فریبا فرزام درباره اهمیت دیجیتال‌سازی اسناد و عکس‌های تاریخی اصفهان که از سوی موزه تاریخ شهرداری اصفهان آغاز شده است، به ایسنا گفت: این اقدام اهمیت بسیار بالایی دارد. دیجیتال‌سازی نخستین گام برای حفظ این منابع اطلاعاتی و دستیابی به جزییات آن‌هاست تا به نوعی از این منابع، نسخه پشتیبان وجود داشته باشد. همچنین برای دسترسی پژوهشگران به این اسناد، باید یک پایگاه اطلاعاتی ایجاد شود که اسناد و تصاویر را به شکل آرشیو دیجیتال مدیریت کند.
او با اشاره به تجربه‌های خود از دیجیتال‌سازی اسناد در پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری که با توجه به حجم فراوان اسناد، فرآیندی تخصصی و زمان‌بر است، افزود: برای به نتیجه رسیدن این کار در بازه زمانی کوتاه‌تر، در قالب پروژه‌های کوچک‌تر برون‌سپاری می‌شود. در حال حاضر هم در کتابخانه و مرکز اسناد پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری روی مجموعه اسنادی کار می‌کنیم که پیشینه فعالیت اداره عتیقات در کشور تا تشکیل سازمان میراث فرهنگی کشور را در برمی‌گیرد. اداره عتیقات نخستین تشکیلات اداری است که کمی پس از انقلاب مشروطه برای مدیریت موضوع عتیقه‌جات در ایران آغاز به کار کرد. تا جایی که در بررسی این اسناد جلو رفته‌ایم، نخستین سند تاریخ‌داری که از اداره عتیقات داریم، یک مجوز حفاری مربوط به رجب ۱۳۲۸ برابر با ۱۲۸۷ شمسی است. جالب اینکه این سند را ایرج میرزا که بیشتر او را به‌عنوان یک شاعر می‌شناسیم، در مقام رئیس اداره عتیقات امضا کرده است.
مدیر کتابخانه و مرکز اسناد پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با اشاره به تحولات ساختاری مکرر و تغییر نام اداره عتیقات، گفت: سرانجام این اداره در سال‌های بعد با عنوان مرکز باستان‌شناسی با مراکز و سازمان‌ها و ادارات و موزه‌های دیگر ادغام شد و در دهه ۱۳۶۰ سازمان میراث فرهنگی کشور شکل گرفت. بنابراین اسنادی که در مرکز اسناد و کتابخانه پژوهشگاه در اختیار داریم و در مخازن ما نگهداری می‌شود، چنین تنوع محتوایی و بازه زمانی گسترده‌ای را در بر می‌گیرد. روشن است که کار روی این اسناد اقدام کوچکی نیست و چه بسیار اطلاعات مهم و جالبی که از دل آن‌ها بیرون می‌ریزد. اطلاعاتی که امروزه از آن‌ها آگاهی نداریم و یا مستندی برای آن در دست نداریم. این اسناد سرچشمه پژوهش‌های بسیاری در آینده خواهد بود و اسباب آگاهی و عبرت از اتفاقات مثبت و منفی در بیش از یک قرن گذشته است.
پاسداری از میراث مستند با برنامه حافظه جهانی یونسکو
فرزام این نگاه خود را برگرفته از برنامه حافظه جهانی یونسکو دانست و اظهار کرد: یونسکو این برنامه را در سال ۱۹۹۲ میلادی پایه‌گذاری کرد. افراد فعال در حوزه فرهنگ و میراث فرهنگی با ثبت آثار ایرانی در یونسکو آشنا هستند. برنامه حافظه جهانی در کنار دو کنوانسیون دیگر یونسکو یعنی کنوانسیون حمایت از میراث فرهنگی و طبیعی (۱۹۷۲) و کنوانسیون پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس (۲۰۰۳) قرار می‌گیرد، که دو مورد اخیر در میان مردم شناخته‌شده‌تر است. به نظر من برنامه حافظه جهانی، قطعه سوم پازل یونسکو بود که به «میراث مستند» نظر داشت. «میراث مستند» شامل هر سند، نقشه، عکس و فیلمی است که بار اطلاعاتی قابل استناد دارد. یونسکو در چارچوب این برنامه تلاش کرد اطلاعاتی که اسناد فرهنگی و تمدنی کشورها، ملت‌ها و اقوام را دربر می‌گیرد ثبت کرده و در کنار هم گرد آورد. از آثار ایرانی ثبت شده در فهرست جهانی می‌توان از شاهنامه بایسنقری، المسالک و الممالک استخری، اسناد تشکیلات اداری آستان قدس رضوی از دوره صفویان، التفهیم بیرونی، ذخیره خوارزمشاهی و بسیاری آثار دیگر نام برد. همچنین نخستین نقشه‌های تهیه شده از ایران در دوره قاجار و نقشه‌های مرزی با کشورهای همسایه از جمله مهم‌ترین اسنادی بود که در فهرست جهانی این برنامه تا کنون به ثبت رسیده است.
به گفته مدیر کتابخانه و مرکز اسناد پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، مهم‌ترین اقدامی که یونسکو کشورها را در برنامه حافظه جهانی به آن توصیه و تشویق می‌کند، دیجیتال‌سازی اسناد است.
آرشیوها در ردیف کتابخانه‌ها و موزه‌ها قرار دارند
او در پاسخ به اینکه به جز پژوهشگران چه افراد دیگری مخاطب اسناد دیجیتال‌سازی‌شده هستند؟ گفت: این اسناد حتماً برای عموم مردم جذاب است و تمام این اقدامات در راستای جلب توجه مردم به موضوع اسناد صورت می‌گیرد، چون مردم هستند که می‌توانند به شکل گسترده برای نگهداری آن‌ها تلاش کنند. به‌طور کلی سیاست‌مداران و سیاست‌گذاران در یک سطح و پژوهشگران و متخصصان در سطح بعدی مخاطب این اسناد هستند، اما در نهایت مردم باید به اهمیت و ضرورت نگهداری اسناد پی ببرند تا آن‌ها را گردآوری و حفظ کنند. البته بهترین شیوه حفظ این اسناد، سپردن به موسسه‌های است که از عهده آرشیو آن‌ها برآیند، چون آرشیوها در همراهی با کتابخانه‌ها و موزه‌ها سه نهاد اصلی تشکیل‌دهنده مبانی فرهنگی و تمدنی هر جامعه است.
فرزام اضافه کرد: البته مردم تا حدی می‌توانند از اسناد نگهداری کنند و این سه نهاد هستند که باید برای جذب این اسناد و نگهداری در مخازن استاندارد تلاش کنند و سایر اقداماتی را که برای دسترسی عموم به آن‌ها لازم است، انجام دهند.
او درباره دیجیتال‌سازی اسناد و تصاویر مرتبط با شهر و شهرداری که در دست مردم است، اظهار کرد: ترغیب مردم به مشارکت در دیجیتال‌سازی اسنادی که در اختیار دارند، نیاز به تشوق از سوی موزه تاریخ شهرداری دارد. زمانی که چند نفر این کار را انجام دهند، از این آثار نمایشگاه برپا شود، اهداکنندگان مورد تشویق قرار گیرند و آن مجموعه با نام اهداکننده در پایگاه اطلاعاتی ثبت شود، سایر مردم و دارندگان مجموعه‌های خصوصی نیز به این کار ترغیب می‌شوند. این اقدام را در کتابخانه و مرکز اسناد پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری انجام دادیم که هم فرد اهداکننده از این کار بسیار خرسند شد و هم منابع جدیدی در اختیار پژوهشگران قرار گرفت. به نظر می‌رسد کتابخانه‌ها، آرشیوها و موزه‌ها باید برای خریداری این مجموعه‌ها اعتباری دائمی اختصاص دهند.
این مدیر فرهنگی تأکید کرد: نمایش این آثار به روش‌های سنتی مانند برگزاری نمایشگاه، امروز می‌تواند با بهره‌گیری از روش‌های جدید و استفاده از فناوری مانند هوش مصنوعی به شکل خلاقانه‌تری انجام گیرد؛ برای نمونه رونمایی از نسخه اصلی اسناد تاریخی، نمایش اسناد و تصاویر در قالب کلیپ و داستان در فضای مجازی و استفاده از سایر روش‌های خلاقانه که مناسب کودکان باشد، اما این مسیر با راه‌اندازی پایگاه اطلاعاتی از این اسناد هموار می‌شود.
در کشورمان بسیاری از اطلاعات در ذهن افراد نگهداری می‌شود
فرزام گفت: اگر در گذشته صدای جمعی برای پاسداری از اسناد وجود نداشت، برنامه حافظه جهانی یونسکو این صدای جمعی را به وجود آورد. امروز دیگر در دنیا این ضرورت روشن شده که باید از اسناد در راستای پایایی و ماندگاری طولانی آن‌ها نگهداری کنیم، چون جزء میراث بشری هستند. البته کفه دیگر ترازو در مقابل حفظ و نگهداری اسناد، ایجاد دسترسی همگانی به آن‌ها است.
مدیر کتابخانه و مرکز اسناد پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با بیان اینکه متأسفانه در ایران هنوز به اهمیت و ضرورت نگهداری از اسناد، دسترسی به آن‌ها یا پشتیبانی از آرشیوها، موزه‌ها و کتابخانه‌ها واقف نیستیم، اظهار کرد: در کشورمان بسیاری از اطلاعات در ذهن افراد نگهداری می‌شود و با درگذشت آن‌ها، این اطلاعات نیز از دسترس خارج می‌شود، درحالی‌که با آرشیوسازی دانستنی‌های بسیاری از این اسناد و اطلاعات کشف می‌شود، بنابراین مسئولان باید به این امر آگاه باشند که تهیه آرشیو آسان نیست، چون اسناد در موضوعات متنوع باید در کنار هم قرار گیرند تا بتوان از آن‌ها بهره برد. در مجموع آرشیو کاری، تخصصی، هزینه و زمان‌بر است که بسیاری به سختی آن واقف نیستند.
انتهای پیام
نظرات