کتابی که در آن جنگ نه فقط یک نبرد نظامی، بلکه رویدادی فرهنگی، تمدنی و حتی هویتی تفسیر می‌شود. غفوری با زبانی روشن و پژوهشی مستند، تجربه‌های تاریخی ملت ایران در مقابله با تهدید، تهاجم و گاه تحقیر را بازمی‌گوید.
از مادها تا دفاع مقدس، جنگ در فرهنگ ایرانی
کتاب «تاریخ جنگ‌های ایران» در ۱۳ فصل، از دوران مادها تا ایران معاصر را با تمرکز بر جنگ‌های مهم بررسی می‌کند. از نبردهای کوروش بزرگ و داریوش، تا حمله اسکندر، تهاجم مغول، جنگ‌های صفویه–عثمانی، نبردهای قاجاریه با روسیه و نهایتاً جنگ ایران و عراق. اما نکته متمایز کتاب، تفسیر فرهنگی آن از مقوله جنگ است.
غفوری در این اثر جنگ را صرفاً میدان کشتار نمی‌بیند، بلکه آن را بخشی از فرآیند تاریخی «بازسازی هویت ملی» تلقی می‌کند. به‌ویژه در دوره‌هایی که ایران تحت حمله قرار گرفته، آنچه پایدار مانده نه فقط مرز جغرافیایی، بلکه روحیه‌ای تاریخی بوده است.
او با تحلیل جنگ‌های صفویان با عثمانی و نیز جنگ تحمیلی، نشان می‌دهد که چگونه مردم ایران در لحظات بحران، فراتر از مرزبندی‌های سیاسی و طبقاتی، حول مفهوم دفاع از سرزمین به نوعی «همبستگی فرهنگی» رسیده‌اند.
از ارابه تا موشک؛ خوداتکایی نظامی در گذر زمان
یکی از جذاب‌ترین فصل‌های کتاب، مرور سیر تحول ابزار جنگی در ایران است. غفوری از سواره‌نظام‌های زره‌پوش دوران هخامنشی تا توپخانه صفوی و صنایع موشکی امروز را در یک خط سیر پیوسته قرار می‌دهد و نشان می‌دهد که ایرانیان همواره در موقعیت‌های بحرانی به «خوداتکایی نظامی» به عنوان راهبردی راهگشا متوسل شده‌اند.
در فصل‌های مربوط به جنگ ایران و عراق، نویسنده به‌صراحت بیان می‌کند که پایه‌ریزی صنایع موشکی، هوافضا و حتی زیرساخت‌های دفاعی مدرن، نه در شرایط صلح بلکه در بطن جنگ صورت گرفت. امروز نیز حملات متقابل ایران در جنگ اخیر با استفاده از سامانه‌های موشکی بومی، نشان از استمرار همان سیاست تاریخی دارد.
جنگ؛ تمدن‌ساز یا تمدن‌سوز؟
از جمله پرسش‌های بنیادینی که کتاب طرح می‌کند، این است که «آیا جنگ یک نیروی ویرانگر صرف است یا می‌تواند موتور تحول تمدنی باشد؟»
در تحلیل جنگ مغول، غفوری نشان می‌دهد که پس از نابودی شهرها و کتابخانه‌ها، ایران شاهد احیای فکری در عصر تیموریان شد. همچنین جنگ‌های صفویه با عثمانی هرچند طولانی و پرهزینه بودند، اما به شکل‌گیری مرزهای فرهنگی و اعتقادی مشخص برای هویت ایرانی–شیعی کمک کردند. این نگاه ما را دعوت می‌کند تا حتی در دل جنگ، چشم‌اندازهای سازنده‌تری را نیز ببینیم.
اگرچه کتاب «تاریخ جنگ‌های ایران» پیش از تحولات اخیر نوشته شده، اما محتوای آن در بازتاب وضعیت امروز بی‌تأثیر نیست. بررسی الگوهای دفاعی، تجربه مقاومت، شکل‌گیری اتحادهای منطقه‌ای یا نحوه مواجهه مردم با بحران، نکاتی هستند که در صفحات مختلف این اثر قابل مشاهده‌اند.
در شرایطی که دوباره مسئله دفاع، امنیت و انسجام ملی در کانون توجه افکار عمومی قرار گرفته، رجوع به این‌گونه آثار می‌تواند به بازخوانی تاریخی رویکردهای ایران نسبت به جنگ و صلح کمک کند.
انتهای پیام
نظرات