به گزارش ایسنا به نقل از روابط عمومی حوزه هنری انقلاب اسلامی، همایش یادبود اقبال لاهوری به همت موسسه فرهنگی اکو و امور بین‌الملل حوزه هنری کشور با حضور اقبال‌پژوهان و شاعران ایرانی و پاکستانی در سالن تماشاخانه مهر حوزه هنری برگزار شد.

در ابتدای همایش سعید لشگری، معاون راهبری استان‌های حوزه هنری با اشاره به اهمیت شخصیت اقبال لاهوری و تأثیرات فرهنگی او، در سخنانی گفت: شخصیت او پل فرهنگی میان ایران و پاکستان است. او نقشی برجسته در گسترش تعاملات فرهنگی و ادبی میان دو کشور ایفا کرد و امروز نیز باید بیشتر به شناخت و شناساندن اقبال لاهوری پرداخته شود.

معاون راهبری استان‌های حوزه هنری با اشاره به آمادگی این نهاد برای همکاری در معرفی این شخصیت به جامعه فرهنگی ایران و پاکستان، گفت: حوزه هنری این آمادگی را دارد که درباره مردی که صاحب اندیشه و فرهنگ بود، سخن بگوید. جای انسان فرهنگی بزرگی چون اقبال لاهوری در حوزه‌های مختلفی مانند سینما و ادبیات خالی است و ما آمادگی داریم که در معرفی او به جامعه و به ویژه به نسل جوان قدم برداریم.

او تأکید کرد: برای شناساندن بیشتر اقبال لاهوری به جامعه، همکاری‌های مشترک میان دو کشور ضروری است و حوزه هنری آماده است تا این مسیر را هموار کند.

در ادامه این همایش محمد بقایی ماکان، استاد ادبیات فارسی و اقبال‌شناس، با گله از سفارت پاکستان، گفت: این سفارت در سال‌های گذشته هیچ‌گونه اشاره‌ای به بزرگداشت اقبال لاهوری نداشته و هیچ نقشی در این رویدادها ایفا نکرده است.

او در ادامه با تأکید بر ضرورت ایجاد زمینه برای درک ارزش یک شخصیت، بیان کرد: باید ابتدا پاک بود و زمینه‌های لازم را در خود فراهم کرد تا بتوان به شخصیتی چون اقبال لاهوری پی برد و ضرب‌المثل «قدر زر زرگر شناسد، قدر گوهر گوهری» در این زمینه کاملاً صادق است.

چندوجهی بودن شخصیت

 او در سخنان خود درباره شخصیت چندوجهی اقبال لاهوری صحبت کرد و یادآور شد: اقبال لاهوری یک نام است، اما این نام در ۱۲ شخصیت مختلف تقسیم می‌شود. برای پرداختن به هر یک از این شخصیت‌ها، به متخصصان مختلف نیاز است و به همین دلیل، نمی‌توان فردی را به‌طور کامل به عنوان «اقبال‌شناس» معرفی کرد.

بقایی ماکان توضیح داد: اقبال لاهوری در زمینه‌های مختلفی چون ادبیات فارسی و اردو، فلسفه، قرآن‌شناسی، حقوق، جامعه‌شناسی، تاریخ، و ایران‌شناسی تسلط داشت و هیچ‌کس نمی‌تواند تمامی این ابعاد را در خود جمع کند.

او با تأکید بر اینکه اقبال لاهوری یک روشنفکر دینی است، گفت: او هر کجا که ارزش‌های روشنفکری و عقل نوین حکم می‌کند، آنها را می‌پذیرد و هرگاه که دین باید به‌روز شود، آن را امروزی می‌کند.

عدم شناخت درست اقبال لاهوری

این چهره فرهنگی همچنین به عدم شناخت درست از اقبال لاهوری در جامعه اشاره کرد و گفت: متأسفانه ما نتواسته‌ایم او را به درستی به جامعه معرفی کنیم.

او با اشاره به اینکه اگر این همایش درباره شخص دیگری برگزار می‌شد، خیابان‌ها پر از جمعیت می‌شد، بیان کرد: این مشکل ناشی از ذهن‌های متصلب است که نتواسته‌اند به عمق شخصیت اقبال لاهوری پی ببرند.

در ادامه، بقایی به جنبه‌های تاریخی این شخصیت پرداخت و گفت: اقبال لاهوری یک دانشمند تاریخ‌شناس بود که تاریخ را نه تنها ثبت، بلکه تجزیه و تحلیل کرد. اقبال پیش‌بینی‌هایی چون فروپاشی شوروی، قوت گرفتن وضعیت ترکیه، تشکیل اتحادیه اروپا، و حتی حضور بشر بر کره ماه را مطرح کرده بود.

ایرانی‌ترین غیرایرانی

محمد بقایی ماکان در بخش دیگری از سخنان خود اقبال لاهوری را به عنوان «ایرانی‌ترین غیرایرانی» معرفی کرد و گفت: اقبال لاهوری، فردوسیِ برون مرز است. او همان نقشی را که فردوسی برای ایران ایفا کرد، برای زبان فارسی و فرهنگ ایرانی در شبه‌قاره ایفا کرد.

بقایی فلسفه اقبال لاهوری را یکی از دستاوردهای برجسته او دانست و گفت: او یک فیلسوف است که یک دستگاه فلسفی دارد و شما نمی‌توانید این عنوان را به فیلسوفانی چون نیچه بدهید. فلسفه اقبال لاهوری متافیزیک و آسمانی را به سطح انسانی و زمینی می‌آورد و به‌طور خاص پراگماتیسم غربی را به شکلی شرقی و اسلامی مطرح می‌کند.

تأثیر بر شعر فارسی

 این استاد ادبیات فارسی بیان کرد: بسیاری از مضامین و اندیشه‌هایی که امروز در میان شاعران نوگرا در زبان فارسی مطرح شده، در شعر اقبال لاهوری قابل ردیابی است و مثال‌هایی از این تأثیر را در اشعار شاملو، سهراب سپهری، گلشیری، اخوان و نیما می‌توان یافت.

در ادامه این همایش محمدرضا سنگری، پژوهشگر و استاد ادبیات فارسی، به شخصیت اقبال لاهوری پرداخت و با اشاره به تقارن گرامی‌داشت دو معلم بزرگ، یعنی اقبال لاهوری و شهید مرتضی مطهری، از اهمیت این دو چهره در تاریخ تفکر و فرهنگ اسلامی سخن گفت.

او سپس به روشنفکر دینی بودن اقبال لاهوری پرداخت و تأکید کرد: این مقوله نیازمند تأمل و بررسی بیشتری است. معمولاً انسان‌ها وقتی بزرگ می‌شوند، منشورگونه می‌شوند، یعنی دیگر یک بعد شخصیتی ندارند و می‌توان وجود آن‌ها را کاوید و تحلیل کرد. وی چهره‌ای بزرگ از این جنس است.

سفرهای اقبال لاهوری

این نویسنده در ادامه به پنج قلمرو سفر اقبال لاهوری اشاره کرد و گفت: او مهاجر و مسافر بزرگی است که پنج قلمرو را به خوبی کاویده و این پنج قلمرو در جان او به یکانگی رسیده‌اند.

او در معرفی سفر اول اقبال لاهوری گفت: سفر اول وی، سفری است به درون خویشتن که به خودشناسی بزرگ نسبت به خویش رسیده است. برای اثبات جهالت انسان همین بس که خود را نشناسد.

سنگری سپس به سخن امیرالمؤمنین (ع) اشاره کرد که فرمود: «کَفی بِالمَرءِ جَهلاً ألاّ یَعرِفَ قَدرَهُ» (برای اثبات جهالت انسان همین بس که ظرفیت‌های وجودی خود را نشناسد). به گفته او، اقبال لاهوری در سفر بزرگ درونی خود به کشف بزرگی از خود نائل شد و با تحمل رنج‌ها، به توانمندی‌های عظیمی در خود پی برد.

سنگری در خصوص سفر دوم اظهار کرد: گرچه اقبال لاهوری ایران را ندید، اما ایران را خوب فهمید و از سرمایه‌های عظیم فرهنگی ایران بهره برد. من این متفکر مسلمان را مولوی می‌دانم. هم حافظ و هم سعدی در وجود او آمده و حلول کرده‌اند. اقبال لاهوری گویی مولوی روزگار ماست. او فلسفه ایران را نیز به خوبی درک کرده بود و از شخصیت‌های بزرگی چون سهروردی، ابوعلی سینا و ملاصدرا تأثیر پذیرفته بود.

سنگری یکی دیگر از سفرهای اقبال لاهوری را سفر به غرب و شناخت درست غرب دانست و با اشاره به تدریس اقبال لاهوری در لندن از سال ۱۹۰۸، اظهار کرد: او غرب را با تمام نیرنگ‌ها و پیچیدگی‌هایش به خوبی می‌شناخت.

این استاد دانشگاه سپس به سفر اقبال لاهوری به قلمرو دین پرداخت و گفت: او قرآن را خوب شناخته بود و از سال ۱۹۳۰، یعنی ۸ سال قبل از درگذشتش، سلسله سخنرانی‌هایی تحت عنوان «احیای فکر اسلامی» را ایراد کرد. اقبال لاهوری را می‌توان دین‌شناس روشن‌اندیش معرفی کرد، کسی که با نگاهی روشن به دین می‌نگریست و زاویه‌های تازه‌ای برای فهم دین پیدا می‌کرد.

ویژگی‌های اقبال لاهوری و شناخت زمانه

محمدرضا سنگری در ادامه از ویژگی‌های دیگر اقبال لاهوری سخن گفت و به هنر بزرگ او در «جور دیگر دیدن» اشاره کرد و گفت: این جور دیگر دیدن، هنر بزرگ اقبال لاهوری است. وی نسبت به زمانه خود شناخت داشت.

سنگری در ادامه به این سخن امیرالمؤمنین (ع) که فرمود «العالِمُ بِزَمانِهِ لا تَهجُمُ عَلَیهِ اللَّوابِس» (آگاهی از زمان موجب می‌شود که دشواری‌های آن نتوانند فرد را از پای درآورند) اشاره کرد و افزود: اقبال لاهوری دقیقاً این ویژگی را داشت. او به خوبی زمان خود را شناخته بود.

یک معلم بزرگ

این نویسنده در بخشی از سخنان خود اقبال لاهوری را یک معلم بزرگ دانست و گفت: وی یک معلم بزرگ است که هیچ وقت تاریخ مصرف ندارد.

او همچنین به این نکته اشاره کرد که خدا در سوره علق خود را معلم معرفی کرده است و پیامبر (ص) نیز همین‌طور. اقبال معلمی بود که همواره آثار و اندیشه‌هایش زنده و تأثیرگذار باقی خواهد ماند.

خودشناسی و خودباوری در اندیشه اقبال لاهوری

سنگری سپس به ویژگی‌های اندیشه اقبال لاهوری پرداخت و گفت: یکی از شاخص‌ترین سازه‌ها در اندیشه وی، خودشناسی و خودباوری است. این شخصیت متفکر مسلمان می‌گوید «تا به خودباوری نرسید به خودباروری نمی‌رسید».

 او همچنین از دلدادگی اقبال لاهوری به ادبیات فارسی سخن گفت و افزود: خصوصیت دیگری که در شعر وی است، دعوت به حرکت دائمی و پرهیز از سستی است. اقبال لاهوری همواره به حرکت و تلاش مستمر دعوت می‌کند.

ساده‌زیستی

سنگری همچنین به یادآوری تجربه‌ای که در پاکستان داشت، پرداخت و گفت: پس از بازدید از دانشگاه و خوابگاهی که برای علامه اقبال لاهوری در پاکستان اختصاص یافته بود، متوجه شدم که این ساختمان را نونوار و تازه کرده‌اند در صورتی که اتاق ساده بود و اقبال لاهوری خود نیز ساده‌زیست بود و این تغییرات ممکن است چهره درست وی را برای نسل امروز واژگونه کند. ما اگر به افق‌های دوردست بنگریم، خود نیز می‌توانیم همچون اقبال لاهوری بزرگ شویم.

بر اساس این گزارش، در این همایش استادان برجسته پاکستانی در عرصه ادبیات نیز به سخنرانی پرداختند. سعید خان رئیس مؤسسه فرهنگی اکو، شایسته فاطمه درانی مجری خبر سحر اردو، و زاهد منیر عامر رئیس کرسی زبان اردو و مطالعات پاکستان در دانشگاه تهران، هر یک به زبان اردو برای حضار سخنرانی کردند.

انتهای پیام