علی‌اصغر محمدخانی، معاون فرهنگی موسسه شهر کتاب و فعال فرهنگی در پی درگذشت موسی اسوار در گفت‌وگو با ایسنا درباره شخصیت این ادیب، مترجم زبان عربی و عضو  فرهنگستان زبان و ادب فارسی با اشاره به سه دهه آشنایی و همکاری با موسی اسوار اظهار کرد: بسیار متأسفم که جامعه فرهنگی خیلی زود ایشان را از دست داد. ایشان می‌توانست کارهای بسیاری در آینده انجام دهد. اسوار مدتی در انتشارات سروش بود و با آن‌ها همکاری می‌کرد. با تشکیل شورای عالی ویرایش صدا و سیما، به دبیری این شورا رسید و با استادانی مانند اسماعیل سعادت، ابوالحسن نجفی، احمد سمیعی گیلانی، علی‌اشرف صادقی  و دیگران کار می‌کرد که بعدها آن شورا ادامه پیدا نکرد. 

 او در ادامه گفت: اسوار در میان مترجمان زبان عربی شخصیتی بود که هم از ادبیات کلاسیک عرب به فارسی ترجمه می‌کرد و هم از ادبیات معاصر عرب. او آگاهی گسترده‌ای از شعر و داستان معاصر و کلاسیک عرب داشت. مثلا کتابی با عنوان «از سرود باران تا مزامیر گلسرخ: پیشگامان شعر امروز عرب» منتشر کرد که این کتاب شامل گزیده‌ای از شعر معاصر عرب است. اسوار در این کتاب از شاعران تأثیرگذار و مهم ادبیات معاصر عرب چون صلاح عبدالصبور، سعدی یوسف، توفیق صایغ، ادونیس، نازک الملائکه، شاکر السیاب، نزار قبانی و عبدالوهاب البیاتی اشعاری آورده است.

 محمدخانی با تأکید بر اشراف اسوار بر ادبیات فارسی و همچنین دقت وسواس‌گونه او در ترجمه بیان کرد: من او را از پیشگامان عرصه ویرایش می‌دانم. دقت بسیاری داشت و شاید جایگزین شدن ایشان در فرهنگستان به جای ابوالحسن نجفی به عنوان مدیرگروه ادبیات تطبیقی به خاطر  دو جنبه بود؛ هم توجهش به زبان فارسی و ویرایش و هم توجهش به ادبیات تطبیقی. البته در بخش ادبیات ادبیات تطبیقی، بیشتر ادبیات فارسی و ادبیات عرب بود و البته با ادبیات اروپایی آشنایی داشت.

این فعال فرهنگی خاطرنشان کرد: کار دیگر اسوار که به نظرم بسیار مهم است، معرفی چهره‌های ناشناخته ادبیات عرب به مخاطبان فارسی‌زبان است. بسیاری از کشورهای جهان عرب همسایه ما هستند اما شناخت چندانی از آن‌ها نداریم مثلا غائب طعمه فرمان را نمی‌شناختیم تا اینکه اسوار کتاب‌های «درخت نخل و همسایه‌ها»، «پنج صدا» و «سایه‌هایی بر پنجره» را ترجمه و ما را با جنبه‌ای از ادبیات معاصر عرب آشنا کرد.

او با بیان اینکه در حوزه شعر کارهای اسوار را به دو بخش شعر کلاسیک و شعر  معاصر تقسیم می‌کند، توضیح داد: اسوار در شعر کلاسیک عاشق و شیفته «متنبی» بود و چکامه‌های او را به فارسی ترجمه کرد. اسوار، متنبی را بزرگترین شاعر عرب و هم‌ردیف حافظ می‌دانست.  او که شیفته متنبی بود و درباره او کار کرده بود، او را از شعر کلاسیک عرب معرفی کرد. در شعر معاصر عرب نیز غیر از کتاب «پیشگامان شعر عرب»، از شاعران دیگری چون محمود درویش، ادونیس و نزار قبانی گزیده‌هایی را ترجمه کرد.

محمدخانی همچنین به دیگر ترجمه‌های اسوار از نویسندگان عرب اشاره کرد و گفت: او کتاب «ادبیات و تاریخ‌نگاری آن» اثر طه‌ حسین را به خاطر دید و نگاهش به ادبیات به فارسی  ترجمه کرد.  نویسنده دیگری که اسوار به مخاطبان ایرانی معرفی کرد عبدالرحمان منیف بود. منیف از مهم‌ترین نویسنده‌های معاصر عرب است و رمان «درخت‌ها و قتل مرزوق» او با ترجمه اسوار منتشر شده است. اسوار کتاب دیگری هم از عبدالرحمان منیف دارد که هنوز منتشر نشده است.

 محمدخانی در ادامه گفت: بررسی قرابت فرهنگی و زمینه‌های مشترک ذهنی و سنخیت فکری و فرهنگی مردم ایران با همسایگانش از دیگر حوزه‌های کاری موسی اسوار بود که در مقدمه کتاب‌ها و مصاحبه‌هایش نمود داشت.

او سپس بیان کرد: موسی اسوار در سال ۲۰۰۴ ویژه‌نامه‌ای درباره شعر امروز ایران در نشریه «الآداب» در لبنان منتشر  کرد که در جهان عرب مؤثر بود. او در این ویژه‌نامه از بهترین محققان  مقاله گرفت و بهترین شعرها را انتخاب کرد. فرهنگستان زبان وادب فارسی این ویژه‌نامه را به صورت دوزبانه در یک مجلد  چاپ کرد. مجله «الآداب» به دنبال این بود که ویژه‌نامه‌ای درباره داستان امروز ایران نیز داشته باشد که میسر نشد.

 این فعال فرهنگی با اشاره به همکاری‌اش با موسی اسوار در جایزه ابوالحسن نجفی، اظهار کرد: برای جایزه «ابوالحسن نجفی» در این ۱۰ سال صاحب‌نظرانی چون عبدالله کوثری، حسین معصومی همدانی، مهستی بحرینی، امید طبیب‌زاده و آبتین‌ گلکار حضور داشتند. در بررسی کتاب‌ها گاه دقت آقای اسوار و وسواس ایشان حوصله را سر می‌برد. او در مسائل علمی و فرهنگی کوتاه نمی‌آمد که کمتر این موضوع را داریم و می‌گویند جوان است و بگذریم اما آقای اسوار معتقد بود باید برسند به سطحی از ترجمه که به نام نجفی است و ترجمه‌ای که انتظار داریم صورت بگیرد.

او خاطرنشان کرد: به‌نظرم جای امثال‌ آقای اسوار در ترجمه بسیار خالی است و باید کسانی را در گروه‌های ادبیات عرب تربیت کنند که هم مسلط به ادبیات عرب کلاسیک و هم  ادبیات فارسی باشند. متأسفانه گروه‌های زبان خارجی خیلی کم مترجم به جامعه معرفی می‌کنند  و اکثر مترجمان صاحب‌نام خارج از دانشگاه تربیت می‌شوند. به‌نظرم این نقدی است که به گروه‌ زبان خارجی و ترجمه دانشگاه‌ها وارد است.

علی‌اصغر محمدخانی در پایان خاطرنشان کرد: پیشنهادم به کسانی که می‌خواهند فارسی‌نویسی را خوب یاد بگیرند، این است که آثار کسانی چون احمد سمیعی گیلانی، ابوالحسن نجفی، اسماعیل سعادت، موسی اسوار و حسین معصومی همدانی را بیشتر مطالعه کنند. جای اسوار برای ما خالی است. بسیاری از اهل فرهنگ هم از  نبود او تعجب کردند. سرنوشت او چنین بود و در مدت عمر خود خوشبختانه آثار ارزنده‌ای را به جامعه فرهنگی معرفی و کار کرد و نام نیکی در عرصه ادبیات عرب و ادبیات تطبیقی بر جای گذاشت.

انتهای پیام