قبرستان تاریخی «تخت فولاد» اصفهان یکی از آرامگاه‌هایی است که به دلیل دفن صدها عالم و دانشمند مشهور، نماد هویت فرهنگی و هنری ایران و جهان اسلام به حساب می‌آید.

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) منطقه اصفهان، «تخت فولاد» نام قبرستان قدیمی شهر اصفهان است که به نام‌های "لسان‌الارض" و "بابا رکن‌الدین" خوانده می‌شده است. زمان پیدایش این قبرستان چندان روشن نیست، اما وجود آثاری چند قدمت آن را به دوران قبل از اسلام می‌رساند. از جمله قبر "یوشع نبی" در تکیه "لسان‌الارض" (گلستان شهدا کنونی) از پیامبران بنی‌اسرائیل در این قبرستان واقع است.

بر اساس روایات، «شاردون»، سیاح معروف فرانسوی در دوره دیلمیان، یکی از سرداران نظامی به نام "پولاد بازو" در این محل قصر کوچکی داشته و تخته سنگی سکومانند را برای نشستن و تماشای رقابت کشتی‌گیران ساخته بود. همچنین سنگ قبری از عارف قرن پنجم به نام "بابا فولاد حلوایی" در این قبرستان قرار دارد، اما مشخص نیست که آیا کُنیه او برگرفته از اسم این مکان است یا خیر.

خبرنگار ایسنا برای بررسی بیشتر ابعاد تاریخی و فرهنگی قبرستان تخت فولاد، با «محمد حسین ریاحی»، اصفهان‌شناس و «اصغر منتظر القائم»، استاد تاریخ دانشگاه اصفهان و مدیر دانشنامه تخت فولاد به گفت‌وگو پرداخت.

تخت فولاد، کهن‌ترین قبرستان مقدس در جهان اسلام

«محمد حسین ریاحی» با بیان اینکه آرامگاه تخت فولاد اصفهان در بین شهرهای جهان اسلام و به ویژه در نزد شیعیان جایگاه ویژه‌ای دارد، گفت: بسیاری اعتقاد دارند کهن‌ترین قبرستان مقدس در جهان اسلام تخت فولاد است، چراکه قبر "یوشع نبی" از پیامبران بنی‌اسرائیل در تکیه "لسان‌الارض" این قبرستان واقع است.

وی با بیان اینکه "تخت فولاد" در زمان صفویه به قبرستان عمومی تبدیل شد، افزود: تا پیش از صفویان و بعد از آن این مکان، محلی برای تجمع دراویش بوده و خانقاهی هم در آن احداث کرده بودند که با نام آرامگاه "بابا رکن‌الدین" شناخته می‌شود. در زمان صفویه در کنار این قبرستان کاروانسرایی احداث شد که آخرین منزلگاه کاروان‌هایی بوده که از جنوب وارد اصفهان می‌شده‌اند و هنوز آثاری از آن پابرجاست. در دوران صفویه این قبرستان یک گورستان اختصاصی تلقی می‌شده و تنها بزرگان مملکتی در آن به خاک سپرده می‌شدند، اما پس از این دوره در آن تکایایی احداث و سرانجام به قبرستان همگانی شهر تبدیل شد. در تخت فولاد اصفهان مسجدی از زمان آل بویه وجود داشت که 40 سال پیش به دلایلی تخریب شد.

این اصفهان شناس در پاسخ به این که قدمت تخت فولاد چند سال است، گفت: با توجه به اینکه آرامگاه یوشع نبی در این قبرستان واقع شده است قدمت تخت فولاد 2هزارو 500 سال تخمین زده می‌شود.

دفن بیش از 1200 عالم در تخت فولاد

همچنین اصغر منتظرالقائم به جایگاه مهم قبرستان تخت فولاد در جهان اسلام اشاره کرد و افزود: تخت فولاد اصفهان یکی از قبرستان‌های مهم جهان اسلام و تشیع پس از قبرستان‌های بقیع، "حجون" در مکه و قبرستان "وادی السلام" در نجف اشرف است.

وی افزود: یکی از دلایل اهمیت تخت فولاد این است که در این قبرستان بیش از 1200 عالم و دانشمند مدفون هستند. همچنین تخت فولاد مدفن 7 هزار و 400 شهید از دوران انقلاب اسلامی است.

مدیر دانشنامه تخت فولاد اصفهان با بیان اینکه میراث تاریخی و فرهنگی عظیمی از قرون نخستین اسلامی تا کنون در این قبرستان وجود دارد، افزود: به همین دلایل آرامستان تخت فولاد یکی از گورستان‌های شاخص در جهان اسلام است.

تکیه "لسان الارض" قدیمی ترین بخش تخت فولاد

این استاد تاریخ دانشگاه اصفهان تصریح‌کرد: شواهد تاریخی و باستان شناسی دوران اسلامی نشان می‌دهد که از دوران آل بویه قبرستان تخت فولاد وجود داشته و قدیمی ترین بخش آن تکیه "لسان الارض" است.

«منتظر القائم» با اشاره به اینکه سنگ قبور آجری تاریخ‌دار از قرن هفتم هجری قمری در تخت فولاد کشف شده است، اظهار کرد: تاریخ سنگ "بابا رکن‌الدین بیضاوی شیرازی" به سال 769 هجری قمری بازمی‌گردد که این خود نشان دهنده قدمت قبرستان تخت فولاد است.

وی به نام برخی از عالمان و دانشمندان مدفون در تخت فولاد اشاره کرد و افزود: در این آرامستان علمای طراز اول شیعه مانند بابا رکن‌الدین، میرفندرسکی، سید رضی‌الدین شیرازی، میزا رفیعای نائینی، آقا حسین و آقا جمال خوانساری آرمیده‌اند. همچنین شهدای بنامی از دوران انقلاب اسلامی همچون شهید اشرفی اصفهانی، حسین خرازی، کاظمی، حبیب خلیفه سلطانی و شهبازی در این قبرستان مدفون هستند.

وجود انواع هنر در آرامگاه تخت فولاد

مدیر دانشنامه تخت فولاد اصفهان گفت: یکی از شاخصه‌های مهم تخت فولاد هنر معماری بی‌نظیر آن است که این هنر در آب انبارها، مساجد و تکایا تجلی یافته و از قدمت هزار ساله برخوردار است. برای مثال هنر حجاری، نقوش کنده کاری شده بسیار زیبا بر روی سنگ قبور به ویژه نقوش بختیاری‌ها در تکیه "میر" و "واله اصفهانی" از نمونه‌های زیبای هنر معماری در تخت فولاد است.

«منتظرالقائم» هنر خطاطی را یکی دیگر از شاخصه‌های مهم تخت فولاد عنوان و خاطرنشان‌ کرد: این هنر از خطاطان مشهور دوران صفوی به بعد در کتیبه‌ها و نوشته‌های سنگ قبور به خوبی دیده می‌شود. برای مثال محمد کاظم واله اصفهانی از خوشنویسان شیوه‌های تعلیق، نستعلیق و ناخنی است و از شاعران و خوشنویسان اواخر زند و اوایل قاجار به شمار می‌آید.

وی افزود: هنر اصلی محمد کاظم واله اصفهانی خوشنویسی است و اگر چه برخی از معاصران و حتی خود او شعرش رانیز ستوده‌اند، اما بسیاری هم عقیده دارندکه واله در شعر و شاعری همسنگ هم ‌عصران و معاصرانش نیست و از خوشنویسان نامدار خط تعلیق و سرآمد همه خوشنویسان این رشته بوده‌ است. علاوه بر تعلیق، نستعلیق را نیز خوش می‌نوشته است. مهمتر آنکه در خط"ناخنی" که نوعی خطاطی بدون استفاده از مرکب و بسیار قابل توجه و مشکل است، استاد بوده ‌است.

منتظرالقائم گفت: واله در اصفهان وفات یافت و در تکیه "والهیه" تخت فولاد زیر گنبد زیبایی دفن شده ‌است. سنگ آرامگاه او که قبل از مرگ به وسیله خود او نوشته شده، از نفایس ارزشمند هنر خوشنویسی ایران به شمار می‌رود.

این استاد تاریخ دانشگاه اصفهان گفت: همچنین "ماده تاریخ‌های ادبی" از شعرای اصفهان در حجم گسترده‌ای بر روی سنگ قبور تخت فولاد موجود است.

وی تصریح کرد: هنر کاشی کاری در مساجد و آب انبارهای تخت فولاد از دوره صفویه به بعد و همچنین هنر گچبری که در مساجد و تکایا دیده می‌شود از دیگر شاخصه‌های مهم این قبرستان است. همچنین هنر نقاشی در تکیه خوانساری از واقعه کربلا و کرامات پنج تن آل عبا روایت می‌کند که در نوع خود بی نظیر است.

منتظرالقائم افزود: هنر یادگارنویسی از دوران صفویه به بعد در تخت فولاد به چشم می‌خورد. از جمله این یادگار نویسی‌ها، یادگار نویسی شیخ بهایی در تکیه بابا رکن الدین است.

وی خاطرنشان‌کرد: نقوش نمادین در تکایا و سنگ قبرها از موضوع‌های بسیار مهم در مطالعات تاریخ هنر و تاریخ اجتماعی می‌باشد. مثل نقوش درخت سرو، مهرو تسبیح، فرشته، ابزارآلات حِرف و صنایع، شجره طوبی بر روی سنگ قبور و گل بوته‌های اسلیمی و... نشان‌گر وجود هنر در قبرستان تاریخی تخت فولاد است.

انتهای پیام