محمد محسنیان، پژوهشگر تاریخ راه‌آهن ایران و ایده‌پرداز قطار گردشگری در گفت‌وگو با ایسنا از تشکیک درباره مبدأ تاریخی احداث راه آهن در ایران سخن گفت و به اهمیت راه‌آهن در توسعه کشورها و نقش آن در انقلاب صنعتی اشاره کرد و افزود: از زمانی که اولین قطار تجاری به شکل امروزی در انگلیس احداث شد، یعنی سال ۱۸۲۵ میلادی و آوازۀ آن به جهان و سپس ایران رسید، حدود یکصد سال طول کشید تا راه آهن با مقیاس کشوری با مطالبه جامعه نخبگان، به ایران برسد. این قشر می‌خواست که ایران پیشرفته را ببیند.
این پژوهشگر تاریخ راه آهن معتقد است که اگر ظهور راه‌آهن در کشورهای صنعتی در ابتدای قرن نوزدهم تنها اضافه شدن یک روش جدید حمل و نقل زمینی برای حمل و نقل بار و مسافر بود، در کشورهای جهان سوم همچون ایران که از قافله صنعت جدید عقب مانده بوده بودند، نقشی به مراتب مهمتر داشت و می‌توان به نوعی آن را موتور محرک صنعتی شدن در این کشورها به حساب آورد.
محسنیان، ورود راه‌آهن به ایران را به لحاظ تاریخی به طور دقیق بررسی کرد و گفت: اولین راه‌آهن در ایران در سال ۱۲۶۷ خورشیدی (معادل ۱۸۸۸ میلادی) با مسیر تهران شاه عبدالعظیم در ری ساخته شده است، اما این راه‌آهن با طول ۸۷۰۰ متر بیشتر جنبه نمادین و محلی داشت، نه کشوری و حتی منطقه‌ای. پیش از سال ۱۳۰۴، در ایران حدود ۷۰۰ کیلومتر راه‌آهن ساخته شد که از جمله آنها می‌توان به مسیرهایی مانند تبریز-جلفا، زاهدان- میرجاوه، رشت - پیربازار، بوشهر- برازجان و درخزینه مسجد سلیمان اشاره کرد، اما باید توجه داشت که این مسیرها کوتاه با عملکردی محلی داشته ونقش کشوری نداشتند، و سرمایه‌گذاری همه آنها توسط خارجی ها انجام شده بود.
این پژوهشگر با تمرکز بر ساخت راه‌آهن سراسری که در ۲۳ مهر ۱۳۰۶ (۱۵ اکتبر ۱۹۲۷ میلادی) کلنگ‌زنی شد، اظهار کرد: این پروژه با هدف اتصال مرکز کشور به دریای آزاد و ایجاد شبکه حمل‌ونقل ملی، نقش مهمی در توسعه کشور داشت. اما به مستند معتقدم تاریخ شروع پروژه راه‌آهن سراسری نباید ۲۳ مهر ۱۳۰۶ در نظر گرفته شود، بلکه باید به تاریخ تصویب مصوبه مجلس در ۹ خرداد ۱۳۰۴ برگردد، زمانی که مجلس تصویب کرد مالیاتی ویژه بر قند، شکر و چای برای ساخت راه‌آهن وضع شود. این نشان می‌دهد که برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری‌های اولیه برای راه‌آهن در ایران از سال ۱۳۰۴ آغاز شده است.
او افزود: نکته دیگر، اهمیت نخبگان و مطالعات فنی و اقتصادی در طراحی و برنامه‌ریزی راه‌آهن است. افراد برجسته‌ای مانند مستشارالدوله و کاشف‌السلطنه در این زمینه مقاله و طرح‌های مفصلی ارائه داده‌اند و نظرات آنها نشان‌دهنده توجه ملی و علمی به این پروژه است. همچنین، در سال‌های پیش از ۱۳۰۶، اقدامات اولیه مانند نقشه‌برداری زمینی و عمق‌سنجی دریایی در خلیج فارس و دریای کاسپین انجام شده بود.
محسنیان یادآور شد: راه آهن سراسری تصمیمی نبود که رضاشاه یک‌شبه برای احداث آن تصمیم گرفته باشد، پیشینه صد ساله دارد، تقاضا و مطالبه ملی پشت آن بود و این اندیشه مطرح بود که احداث راه آهن سراسری، شرط لازم برای پیشرفت کشور است. بنابراین ساده‌انگارانه است که تاریخ راه آهن در ایران را فقط به کلنگ‌زنی آن تقلیل دهیم.
این پژوهشگر تاریخ راه آهن ادامه داد: کلنگ احداث راه آهن ۲۶ مهر ۱۳۰۶ همزمان در سه ایستگاه بندرگز، تهران و در جنوب به زمین زده شد. درحالیکه تا آن زمان، حدود پنج هزار کیلومتر مربع نقشه‌برداری شده و در دریای جنوب و شمال عمق‌سنجی شده بود. بنابراین آن مبدأ تاریخی درست نیست.
او معتقد است که راه‌آهن نه تنها یک پروژه فنی بلکه نماد توسعه و پیشرفت ملی یک کشور است و باید به آن به عنوان یک میراث مهم ملی نگریست.
این پژوهشگر با توجه به اهمیت راه آهن در تاریخ توسعه ایران، اظهار کرد: باید ۱۰۰ سالگی راه‌آهن ایران را به عنوان نقطه عطفی در تاریخ این صنعت جشن گرفت، اما به دلیل نبود اطلاعات کامل و شفاف، این موضوع هنوز به صورت رسمی و جامع ثبت نشده است.
او همچنین با طرح این پرسش که چهار سال از ثبت جهانی راه آهن سراسری ایران در یونسکو می‌گذرد، در این مدت برای راه آهن چه کار شده و چگونه از گزند تخریب‌ها محافظت می‌شود؟ بیان کرد که تقریبا هیچ اطلاع‌رسانی مربوط به ثبت جهانی راه‌آهن در ایستگاه‌ها، طول مسیر و سازه‌های مهم آن صورت نگرفته است و بیشتر مسافران و گردشگران از اهمیت این موضوع بی‌اطلاع هستند. به علاوه، نگرانی‌هایی درباره نظارت و کنترل بر عملیات عمرانی و تعمیر و نگهداری در طول خطوط راه‌آهن وجود دارد و به نظر میرسد نظارت کافی در مورد حفاظت از این میراث مهم وجود نداشته و حتی شاغلین راه‌آهن هم از اهمیت این سازه ها، لزوم حفظ آنها و جزئیات ثبت جهانی آن بی‌خبرند.
محسنیان ابراز نگرانی کرد که این وضعیت ممکن است منجر به از دست رفتن میراث ملی و تاریخی راه‌آهن شود و در ادامه تاکید کرد که باید اقدامات جدی‌تری برای حفاظت و اطلاع‌رسانی در این زمینه انجام گیرد.
او خواستار توجه بیشتر مسئولان و کارمندان راه‌آهن به اهمیت این میراث است و تاکید دارد که باید درباره ثبت جهانی راه‌آهن و تاریخچه آن اطلاعات دقیق و شفافی در اختیار عموم قرار گیرد.
محسنیان با اشاره به ضرورت توجه به مبدأ تاریخی ورود راه آهن به ایران و شروع پروژه راه آهن سراسری، ابراز امیدواری کرد که با توجه به مستندات تاریخی مراسمی برای صد سالگی راه‌آهن برگزار شود و موضوع به صورت پیوسته و در بخش‌های مختلف پیگیری شود.
انتهای پیام
نظرات