیئت امنای فرهنگستان، رئیس‌جمهور است و مصوبات فرهنگستان‌ها از نظر دولت لازم‌الاجراست. مثلا صداوسیما ممکن است زیرمجموعه خاص دولت نباشد و بودجه از دولت نمی‌گیرد، اما نهاد دولتی است و باید به کار ببرد.

  مسئولان باید خود را به زبان فارسی مقید بدانند

او همچنین خاطرنشان کرد: زبان چیزی نیست که شما برایش پلیس داشته باشید  و بیاید جلو حرف زدن شما را بگیرد؛ متأسفانه سازمان‌های دولتی‌مان همکاری لازم را نمی‌کنند و نهادهای دولتی خود را ملزم به استفاده از مصوبات نمی‌دانند؛ مثلا زمانی که مسئولی در تلویزیون می‌خواهد راجع‌ به حوزه علمی صحبت کند، نمی‌آید قبل از سخنرانی جست‌وجو کند که آیا می‌شود فلان واژه را فارسی گفت یا نه، تند و تند انگلیسی‌اش را می‌گوید. مدتی از صداوسیما خواهش کرده بودیم اگر کسی واژه انگلیسی  می‌گوید، زیرنویس بیاید که فارسی این واژه این است. مدتی هم  آقای جلوداریان در صداوسیما برنامه‌ای داشت که روی واژه‌های فارسی حساسیت ایجاد کرده بود. معمولا در جلسات در حضور آقای حدادعادل و ما سعی می‌کنند فارسی حرف بزنند، اما به محض اینکه بیرون برویم، همان انگلیسی را ادامه می‌دهند. مسئولان باید خود را مقید بدانند. این موضوع قانون مجلس است و چیزی نیست که ما بگوییم. قانونی در سال ۱۳۷۵ در مجلس تصویب شده که به کار بردن اسامی، عناوین و اصطلاحات بیگانه ممنوع است و فرهنگستان مجری این قانون است و دارد کاری می‌کند به جای تمام واژه‌های بیگانه که به کار می‌رود، فارسی‌شان به کار برود، وقتی آن‌ها نمی‌توانند کاری کنند فرهنگستان به عنوان نهاد پژوهشی نمی‌تواند کاری کند.

نسرین پرویزی با بیان اینکه یکی از کارهایی که می‌توانیم انجام دهیم، تقبیح به کار بردن واژه‌های بیگانه است، در این زمینه توضیح داد: یعنی سعی کنیم با جلوه دادن زبان فارسی در برنامه‌هایی که با  صداوسیما داریم، مصاحبه‌ها و کارهای عملی بگوییم به کار بردن واژه بیگانه قشنگ نیست و اگر از این واژه‌ها استفاده می‌کنید، نمی‌توانید تفاخر کنید، زیرا سواد فارسی در کشورمان مهم‌تر از سواد انگلیسی است. کسانی که هم سواد فارسی‌شان خوب است و هم سواد انگلیسی‌شان، این واژه‌ها را آنطور که دیگران به کار می‌برند، به کار نمی‌برند. می‌خواهم در این زمینه مثالی بزنم. در فرانسه نیز به زبان‌شان اهمیت می‌دهند و دل‌شان نمی‌خواهد واژه‌های انگلیسی به کار برود.  شاید مانند ما قانونی از مجلس نداشته باشد، اما فرهنگستان‌شان فعال است و رصد می‌کند تا هر واژه‌ای  وارد زبان فرانسه نشود، مگر اینکه سال‌ها از آمدن واژه گذشته و جا افتاده باشد و معادل فرانسه نداشته باشد، آن‌ را می‌پذیرد. پذیرفتن واژه بیگانه برای‌شان به همان آسانی که برای ما هست، نیست. به‌راحتی از واژه‌های بیگانه استفاده می‌کنیم، می‌نویسیم و پخش می‌کنیم و عین خیال‌مان هم نیست.

 او ادامه داد: یکی از دوستانم تعریف می‌کرد در فرانسه برنامه‌ کوتاهی ساخته بودند که در این برنامه خانم و آقایی که نامزد بودند، به‌هم می‌رسند و این آقا ضمن صحبت به فرانسه، کلمات انگلیسی می‌پراند. دختر هم هر از گاهی فرانسه کلمات را می‌گوید و بعد می‌بیند گوش نمی‌کند و شروع می‌کند به انگلیسی حرف زدن و می‌گوید ظاهرا با انگلیسی راحت‌ترید، پس بگذارید به انگلیسی حرف بزنیم، اما پسر انگلیسی بلد نبود و دختر هم راهش را می‌کشد و می‌رود. برنامه‌های این‌ شکلی می‌سازند و سعی می‌کنند قباحت و بدی به کار بردن واژه‌های انگلیسی را نشان دهند و با این کار زبان فرانسه را تقویت کنند. ما هم باید بتوانید از این برنامه‌ها داشته باشیم، گویا ساختن برنامه در تلویزیون مشکل و هزینه‌هایش زیاد است و  در نتیجه ممکن است از آن استقبال نشود اما از طریق رادیو داریم همین تلاش را می‌کنیم که نشان دهیم زمانی که شما سواد فارسی‌تان زیاد باشد می‌توانید فارسی حرف بزنید و وقتی انگلیسی حرف بزنید، سواد فارسی شما کم است.

 معاون گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی سپس گفت: در واقع می‌خواهیم کاری کنیم که مردم بدانند زمانی باسواد هستند که زبان خود را خیلی خوب بدانند و آن زمانی می‌توانیم بگوییم سوادتان کم است که شما واژه فارسی برای بیان مفاهیم ندارید. پروفسور گالینسکی، رئیس سازمان اینفوترم (نهاد بین‌المللی فعالی در حوزه اصطلاح‌شناسی) در همایشی پیامی فرستاده بود، نوشته بود کشوری که می‌تواند مفاهیم علمی را به زبان مادری خود بیان کند، علم را واقعا درک می‌کند و کشوری که نتواند به زبان مادری بیان کند، در زبان خود ضعف دارد.  زمانی که علم را به زبان مادری یاد بگیریم خیلی فرق می‌کند. استاد برقی  داشتیم که بازنشسته شده و عضو گروه برق ما بود، در جلسه شورا گفت، قبل از جلسه  می‌خواهم چیزی بگویم. گفت: «من تازه دارم مفاهیم حوزه برق را می‌شناسم زیرا در تمام سال‌ها واژه‌های بیگانه را با یک تعریف حفظ کرده بودم، الان که در بطن واژه می‌روم و می‌فهمم انگلیسی‌اش چه بود و فارسی‌اش چی شد و چطور ساخته و به چه معنا ساخته شده، دارم علم خودم را درک می‌کنم.» ما تنها کشوری در منطقه هستیم که به زبان بومی خودمان تدریس می‌کنیم و این موضوع مایه افتخار ماست که می‌توانیم با فارسی همه رشته‌ها را تدریس کنیم، ممکن است واژه‌هایش را نداشته باشیم اما به راحتی می‌توانیم مفاهیم را بیان کنیم و بعد برای واژه‌هایش فکری کنیم.

واژه‌ها را متخصصان می‌سازند

 او درباره نگاه‌هایی که به فرهنگستان وجود دارد و واژه‌هایی که ساخته می‌شود؛ از حمله به فرهنگستان تا  مسخره کردن واژه‌ها، گفت: این‌ها از عدم آگاهی از  ساختار فرهنگستان است. نمی‌دانم تقصیر ماست یا نه اما در وبگاه‌مان تمام  بخش‌های فرهنگستان را  معرفی کرده‌ایم. گروه واژه‌گزینی و تمام گروه‌های تخصصی‌اش می‌آید  و تا کنون بیش از ۱۲۰ حوزه تخصصی کار کرده‌ایم و هرکدام  از این ۱۲۰ حوزه، هرکدام بین پنج تا هفت نفر استاد آن رشته آمدند و جلسات هفتگی و ماهانه داشتند و واژه‌گزینی کردند.  کسانی که در جلسات شورای واژه‌گزینی هستند، عضو واژه‌گزین هستند و عضو محتوایی نیستند و آن‌ها رصد می‌کنند که واژه تعریف درست داشته باشد، ساخت واژه درست باشد، با واژه دیگری تشابه نداشته باشد، آن‌ها بررسی می‌کنند که این موارد رعایت شده باشد و اصول و ضوابط واژه‌سازی را در فرهنگستان در نظر می‌گیرند. این واژه‌ها حاصل کار متخصصان است و عضو واژه‌گزین سعی می‌کند اشتباهات زبانی را اصلاح کند. در شورای فرهنگستان هم همین‌طور. شورای واژه‌گزینی فرهنگستان  متشکل از متخصصان به اضافه ادبا و زبان‌شناسان است و تعداد متخصصان هم کم نیست.  قطب‌الدین صادقی در حوزه هنری، هوشنگ مرادی کرمانی که به نوعی با زبان عموم در ارتباط است  و آقای مهندس کافی و استادان رشته‌های مختلف هستند و یا آقای دکتر حدادعادل متخصص فیزیک و فلسفه هستند و ادیب و زبان‌شناس نیستند. 

پرویزی درباره حضور متخصصان در جلسات شورای واژه‌گزینی گفت: ما به تدریج به این ترکیب رسیدیم؛ اوایل واژه‌گزینی در فرهنگستان، شورای عالی فرهنگستان واژه‌ها را بررسی می‌کرد که این موضوع خیلی زمان می‌برد. البته عموما واژه‌ها عمومی بودند. بعد واژه‌ها تخصصی شد و کسی مطالب را نمی‌فهمید، به این نتیجه رسیدیم در جلسه کسانی باشند که درکی از مفاهیم علمی داشته باشند و بتوانند به ادبا و زبان‌شناسان کمک کنند تا واژه مناسب انتخاب شود. ما از دید ادبی و ساخت واژه به آن نگاه کنیم و متخصص از نظر فنی به ما کمک کند و بگوید اگر فلان واژه را بگذارید رسای آن معنایی که شما می‌گویید، نیست. در واقع کار اصلی را متخصصان انجام می‌دهند و در موارد کمتر از پنج درصد و حداکثر ۱۰ درصد در تغییر آن واژه تأثیرگذاریم، واژه را متخصص ساخته و مجموعه واژه را با همکاری  همکاران ما که قبلا رصد کرده‌اند، به شورا می‌آورد و شورا در موارد بسیار عینا واژه‌ای را که اعضای  متخصص گفته‌اند، می‌پذیرد و تک‌وتوک ممکن است شبهه‌ای به لحاظ ساخت واژه یا نحوه بیان واژه به لحاظ آوایی وارد شود. متخصصان واژه‌ها را می‌سازند؛  مثلا «کروچه» را متخصصان صنایع غذایی ساختند.

 کمک از گویش‌ها برای واژه‌گزینی

 او سپس درباره اینکه آیا از گویش‌های مناطق مختلف ایران برای ساخت واژه‌ها استفاده می‌شود، توضیح داد: سال‌هاست بحث گویش‌ها در فرهنگستان مطرح است. ما گروه گویش‌شناسی داریم که کارهای مختلفی روی گویش‌ها انجام می‌دهد، منتها کار آن‌ها کاری است که به‌طور  معمول در حوزه گویش انجام می‌شود. گویش لری را آمدند در شاخه لری بررسی کردند، ۲۵۰۰ واژه‌ عمومی در زبان آن‌ها مانند پدر و مادر و آب و غذا و افعال ساده و... . اما گروه واژه‌گزینی طرحی داده و برنامه نرم‌افزاری آن نیز نوشته شده و حدود دو سال است که واژه‌ها را آزمایشی وارد می‌کنیم. تلفظ واژه‌های عمومی را مانند اینکه به «آب»، «اُو» می‌گویند نمی‌خواهیم، بلکه خود واژه‌ها را می‌خواهیم؛ مثلا فلان واژه در کجا به چه پدیده‌ای گفته می‌شود. «شی» در گیلانی برای چه‌جور بارانی به کار می‌رود. گروه علوم جو دارد انواع پدیده‌های جوی را بررسی می‌کند. در زبان معمول فارسی غیر از «باران»، «برف»، «تگرگ» و «مه» چیز زیادی نداریم و نمی‌توانیم تنوع پدیده‌ها را بیان کنیم، اما در گویش انواع پدیده‌های مختلف را داریم و تلاش می‌کنیم آن‌ها را بیابیم. در واقع دید واژه‌گزینی را در زمینه گویش‌ها در نظر داریم و واژه‌ها را جمع‌آوری می‌کنیم و امیدواریم به جایی برسد ولی هنوز نتیجه قابل عرضه‌ای نداریم که نشان دهیم. در برنامه نرم‌افزاری این مسئله را داشتیم که چه گروهی این کار را انجام دهد و در نهایت خود گروه واژه‌گزینی با همکاری گروه گویش‌ها انجام داد. برنامه‌اش  نوشته شده و تا کنون ۱۰۰ کتاب وارد شده و کتاب‌های مفصل‌تر هستند، همه واژه‌ها را وارد نمی‌کنیم و تنها اصطلاحاتی را که برای واژه‌گزینی نیاز داریم، وارد می‌کنیم.

 معاون گروه واژه‌گزینی فرهنگستان درباره اینکه از داستان‌نویسان و کتاب‌های‌شان برای واژه‌گزینی‌ها استفاده می‌شود، گفت: از نویسنده‌ها استفاده نمی‌کنیم زیرا هر نویسنده‌ای محدوه‌ کوچکی از واژه‌ها و گویش‌ها را که به دردش می‌خورد در کتابش مطرح کرده است، اما کتاب‌های‌شان موجود است و اگر لازم باشد مراجعه می‌کنیم. ما برای واژه‌گزینی‌ بیشتر از فرهنگ‌ها استفاده می‌کنیم. البته بیشتر حوزه‌های علمی را بررسی می‌کنیم وحتی آقای مرادی کرمانی که در جلسات ما حضور دارند، این واژه‌ها را در کار خود به کار نمی‌برند و واژه‌ها ربطی به حوزه‌های داستان‌نویسی ندارد و در علوم کاربرد دارد. در حوزه نجوم، علوم جوی، دام‌پروری از گویش‌ها استفاده می‌کنیم؛ مثلا در گویش‌ها دام‌ها در هر مرحله از رشد اسامی خاص خود را دارند و نیازی نیست واژه جدیدی بسازیم، پس از گویش‌ها استفاده می‌کنیم.

او تأکید کرد: شاید نویسنده‌ها به آن شکل نتوانند به ما کمک کند اما کتاب‌ها دور از دسترس ما نیست و دوستانی که با ما همکاری دارند خودشان نویسنده و مترجم و پژوهشگر هستند و اگر احساس کنیم می‌توانیم از نویسنده‌ها و رمان‌نویسان استفاده کنیم، استفاده کرده و در منابع قرار می‌دهیم؛ مثلا در حوزه دریایی رمانی نوشته شده و در آن انواع اصطلاحات حوزه دریایی آمده بود و گروه حمل و نقل دریایی، از این رمان استفاده کردند. اعضای گروه‌ها را وادار می‌کنیم اگر حوزه‌ای واژه‌ای بومی دارد، حتما رصد کنند و در گروه حمل و نقل دریایی از واژه‌هایی جنوبی به جای انگلیسی استفاده می‌کنیم، واژه‌هایی که معنای‌شان در فرهنگ معمول نیست و آن‌ها جست‌وجو کردند که در خلیج‌ فارس به این پدیده چه چیزی می‌گویند و ما هم استفاده می‌کنیم  و در کاربرگ می‌نویسم که این واژه برگرفته از  فلان لهجه و فلان شهر است.

به گفته پرویزی، اینترنت برای یافتن واژه‌های عمومی به آن‌ها کمک  بسیاری می‌کند؛ اینکه این واژه را چه کسی به کار برده است و هوش مصنوعی نیز در این زمینه کمک می‌کند، اما در حوزه تخصصی واژه‌ها کمتر وارد هوش مصنوعی شده و باید در این زمینه کار کرد و واژه‌ها را در این فضا قرار داد تا بعد از آن‌ها استفاده کنیم. 

 او در پاسخ به اینکه تمرکز گروه واژه‌گزینی بر واژه‌های تخصصی است، گفت: تمرکزمان نیست، اما بیشتر کارمان این‌گونه است. واژه عمومی را هم داریم و همکاران ما سال‌هاست دارند کار می‌کنند و رصد می‌کند و واژه‌ها را به‌طور مرتب  هر هفته رصد می‌کنند که چه چیز جدیدی می‌آید تا برایش معادل‌گزینی کنند و اگر  احساس کنند چیزی از قبل بوده و جا دارد تغییر کند،  سابقه را درمی‌آورند. البته بیشتر کار ما در جهت ساختن زبان فارسی به عنوان زبان علم است.

نسرین پرویزی درباره اینکه در وبگاه فرهنگستان امکانی وجود دارد تا واژه‌های پیشنهادی فرهنگستان به رأی مردم گذاشته شوند و یا پیشنهادهایی را از مردم دریافت کنند،  توضیح داد: واژه‌های فرهنگستان در دفتر جدید با تأخیر وارد می‌شود، اما همه دفترها در وبگاه ما هست و مردم می‌توانند به آنجا مراجعه کنند و ببینند واژه را فرهنگستان ساخته یا نساخته است. بخشی هم دارد که می‌توانند اظهار نظر کنند و نامه‌هایی را دریافت می‌کنیم که مردم راجع‌به واژه اظهار نظر کرده‌اند. روابط عمومی این نامه‌ها را به ما می‌دهد و اگر سؤالی کرده باشند، پاسخ می‌دهیم. قبلا در نشریه‌مان بخش «پیشنهاد شما چیست؟» را داشتیم تا اگر واژه اشکال داشت قبل از اینکه تصویب نهایی شود، عوض کنیم، اما این بخش را دیگر نداریم. واژه‌های مصوب در گروه‌های فرهنگستان اعلام می‌شود.  ما در تبلیغ مشکل داریم.

  در این زمینه بیشتر بخوانید:

واژه‌های پرحاشیه! + ویدئو

خداحافظ «کروچنده»!

 انتهای پیام