به گزارش ایسنا، در این نمایشگاه که حسین گنجی و امیر سقراطی نمایشگاه‌گردانی (کیورِیتوری) آن را بر عهده دارند، بیش از ۶۵ اثر از دوره‌های مختلف کاری دبیری، دربرگیرنده مضامینی چون اسطوره، عشق و خشونت به نمایش گذاشته خواهد شد. به گفته گنجی، یکی از اهداف برگزاری این نمایشگاه شفاف‌سازی آثار اهداشده و تشویق دیگر هنرمندان باسابقه و شناخته‌شده برای اهدای آثارشان به موزه هنرهای معاصر است.
نمایشگاه «به آینده سپرده شد» در موزه هنرهای معاصر تهران، حاصل کیوریت یا موزه‌پردازی حسین گنجی، پژوهشگر هنر به همراه امیر سقراطی، نقاش و پژوهشگر هنر است؛ نمایشی از نیم قرن نقاشی بهرام دبیری که در امتداد اهدای مجموعه‌ای از آثار او به گنجینه موزه هنرهای معاصر طراحی شده است.
در این گفت‌وگوی ایسنا با حسین گنجی، او از روند شکل‌گیری نمایشگاه، رویکرد کیوریتوریال در انتخاب آثار و معنای «به آینده سپرده شد» سخن می‌گوید؛ روایتی از پیوند هنر، موزه و معاصریت، و از نقاشی به‌مثابه میراثی زنده که میان گذشته و آینده در حرکت است.
- انتخاب آقای دبیری چطور صورت گرفت؟ آن‌هم با توجه به اینکه بر خلاف روال معمول، این بار موزه هنرهای معاصر تصمیم به برگزاری نمایشگاهی از یک هنرمند در قید حیات گرفته است.
- نقطه شروع این نمایشگاه، خودِ اهدای آثار بود، نه صرفاً تصمیم موزه برای تکریم یک هنرمند، که آن هم به جای خود امر درستی است. آقای دبیری مجموعه‌ای از نقاشی‌ها، طراحی‌ها، اسناد، پوسترها و دفترچه‌هایش را به موزه هنرهای معاصر تهران اهدا کرد؛ و چنین اهدایی در این مقیاس، هم در ایران نادر است و هم در استانداردهای موزه‌ای جهان و در نتیجه می‌طلبید که این مجموعه با طرح یک پروژه کیوریتوریال به نمایش عمومی گذاشته شود.
این موضوع هم در جهت شفاف‌سازی آثار اهداشده است و هم در راستای تشویق دیگر هنرمندان باسابقه و شناخته‌شده که ترغیب شوند و به موزه اثر یا آثاری را از مجموعه خود اهدا کنند. از سوی دیگر، دبیری هنرمندی است که پنج دهه پیوسته در صحنه نقاشی ایران حضور داشته، درباره‌اش نوشته شده، دوره‌بندی دارد، با متریال و شیوه‌های مختلف کار کرده و عملاً تبدیل به یک «مورد مطالعاتی» در تاریخ نقاشی معاصر ایران شده است. یعنی در عین اینکه در قید حیات و فعال است، آثارش به‌لحاظ تاریخی، آن‌قدر لایه‌دار و شکل‌گرفته هست که بشود در موزه به آن به‌عنوان «بخشی از جریان هنر معاصر ایران» نگاه کرد.
به تعبیر ساده، این انتخاب یک استثناء سلیقه‌ای نبود؛ نتیجه تلاقی سه چیز بود: اهدای آثار، جایگاه تثبیت‌شده دبیری در نقاشی معاصر و مأموریت موزه هنرهای معاصر تهران به‌عنوان حفظ و نگهداری حافظه بصری هنر معاصر ایران.
- آثار آقای دبیری به چه صورت و بر اساس چه رویکردی انتخاب و چیدمان (کیوریت) شدند؟ شما و آقای سقراطی در انتخاب آثار هنرمند موضوع یا نگاهی را بیشتر مورد توجه داشتید؟
- انتخاب و رویکرد ما محدود به آثار اهداشده و موجود در گنجیه موزه هنرهای معاصر بود ولی در عین حال نمی‌خواستیم صرفا نگاه «تاریخ‌نگارانه» داشته باشیم. آنچه برای من و امیر سقراطی مهم بود، چند محور مفهومی بود که در تمام کارنامه دبیری حضور دارد و به ما سرنخ روایی را می‌داد. پیوند ادبیات و نقاشی، اسطوره و انسان و مسائل اساسی او یعنی عشق و خشونت و مهم‌تر از همه «تداوم خط و فیگور» در میان این همه مدیوم و دوره بود.
بر همین اساس، انتخاب‌ها به‌سمت آثاری رفت که این محورهای فکری را برجسته کنند؛ نه لزوماً «معروف‌ترین» کارها، بلکه کارهایی که در کنار هم بتوانند یک روایت مناسب از دبیری را بسازند: از آدم‌ها و افسانه‌ها تا کارهای اسطوره‌ای، از تابلوهای رئالیستی تلخ‌تر تا کارهای عاشقانه و آبی‌تر و در نهایت طبیعت بی‌جان‌ها و نمادها و حیوان‌ها که امیدواریم نوعی «فرود آرام» نمایشگاه را رقم بزند.
در عمل، کیوریت کردن این نمایشگاه مثل چیدن یک متن چندفصلی بود: هر گالری یک فصل است و هر فصل باید جمله خودش را کامل کند، ولی در عین حال به فصل بعدی متصل باشد و برای همین از نقل قول‌های نویسندگان برجسته‌ای درباره بهرام دبیری استفاده کردیم که چنین کارکردی را بر عهده داشتند.
خوشبختانه به دلیل اینکه بهرام دبیری در چهارراه ارتباطی روشنفکران و اهالی ادبیات و هنر قرار داشت، متون و نقل قول‌های بسیاری نیز درباره کارهایش بود که کار ما را برای انتخاب سخت‌تر می‌کرد، ولی در عین حال امکان می‌داد که بتوانیم از شخصیت‌های مختلفی برای تبیین و معرفی آثار او بهره ببریم.
- آیا آثار منتخب برای نمایش صرفا از مجموعه اهدایی به موزه هستند یا آثاری از کلکسیون‌های دیگری نیز در این نمایشگاه حضور دارند؟
- پایه اصلی نمایشگاه، همانطور که گفتم بر اساس آثارِ اهدایی بهرام دبیری به گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران و در مرحله دوم آثار موجود در گنجینه موزه از دوره‌های پیشین بود. اما به ناچار برای اینکه روایت ما ناقص نباشد به صورت بسیار محدود و در حد چند اثر از مجموعه خصوصی او نیز به امانت گرفته شد که در نمایشگاه با لیبل (برچسب) متفاوت مشخص و متمایز شده است.
چون عنوان نمایشگاه «به آینده سپرده شد» است، طبیعی بود که ستون اصلی روایت بر آثار اهدایی و گنجینه استوار باشد؛ اما برای اینکه ۵۰ سال نقاشی او به‌شکل «روایت‌مند» دیده شود، ناچار بودیم در بعضی جاها حلقه‌های مفقوده تصویری را با آثار امانی پر کنیم؛ آثاری که به‌لحاظ فرمی یا مفهومی گره یک فصل را باز می‌کردند.
- در جریان انتخاب و چیدمان (کیوریت کردن) نمایشگاه تا چه اندازه آقای دبیری نقش داشتند؟
- روند کار، کاملاً گفت‌وگومحور و مشارکتی بود، اما تصمیم نهایی، تصمیم کیوریتوریال موزه است. چند بار در کارگاه آقای دبیری نشستیم، آثار را ورق زدیم، دوره‌ها را مرور کردیم؛ خود او به بعضی کارها اشاره کرد، اما هم موزه و هم خود ایشان دست ما را در انتخاب باز گذاشتند.
حتی خوب است اینجا بگویم که در روند کیوریتوری به دلیل اینکه سعی داشتیم از تمامی دوره‌های کاری دبیری آثاری در نمایش داشته باشیم تا روایت بصری او کامل‌تر و چندوجهی‌تر دیده شود، در گفت‌وگوها و جلسات متعددی که با خودِ هنرمند داشتیم، این نگاه به «جامع‌بودن روایت» سبب شد تا به انتخاب و اهدای آثار بیشتری از سوی ایشان برسیم؛ آثاری که برخی پیش‌تر در فهرست اهدا نبودند.
به بیان دیگر، فرایند کیوریتوری در این پروژه صرفاً گزینش برای نمایش نبود، بلکه نقشی فعال در توسعه گنجینه موزه و هدایت روند اهدای آثار ایفا کرد. در واقع، هدف ما این بود که کیوریتوری نه‌فقط چیدمان نمایشگاه، بلکه بخشی از سیاست فرهنگی موزه در حفظ و گسترش حافظه تصویری هنر معاصر ایران باشد. این همکاری میان موزه، هنرمند و کیوریتورها موجب شد مجموعه‌ای شکل بگیرد که هم نمایشگاه کنونی را غنی‌تر کند و هم گنجینه آینده موزه را پربارتر سازد و هم ان‌شاءالله در تشویق دیگر هنرمندان برای این امر موثرتر واقع شود.
- علت انتخاب نام نمایشگاه یعنی «به آینده سپرده شد» بر چه اساس و نگاهی صورت گرفته است؟
- عنوان «به آینده سپرده شد» هم از حرکت آثار می‌آید، هم از ماهیت نقاشی دبیری. از یک‌سو، خود عملِ اهدای آثار یعنی اینکه هنرمند، کارنامه خودش را از حالت اموال شخصی درمی‌آورد و به یک حافظه عمومی می‌سپارد. این عمل، به معنای دقیق کلمه «سپردن به آینده» است؛ یعنی این آثار دیگر فقط به نسلِ هم‌زمان او تعلق ندارند، بلکه به نسل‌هایی که هنوز نیامده‌اند هم حقِ دیدن و خواندن آن‌ها داده می‌شود.
از سوی دیگر، در خود نقاشی‌های دبیری همیشه یک گفت‌وگو میان گذشته و امروز وجود دارد: ما به‌عنوان کیوریتور، این وضعیت را نه «بازگشت به گذشته»، بلکه حرکت مداوم گذشته به سمت آینده دیدیم؛ گذشته‌ای که در کار دبیری مدام بازآفرینی می‌شود.
خودِ آقای دبیری در گفت‌وگویی که من با او داشتم، چند بار تأکید کرد که با این اهدا «امانت را به صاحبش یعنی مردم سپرده» و از سرنوشت آثار بعد از خودش کمتر نگران است. ما این جمله را جدی گرفتیم و عنوان نمایشگاه را عملاً بر شانه همین ایده گذاشتیم: اینکه هنر، اگر قرار است بماند، باید به آینده سپرده شود، نه در خلوت کارگاه دفن شود.
***
نمایشگاه «به آینده سپرده شد» با هدف مرور ۵۰ سال فعالیت هنری بهرام دبیری از ۱۹ آبان تا ۲۵ آذر ۱۴۰۴ در موزه هنرهای معاصر تهران برگزار می‌شود.
انتهای پیام
نظرات