پایشان را گذشته‌اند بیخ گلوی «عشرت‌آباد»،‌ بنایی تاریخی که 35 سال پیش همه‌ی توانش را گرفتند و لخت و عور به حال خود رهایش کردند.

و امروز آن‌چه از این بنا باقی است، یک عمارت تنها با جای زخم‌هایی است که به نظر می‌رسد می‌خواهند همیشگی بر تن رنجورش باقی بمانند، البته اگر آن را هم بگذارند که بماند...

به گزارش خبرنگار ایسنا، حدود 240 سال پیش ساخته شد، «عمارت اعیانی عشرت‌آباد» که حالا دیوارهای پادگان محصورش کرده‌اند. چیزی خیلی متفاوت از آن‌چه در عکس باقی مانده از آن دوران می‌بینید، تفاوتی از زمین تا آسمان، با آن‌چه که امروز است! ‌اصلا بنای امروزی در آن زمان چگونه بوده است؟

«عشرت‌آباد» را حالا دیگر همه می‌شناسند، به خصوص کسانی که دست‌کم یک‌بار گذرشان به بزرگراه شهید صیاد شیرازی افتاده است. ابتدای میدان سپاه را به سمت شمال که حرکت کنید، قامت ایستاده و سوراخ شده از دوران انقلاب اسلامی و هشت سال دفاع مقدس را می‌بینید،‌ جای زخم‌هایی که حالا لانه‌ی کبوترها و گنجشک‌های بی‌خانمان است.

عشرت‌آباد در قدیم

باورش هم سخت است؛ این بنا روزی یکی از عمارت‌های اعیانی ناصرالدین‌شاه قاجار بوده است که پس از بازگشت او از فرنگ، در بیرون از حصار تهران و در مجموعه‌ای ییلاقی ساخته شد.

با ساخته شدن کاخ اصلی در زمان ناصرالدین‌شاه، خانه‌ها‌ی کوچک یک نفره‌ای هم برای زن‌های این شاه قاجار در اطراف عمارت «عشرت‌آباد» و دور یک حوض بزرگ ساخته شد که در و پنجره‌ی چوبی‌شان به سمت مرکز استخر باز می‌شد و ناصرالدین‌شاه در کاخ اصلی که با آجرکاری، آجرچینی، گچ‌بری و کاشی‌کاری تزیین شده بود، زندگی می‌کرد.

باغ و عمارت آن، پس از انقراض سلسله‌ی قاجار، همراه خانه‌های اطرافش از حدود 90 سال پیش، با دیوارهای پادگانی نظامی که در آن روزها پادگان «شهربانی» یا «عشرت‌آباد» نامیده می‌شد، از نظرها دور شد. به این ترتیب سرنوشت عمارت کلاه‌فرنگی «عشرت‌آباد» با نظامی‌ها گره خورد و حتی از زندانی که در محوطه‌ی پادگان بود، به نام «زندان عشرت‌آباد» نام برده می‌شد.

عمارت زخم خورده‌ی «عشرت‌آباد»

امام خمینی (ره) نیز به‌مدت یک‌ماه و هفت روز، از 15 خرداد 1342 در این زندان بودند؛ اما پس از گذشت مدتی،‌ این بنا به محل استقرار گارد پهلوی اختصاص یافت و با پیروزی انقلاب اسلامی و برعهده گرفتن سرپرستی پادگان توسط نیروی هوایی سپاه، به نام «پادگان ولیعصر (عج)» تغییر نام پیدا کرد.

این بنا در سال 1346 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید. همچنین مهم‌ترین تعمیرات را در این مجموعه به سال‌های 1353 تا 1355 مربوط می‌دانند که به‌واسطه‌ی قرار گرفتن در پادگان، دسترسی کارشناسان میراث فرهنگی به آن دشوار بود و این سازمان فقط در سال‌های 1375 و 1381 برای تهیه‌ی نقشه و تعیین حریم کاخ توانست تلاش‌هایی را در این زمینه انجام دهد. البته سازمان میراث فرهنگی از سال 1373 با مسوولان پادگان برای مرمت کاخ مذاکره کرد، ولی مشکلاتی مانند توافق نداشتن سازمان میراث فرهنگی و نیروهای نظامی درباره‌ی تأمین اعتبار، مرمت‌ها را به تأخیر انداخت.

عمارت «عشرت‌آباد» در دوره‌ی قاجار

هر چند از همان زمان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری که متولی حفظ و نگهداری آثار تاریخی است در کنار مالک این بنا، مسوولیت حفاظت از این مجموعه را عهده‌دار شد و بنا جزو آثار تاریخی شهر تهران قرار گرفت، اما حالا از همه‌ی خانه‌های کوچک، محوطه و کل مجموعه‌ای که «عشرت‌آباد» نامیده می‌شد، فقط کاخ اصلی باقی‌مانده است.

به‌دلیل پادگان بودن محوطه و جریان نداشتن زندگی، به‌تدریج خانه‌ها‌ی نقلی در مجموعه‌ی «عشرت‌آباد» عناصری دردسرساز دانسته شدند و با وجود این‌که در فهرست آثار ملی ثبت شده بودند، ولی در هر دوره‌ای، بخشی از آن‌ها تخریب شد.

شهرداری تهران نیز در حدود سال‌های 1385 عملیات ساخت و عبور بزرگراهی که از سال‌های قبل مطرح بود، را از کنار این مجموعه آغاز کرد. اجرای این طرح برخلاف بسیاری دیگر از طرح‌های شهرداری که معمولا برای بخش‌های تاریخی مشکل‌ساز است، باعث شد تا بخشی از حصار پادگان که با وجود آن، کاخ عشرت‌آباد دیده نمی‌شد، برداشته و پس از سال‌ها، این کاخ دیده شود.

آن‌چه امروز از «عشرت‌آباد» باقی است

هر چند همچنان کاخ «عشرت‌آباد» داخل حصار پادگان است؛ اما 13 دی ماه سال گذشته پس از دیداری که رییس وقت شورای شهر تهران - احمد مسجدجامعی - از این بنای تاریخی داشت و صحبت‌هایی که برای مرمت و ایجاد فضا برای بازدید گردشگران شد، اردیبهشت امسال در نخستین قدم جلسه‌ی تصمیم‌گیری درباره‌ی چگونگی مرمت این بنای تاریخی برگزار شد و دستورات مورد نیاز مطرح شدند، اما به نظر می‌رسد مسئولان پادگان ولی‌عصر (عج)،‌ قول و قرارهای خود را برای مرمت و ساماندهی این فضا فراموش کرده‌اند، چون بیش از یک ماه است که چند جرثقیل در محدوده‌ی این بنای تاریخی فعالیت می‌کنند و هیچ اقدامی هنوز در این زمینه انجام نشده است.

و حالا باز هم با مقایسه‌ی این دو عکس می‌توان آه حسرت کشید از «عشرت‌آباد»ی که بود و «عشرت‌آبادی» که حالا دیگر نه استخر دارد و نه خانه‌های کوچک دور استخرش را در نزدیکی بزرگراه صیاد شیرازی و در پادگان ولی‌عصر (عج) جا خوش کرده است.

«توضیح عکس‌های قدیمی: عکاسی دوره‌ی قاجار (1344 - 1193 هجری قمری) حرم‌خانه‌ی عشرت‌آباد»

انتهای پیام

فعالیت جرثقیل‌ها در حریم عمارت عشرت‌آباد

بنای تاریخی «عشرت‌آباد» پشت دیوارهای یک منطقه نظامی