مسؤول گروه واژه‌گزيني فرهنگستان زبان و ادب فارسي به انتقادهاي واردشده به فرهنگستان در زمينه‌ي معادل‌سازي براي واژه‌هاي غيرفارسي پاسخ داد.
نسرين پرويزي در گفت‌و‌گو با خبرنگار بخش ادب خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، در جواب به اين سؤال كه ورود واژه‌هاي بيگانه به زبان فارسي چقدر براي زبان فارسي به عنوان تهديد محسوب مي‌شوند، گفت: به نظر من، اين واژه‌ها براي زبان فارسي تهديد هستند. فناوري‌هاي نوين با خودشان يك‌سري واژه مي‌آورند. اين واژه‌ها را نبايد در نحو زبان به كار ببريم. اگر بخواهيم اين واژه‌ها را عينا به كار ببريم، شما ناچاريد ساختار زبان و جمله را تغيير بدهيد تا بتوانيد همان واژه را كه صرف مي‌شود و در زبان خودش تركيبات و مشتقاتي دارد، استفاده كنيد.
او در عين حال گفت: فينگليش‌نويسي بر روي زبان فارسي خيلي تأثير ندارد؛ چون شما همان فارسي را داريد مي‌نويسيد و اين روي زبان اثر ندارد؛ اما روي اختصارات اثر دارد؛ چون ممكن است اختصارات را به انگليسي بنويسيد. اين موضوع‌ها روي زبان اثر نمي‌گذارد؛ هرچند روي هويت ما اثر مي‌گذارد. الآن تمام كشورها تلاش كرده‌اند تا فناوري‌ها را با زبان خودشان هماهنگ كنند. اينترنت را در فرانسه باز مي‌كنيد، فرانسوي است، در اتريش، آلماني است و در چين، چيني است؛ اما در ايران هنوز همه چيز به انگليسي باز مي‌شود؛ در نتيجه، شما ناچاريد از انگليسي استفاده كنيد، انگليسي را بفهميد و همه‌ي ارتباطات‌تان به زباني غير از زبان فارسي صورت بگيرد. اين‌ها تأثيرگذار است و تأثير مخربي بر روي جوانان دارد؛ چون الآن جمله‌بندي‌هاي اين واژه‌ها و اصطلاحات و حرف‌هاي اضافه‌اي كه با آنها به كار مي‌برند، تحت تأثير واژه‌هايي است كه در انگليسي به كار برده مي‌شود. وقتي هم كه اين واژه‌ها در فارسي به كار برده شود، تغييراتي را ايجاد مي‌كند.
مسؤول گروه واژه‌گزيني فرهنگستان درباره‌ي توان مقابله‌ي زبان فارسي در مقابل اين تهديد‌ها گفت: زبان فارسي در مقابله با الفاظ بيگانه، يكي از تواناترين زبان‌هاست؛ چون به راحتي از پسوند و پيشوند‌ها مي‌توانيم استفاده كنيم و امكان هرگونه ساختي وجود دارد. در زبان عربي شايد اين امكان‌پذير نباشد؛ چون چنين چيزي ندارد و آنها گاهي مجبورند به جاي يك كلمه، يك جمله بنويسند. اما زبان فارسي جواب‌گوي تمام نيازهاي علمي است.
او افزود: ما در فرهنگستان، نزديك به 30هزار واژه را معادل‌گزيني كرده‌ايم. از اين 30هزار واژه، 300 واژه عمومي است و بقيه علمي است كه رشته‌هاي مختلفي چون علوم پايه، شيمي، مهندسي و زيست‌شناسي را دربر مي‌گيرد. ما به راحتي براي همه‌ي اين واژه‌ها معادل‌سازي كرده‌ايم. براي ساخت آنها برخي از ساخت‌هاي پيشين زبان خودمان را زنده كرديم؛ براي اين‌كه زبان فارسي پيشينه‌ي طولاني دارد و امكانات زبان فارسي براي واژه‌سازي به هيچ عنوان كم نيست. ساختار زبان‌ها با يكديگر تفاوت دارد؛ مثلا ممكن است ما براي يك كلمه‌ي انگليسي كه دو، سه كلمه است، يك معادل يك‌كلمه‌يي داشته باشيم و يا بالعكس، ممكن است ما يك تركيب به كار ببريم و آنها يك كلمه استفاده كنند.
پرويزي در ادامه گفت: بنابراين به راحتي مي‌شود براي تمام واژه‌هاي علمي و مشتقات آنها معادل گذاشت، خصوصا براي واژه‌هايي كه تك‌واژه هستند. ما نمي‌توانيم واژه را تك‌واژه درنظر بگيريم؛ چون ديگر رشدي در زبان پيدا نمي‌كند و نمي‌شود از آن فعل، صفت و ... ساخت. از سوي ديگر، اگر واژه‌اي هم وارد زبان شود، چون به نحو زبان وارد نمي‌شود، تأثير ندارد؛ اما اگر واژه‌اي وارد نحو زبان شود، تأثيرگذار است. اما غالب واژه‌هاي علمي اگر وارد زبان شود، اثر مخرب دارد؛ در نتيجه، اين واژه‌ها بايد معادل‌سازي شوند.
مسؤول گروه واژه‌گزيني فرهنگستان درباره‌ي انتقادهاي واردشده به فرهنگستان در زمينه‌ي كارآيي واژه‌هاي مصوب و سرعت تصويب واژه‌ها، گفت: فرهنگستان واژه‌هايي را كه مي‌سازد، 80درصدشان را از جامعه‌ي علمي مي‌گيرد؛ يعني اين واژه‌ها معادل‌هايي داشته‌اند و به كار گرفته شده‌اند. شايد اين معادل‌ها ساخت‌شان غلط بوده، ما ساخت آنها را تغيير داده‌ايم و يا تعدادشان زياد بوده، كه ما يكي را انتخاب كرده‌ايم. به ندرت ما خودمان به واژه‌سازي جديد دست زده‌ايم؛ مگر در مورد فناوري‌هاي جديد كه معادلي نبوده و انگليسي‌شان عينا وارد زبان شده است.
او درباره‌ي سرعت واژه‌سازي در فرهنگستان زبان و ادب فارسي خاطرنشان كرد: در مقايسه با فرهنگستان اول و دوم، سرعت ما خوب بوده است. فرهنگستان اول حداكثر دوهزار واژه را تصويب كرد و فرهنگستان دوم در حد 600 واژه تصويب كرد. همان زمان‌ها هم انتقادهايي به واژه‌هايي چون «دانشكده» و «دانشگاه» شده است كه اين واژه‌ها گويا نيستند. در هر زماني كه واژه ساخته شود، چون نوست و مردم با آنها آشنا نيستند، با آن واژه سرناسازگاري دارند. اما بايد از ساخت واژه زمان بگذرد. فرهنگستان اول در سال 1314 فعاليت مي‌كرده است. اگر براي شما واژه‌هايي چون «شهرداري»، «شهرباني»، «دانشگاه» و «دانشكده» معمولي است، در زمان تصويب‌شان، خيلي غريب بوده‌اند و اعتراض‌هايي هم از سوي كساني چون تقي‌زاده، هدايت و اقبال آشتياني شده است كه آنها سردم‌دار زبان و ادبيات بوده‌اند.
پرويزي در ادامه عنوان كرد: بنابراين بايد زمان بگذرد. طبيعتا يك‌سري از واژه‌هاي فرهنگستان اول جا نيفتاده و واژه‌هاي فرهنگستان دوم هيچ‌كدام در جامعه جا نيفتاده؛ چون سره‌گرايي اين واژه‌ها بيش از حد بود.
او اظهار كرد: الآن ما را به عربي‌گرايي متهم مي‌كنند؛ در حالي‌كه فرهنگستان نه عربي‌ستيز است، نه عربي‌گرا، نه سره‌گراست و نه با واژه‌هاي اصيل فارسي سر ستيز دارد. فرهنگستان دوم سره‌گرا بود؛ اما جامعه نپذيرفت؛ به خاطر اين‌كه واژه‌ها به همان اندازه‌اي بيگانه بودند كه واژه‌هاي خارجي. در نتيجه هيچ واژه‌ي مصوب آنها جاي نيفتاد. در مجموع، بايد به واژه‌ها زمان داد كه در جامعه رشد كنند و جا بيفتد.
مسؤول گروه واژه‌گزيني فرهنگستان سپس درباره‌ي عملكرد فرهنگستان در معادل‌سازي واژه‌ها، گفت: فرهنگستان قرار نيست براي همه‌ي واژه‌ها معادل بسازد. اين اتفاق در هيچ كشوري رخ نمي‌دهد. فرهنگستان دارد الگو مي‌دهد و به جاي اين‌كه تنها خودمان معادل‌گزيني كنيم، از استادان و انجمن‌هاي علمي هم ياري گرفته‌ايم. ما نزديك به 46 گروه داخل فرهنگستان داريم. اما از چند سال پيش، انجمن‌هاي علمي را درگير كرده‌ايم؛ اين كار يعني آموزش معادل‌گزيني در جامعه. ما همين‌قدر خيال‌مان راحت است كه جامعه به اين موضوع حساس شده است. همين چند روز پيش، از يك مؤسسه‌ي دولتي از من سؤال كرده بودند كه در تقدير‌نامه چه واژه‌هايي مي‌شود به كار برد. اين براي فرهنگستان بسيار مهم است كه جامعه به واژه‌گزيني حساس شده است. مردم بايد خودشان به زبان خودشان حساس شوند كه واژه‌ي بيگانه به كار نرود. حالا واژه‌ي بيگانه ممكن است عربي باشد كه مردم خوش‌شان نيايد يا مغولي و تركي، ممكن هم هست واژه‌هاي اروپايي باشد. مردم اكنون حساس شده‌اند و اين حساسيت نقشي بوده است كه فرهنگستان مي‌خواسته در جامعه ايفا كند؛ حتا اگر بيايند در برنامه‌هايي واژه‌هاي ما را نقد كنند و به تمسخر بگيرند. الآن انجمن‌هاي علمي وزارت علوم و وزارت بهداشت دارند براي واژه‌گزيني فعاليت مي‌كنند و مهم اين است كه واژه‌گزيني دارد به جامعه‌ي علمي مي‌رود.
او در ادامه گفت: واژه‌هاي بيگانه‌ي ما الآن 30هزار تاست و هر سال هم 3500 تا 4000 واژه به اين واژه‌ها اضافه مي‌شود، بيش از اين هم يك سازمان نمي‌تواند گسترش پيدا كند. در هفته نزديك به 55 جلسه برگزار مي‌شود و بيش از اين فرهنگستان نمي‌تواند حوزه‌ي كاري خود را گسترش دهد؛ مگر كار خود را به درون جامعه ببرد كه دارد اين كار را انجام مي‌دهد.
او درباره‌ي زباني كه جوانان استفاده مي‌كنند و اين‌كه اين زبان تهديدي براي زبان فارسي است يا نه، اظهار كرد: اين واژه‌ها هميشه بوده است. به هر حال، جوانان سعي مي‌كنند متفاوت حرف بزنند و به نحوي سرعت و انرژي خودشان را نشان دهند كه گاهي با زبان است و گاهي با عادات‌شان. اين زبان كه جوانان به كار مي‌برند و گاهي در ميان اقشار مختلف هم هست، به زبان آسيب جدي نمي‌زند؛ چون اين‌ها وارد زبان نمي‌شود. من الآن با جوانان امروز 30 سال تفاوت نسل داريم. آن موقع چيز ديگري بوده و الآن نيست. برخي از اين واژه‌ها ممكن است در زبان بماند. واژه‌هايي مي‌ماند كه در زبان نقش داشته و يا كمبودي در زبان بوده كه اين واژه آن را جبران كرده است؛ وگرنه به ندرت اين واژه‌ها مي‌مانند و دائم هم در حال تغييرند و تأثيري بر زبان ندارند. نمي‌شود هم جلو آنها را گرفت؛ چون جوان‌ها نياز دارند جور ديگري صحبت كنند.
مسؤول گروه واژه‌گزيني فرهنگستان زبان و ادب فارسي سپس درباره‌ي استفاده از زبان گفتار در زبان نوشتار و تأثير آن بر زبان معيار، عنوان كرد: اين موضوع تأثير چنداني ندارد. گاهي شما درباره‌ي ادباي جامعه حرف مي‌زنيد كه اگر فقط به اين زبان‌ها بنويسند، خب اثرگذار است. اما اين‌كه اين زبان استفاده شود، اثري ندارد. هميشه اين زبان بوده و داستان‌هاي قديمي را مي‌بينيم كه به زبان گفتار هستند. اما زبان معيار، زبان دانشگاه و صدا و سيماست و جايگاه ديگري دارد. اين‌ها جاي هم را نمي‌گيرند و هر كدام جايگاه خودشان را دارند. اگر به جواناني كه در فضاي مجازي به صورت زبان گفتاري مي‌نويسند، بگوييد مقاله بنويس، هرگز به آن زبان نمي‌نويسند.
پرويزي درباره‌ي عملكرد صدا و سيما و نشريات در استفاده از زبان فارسي، گفت: فرهنگستان مؤسسه‌ي پژوهشي است و مؤسسه‌ي اجرايي نيست؛ اما از طريق وزارت ارشاد و رياست صدا و سيما سعي كرده‌ايم ارتباط برقرار شود و تذكر بدهيم. فرهنگستان آمريت ندارد. اما الآن يك دفتر ارتباط با صدا و سيما در فرهنگستان به وجود آمده و در آن‌جا هم دفتري براي ارتباط با فرهنگستان هست. مرتب مشكلاتي را كه پيش مي‌آيد، به آنها مي‌گوييم و آنها هم براي برنامه‌هاي‌شان با ما ارتباط مي‌گيرند؛ اما چون اين دفتر تازه است، هنوز راهكاري براي سرعت دادن به ارتباط‌مان نيافته‌ايم. براي نشريات هم با وزارت ارشاد در ارتباط هستيم. در مجلس هم لايحه‌ها با واژه‌هاي بيگانه تصويب نمي‌شود. البته شايد ارتباط‌ها خيلي نظام‌مند نيست و در حد چند تلفن و نامه است. اما اگر همه‌ي نهادهاي دولتي اين حساسيت را داشته باشند، لازم نيست دائم فرهنگستان تذكر بدهد و آنها از فرهنگستان سؤال بپرسند.
انتهاي پيام
نظرات