پايه‌گذار سازمان ميراث فرهنگي: ناتواني در نگهداري تخت جمشيد (پارسه) از تجاوز حفاران غيرمجاز، ننگ‌آور است /وضعيت ناگوار پارسه (تخت جمشيد) پايان مي‌يابد؟/43
زماني وقتي مي‌خواستند سپاه ملتي را به زانو درآورند، برجسته‌ترين بيرق‌داران و پهلوانان آن را هدف قرار مي‌دادند و بر زمين مي‌افكندند. بي‌شك، محوطه‌ي باستاني پارسه (تخت جمشيد)، برجسته‌ترين و مشهورترين نماد هويت تاريخي و تمدني ما در هزاره‌هاي گذشته است؛ پس هرگونه تجاوز به حريم آن، خدشه بر هويت تمدني ما ازسوي جاهلان و بيگانگان در عصر حاضر محسوب مي‌شود.
چند روزي است كه خبر تجاوز حفاران غيرمجاز به حريم اين محوطه‌ي تاريخي در سطح وسيعي مطرح شده است؛ محوطه‌اي كه ديگر در بيابان‌هاي اطراف جيرفت و بزمان و دلگان و ده‌ها و صدها نقطه‌ي ديگر در نواحي مختلف كشور پهناور و عزيزمان نيست؛ پررفت‌وآمدترين محوطه و جزو نخستين آثار جهاني‌شده‌ي ما و در صدر برنامه‌ريزي‌ها و بودجه‌بندي‌هاست. ازسوي ديگر، چند روزي است كه مسؤولان امر، همچنان بر مطلوب بودن شرايط و مربوط بودن حفاري‌ها به گذشته‌اي نه‌چندان دور، تاكيد دارند. اين در حالي است كه در سال‌هاي نه‌چندان دورتر، تجربه‌هاي تلخي در زمينه‌ي سرقت اشياي موجود در پارسه (تخت جمشيد) را به‌خاطر داريم كه انگار هيچ‌گاه تمامي نخواهد يافت.
حال اين سه نكته مي‌تواند مورد پرسش و سپس پاسخگويي قرار گيرد: يكي اين‌كه بر فرض صحت اعلام مسؤولان امر در مورد زمان حفاري‌هاي اخير ـ كه برخي از كارشناسان و پژوهشگران باستان‌شناسي در گفت‌وگوهايي با ايسنا خلاف آن‌را عنوان مي‌كنند ـ چرا در همان يك و نيم سال پيش (زمان مورد اشاره) موضوع تجاوز به يك سرمايه‌ي ملي در سطوح عمومي و رسمي اعلام نشد؟ دوم اين‌كه اگر بودجه و امكانات كافي در محوطه وجود ندارد و در محوطه‌هاي ديگر هم وجود نيست، پس امكاناتي كه بالاخره وجود دارند، كجاست؟ اگر در پارسه (تخت جمشيد) نمي‌تواند باشد، پس ديگر براي چه وجود دارد؟ سوم اين‌كه اگر مهم‌ترين نماد تمدني ما هم به‌روال محوطه‌هاي تاريخي در دوردست‌ها و كوه‌ها و بيابان‌ها مورد غارت قرار گيرد، پس فلسفه‌ي وجودي نهادهاي ذيربط در چه مفهوم‌هايي تعريف مي‌شود؟
اين پرسش‌هاست كه انتقادهاي صريح و دردمندانه‌ي پايه‌گذار و نخستين رييس سازمان ميراث فرهنگي كشور را برمي‌انگيزد كه مي‌گويد: ناتواني در نگهداري از محوطه‌هاي اطراف تخت جمشيد (پارسه) از تجاوز حفاران غيرمجاز، بسيار ننگ‌آور است؛ يعني ما اين‌قدر لياقت نداريم كه از مشهورترين، واضح‌ترين، درچشم‌ترين و جلوي‌روترين آثارمان حفاظت كنيم؟ چرا وضعيت بايد به‌گونه‌اي باشد كه حفاران غيرمجاز پس از غارت دورافتاده‌ترين تپه‌هاي تاريخي كشور، جرات و جسارت نزديك شدن به نواميس ايران را داشته باشند؟
دكتر سيدمهدي حجت كه از بنيان‌گذاران اصلي سازمان ميراث فرهنگي كشور محسوب مي‌شود، در واكنش به انتشار خبر حفاري غيرمجاز در محدوده‌ي تخت جمشيد (پارسه) با بيان اين مطالب، چنين اخباري را براي علاقه‌مندان به حوزه‌ي ميراث فرهنگي، بسيار خراشنده و برخورنده توصيف كرد و هر عذري را در اين‌باره غيرقابل قبول دانست.
او كه به گفته‌ي خودش 10 سال در بحران‌هاي زمان جنگ در سازمان ميراث فرهنگي بوده و به همين جهت با تنگناهاي آن آشناست، مهم‌ترين اقدام را براي جلوگيري از ادامه‌ي فاجعه‌ي حفاري‌هاي غيرمجاز در تخت جمشيد (پارسه)، بسيج عمومي دانست و برنامه‌هايي را كه براي تحقق چنين بسيجي بايد انجام شود، در گفت‌وگو با بخش ميراث فرهنگي خبرگزاري دانشجويان ايران چنين شرح داد: يكي از عواملي كه تحقق اين وقايع را ممكن مي‌كند، جراتي است كه حفاران غيرمجاز پيدا كرده‌اند و اين جرات ـ بايد ـ با صدور بيانيه يا اعلاميه و يا حضور نيروهاي متعدد اعم از بخش‌هاي دولتي مانند وزارت كشور، استانداري‌ها و نيروهاي انتظامي، كم شود و حفاران غيرمجاز، فضا را براي فعاليت‌هاي خود ناامن احساس كنند. از سوي ديگر، هر سايت تاريخي برحسب اهميتي كه دارد، حفاظت‌هاي مختلفي را مي‌طلبد؛ وقتي مجموعه‌اي مانند تخت جمشيد (پارسه) به ثبت جهاني رسيده، در حدي است كه بيشتر از اين نمي‌توان توجه‌ها را به آن جلب كرد. ممكن است ما 700 هزار تپه‌ي تاريخي بسيار باارزش هم در كشور داشته باشيم كه اطلاعات خوبي داشته باشند، ولي به‌دليل كثرت و دورافتاده بودن، نمي‌توان از تمام آن‌ها مراقبت كرد؛ اما اين عذر در مورد تخت جمشيد (پارسه) پذيرفتني نيست.
وي معتقد است كه انعكاس ارزش‌هاي تاريخي و فرهنگي تخت جمشيد (پارسه) در رسانه‌ها، امكان بروز سوء نظر را درباره‌ي آن كاهش مي‌دهد و در اين راستا، وزيران و دولت‌مردان مي‌توانند در سخنان خود از سايت‌هاي تاريخي مهم كشور نام ببرند و با اين كار، توجه ديگران را به اين بخش‌ها جلب كنند.
حجت مهم‌ترين عامل را براي حفاظت از آثار تاريخي، پيش‌گيري فرهنگي دانست و افزود: بزرگ‌ترين اسلحه براي حفاظت از سايت‌هاي تاريخي، حفاظت فيزيكي نيست، بلكه بايد حفاظت را در ذهن‌ها ايجاد كرد؛ مسؤولان فرهنگي و رسانه‌هاي در ايجاد حفاظت ذهني در ميان مردم نقش بسياري دارند. اين امر حتما بايد تحقق يابد؛ تا مانند امروز عزادار اتفاقي نباشيم كه در تخت جمشيد (پارسه) رخ داده است.
اقدام دومي كه اين استاد دانشگاه براي جلوگيري از ادامه‌ي فاجعه‌ي حفاري‌هاي غيرمجاز لازم دانست، ايجاد زمينه براي حفاظت فيزيكي از آثار بود و در اين‌باره، توضيح داد: وقتي سايتي مانند تخت جمشيد (پارسه) كه 70 سال در آن كاوش شده است و هر روز صدها نفر از آن بازديد مي‌كنند، مورد دستبرد قرار مي‌گيرد، مانند آن است كه فردي جلوي چشم مسؤول بانك، پول‌هاي مردم را بدزدد. اين بسيار زشت و قبيح است كه پنهاني‌ترين ناموس يك فرد كه از آن حفاظت مي‌كند، مورد تعرض قرار گيرد.
مطلب ديگري كه حجت توجه مسؤولان را به آن جلب كرد، زنده نگه داشتن سايت‌هاي باستاني بود كه او درباره‌اش اظهار داشت: وقتي سايتي علمي، زنده نگه داشته شود، تعرض نسبت به آن كاهش مي‌يابد؛ اما محوطه‌هاي تاريخي با بي‌توجهي مانند لاشه‌اي مي‌شوند كه كفتارها نسبت به آن‌ها طمع مي‌ورزند. حفاران غيرمجاز مانند لاشخورهايي هستند كه تكه‌تكه از آثار تاريخي مي‌برند و حيثيت آن‌ها را مخدوش مي‌كنند و براي آن‌كه لاشخورها دور موجودي جمع نشوند، بايد زندگي در آن جريان داشته باشد. امروز، كشور ما به احياي هويت خود نياز دارد تا براي آينده برنامه‌ريزي كند؛ لذا در اين شرايط، نبايد مطالعه‌ي سايت‌هاي تاريخي ما اين‌قدر ضعيف انجام شود، بلكه محوطه‌هاي تاريخي، بايد مانند لانه‌هاي زنبور باشند كه گروه‌هاي مختلف به آنجا بيايند. اگر مسؤولان، حيات را در سايت‌هاي طراز اول ايجاد كنند، ديگر لاشخورها به سراغ آن‌ها نمي‌روند. اگر پيش از اين، تخت جمشيد (پارسه) را به‌درستي مراقبت كرده بوديم، حالا به اين روز نمي‌افتاديم و گواه درست عمل نكردن ما در گذشته، حضور امروز حفاران غيرمجاز در تخت جمشيد (پارسه) است و حال بايد طوري رفتار كنيم كه امكان بروز فساد در ديگر سايت‌هاي تاريخي كشور فراهم نشود.
وي در ادامه‌ي سخنان خود در پاسخ به اين پرسش خبرنگار ايسنا مبني بر اين‌كه براي جلوگيري از فعاليت حفاران غيرمجاز، نيروهاي امنيتي و انتظامي را مانند زمان مديريت شما در سازمان ميراث فرهنگي ـ براي باز پس‌گيري تكه‌اي از تخت جمشيد (پارسه) از سارقان ـ مي‌توان بسيج كرد؟ با اشاره به جريان دزديده شدن تكه سنگي از آن مجموعه و همكاري نگهبان تخت جمشيد (پارسه) با مسؤولان سازمان براي جلوگيري از سرقت كه درنهايت سارقان به هدف خود رسيدند و به دستور دادستان كل كشور و همكاري ديگر بخش‌ها، نيروهاي انتظامي بسيج شدند و علاوه بر پيدا كردن آن سنگ، ده‌ها شيء تاريخي ديگر را نيز يافتند، گفت: در آن جريان ما شانس خدمتي آورديم و گذشته از حكمي كه ازسوي دادستان صادر شد، با كميته‌ي انقلاب اسلامي، جلسات متعددي براي مبارزه با قاچاقچيان داشتيم كه البته هر بار نيز به دلايلي طرح‌هاي ما اجرا نمي‌شد؛ به‌عنوان مثال، يك‌بار در راستاي مبارزه با قاچاقچيان قرار بود اقدامي انجام شود و جنجالي به‌راه بيفتد، ولي درست شب قبل از اجراي آن طرح، در يكي از روزنامه‌هاي رسمي كشور مقاله‌اي نوشته و در آن تلويحا به اين موضوع اشاره شد كه فردا ممكن است چنين اتفاقي بيفتد؛ چون قاچاق اموال فرهنگي، سودهاي ميلياردي دارد، مسائل مربوط به آن هم بسيار پيچيده است و حتا فعاليت‌هاي كلان اقتصادي يا سياسي ضد انقلابي نيز از اين راه انجام مي‌شود. به‌علاوه، بسياري از افرادي كه با انقلاب موافق نيستند از راه قاچاق اشياي عتيقه خود را از نظر اقتصادي تقويت مي‌كنند.
وي در ادامه از اين موضوع كه چند سال پس از آن اتفاق، جريان بازگشت و آن روند به قيام و اراده‌اي ملي تبديل نشد، اظهار تاسف كرد.
حجت در پاسخ به پرسشي ديگر درباره‌ي اين احتمال كه دست‌اندركاران و افراد مورد اعتماد سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري نيز در قاچاق اشياي تاريخي دست داشته باشند، تصريح كرد: اين پرسشي است كه در ابتداي ورود به سازمان براي من هم پيش آمد؛ اما پس از آشنايي بيشتر با آن، متوجه اين حقيقت شدم كه افرادي كه ارزش‌هاي فرهنگي آثار را مي‌فهمند، به ارزش‌هاي مادي آن بي‌توجه‌اند و حداقل در 97 درصد موارد چنين است. البته من در اين مورد قسم نمي‌خورم؛ چون حتا گاهي در ميان برجستگان نيز افراد فاسد پيدا مي‌شوند و در اين مورد هم بايد مراقبت‌هاي لازم را به‌عمل آورد. همان‌طور كه استاد دانشگاه باستان‌شناسي بود كه شيئي از طلا را تكه‌تكه كرده و از موزه خارج كرده بود؛ ولي در حالت كلي، باستان‌شناسان اشياي تاريخي را ناموس خود مي‌دانند.
انتهاي پيام
- در زمینه انتشار نظرات مخاطبان رعایت چند مورد ضروری است:
- -لطفا نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.
- -«ایسنا» مجاز به ویرایش ادبی نظرات مخاطبان است.
- - ایسنا از انتشار نظراتی که حاوی مطالب کذب، توهین یا بی‌احترامی به اشخاص، قومیت‌ها، عقاید دیگران، موارد مغایر با قوانین کشور و آموزه‌های دین مبین اسلام باشد معذور است.
- - نظرات پس از تأیید مدیر بخش مربوطه منتشر می‌شود.
نظرات