به گزارش ایسنا، منشور کوروش استوانه‌ای گِلی است که روایتی به خط میخی بابلی از فتح بابل به‌دست کوروش بزرگ در سال ۵۳۹ پیش از میلاد است. این متن همچنین به بازگرداندن تندیس‌های خدایان به معابد که پیش‌تر به دستور نَبونعید، آخرین پادشاه بابل، از جا برداشته شده بودند و همچنین اقدامات کوروش در بابل اشاره دارد.
بخش اول: منشأ، مضمون و اهمیت تاریخی منشور کوروش
شکل استوانه‌ای این اثر از ویژگی‌های معمول سنگ‌نوشته‌های سلطنتی در اواخر دوره بابلی است و محتوای متن نشان می‌دهد منشور برای دفن در پیِ بنای دیوار شهر بابل نوشته شده بود. این استوانه پس از تصرف شهر در سال ۵۳۹ پیش از میلاد در پی دستور کوروش در آن‌جا قرار گرفت. متن آن ناقص است و به خط و زبان بابلی نوشته شده است.
در متن آمده که نبونعید (۵۵۵ تا ۵۳۹ پیش از میلاد)، آخرین پادشاه بابل، آیین‌های سنتی خدایان بابلی از جمله مردوک، خدای بزرگ شهر بابل را منحرف کرده و مردم آزاد شهر را به بیگاری واداشته بود. مردم از این ستم به درگاه خدایان شکایت کردند و خدایان نیز در اعتراض، بابل را ترک گفتند.
اما مردوک در پی رهایی مردم و بازگرداندن آیین کهن، به جست‌وجوی قهرمانی پرداخت که بتواند نظم و عدالت را بازگرداند. او کوروش، پادشاه انشان (در پارس) را برگزید و او را پادشاه جهان خواند.
نخست، کوروش فرمانروایی خود را بر قبایل ایرانی گسترش داد و با عدالت بر آنان حکومت کرد. سپس مردوک فرمان داد تا کوروش به سوی بابل لشکر کشد. کوروش بی‌آنکه جنگی درگیرد، وارد شهر شد. نَبونعید به دست او افتاد و مردم بابل با شادمانی فرمانروایی کوروش را پذیرفتند.
از این بخش به بعد، متن به گونه‌ای نوشته شده که گویی خود کوروش سخن می‌گوید:
«منم کوروش، پادشاه جهان...»
در این قسمت، کوروش خود را پرستشگر مردوک معرفی می‌کند که برای صلح و آرامش در بابل کوشیده و بیگاری مردم را برانداخته است. ملت‌های همسایه هدایایی به بابل آوردند و کوروش مدعی است که معابد و آیین‌های دینی آنان را بازسازی کرده، و خدایان و مردمان تبعیدشده را به سرزمین‌هایشان بازگردانده است.
این استوانه به دستور کوروش و پس از فتح بابل در همان سال ساخته و در دیوار شهر دفن شده است.
بیشتر بخوانید:
وضعیت فیزیکی، کشف و مرمت منشور کوروش
منشور کوروش در قرن نوزدهم میلادی در چند تکه شکسته کشف شد و حتی پس از بازسازی، همچنان ناقص باقی ماند. هسته‌ٔ آن از گل پخته با ذرات درشت سنگ خاکستری ساخته شده است. شکل‌گیری بدنه به این صورت بوده که ابتدا از گِل، مخروطی ساخته و سپس با افزودن گل بیشتر به صورت استوانه درآمده و در پایان، لایه‌ای نازک و نرم‌تر از گل روی سطح آن کشیده شده تا متن بر آن نوشته شود. در نهایت، اثر پخته شده است.
این شیوه ساخت نشان می‌دهد که منشور احتمالا به‌صورت انبوه تولید می‌شده، اما بافت زبر و ناهمگن گل باعث شکنندگی آن شده و همین امر نشان می دهد که چرا در دوران باستان به چند تکه شکسته است.
در سال ۱۹۶۱، منشور دوباره در موزه بریتانیا در جریان فرایند حفاظت از آثار تاریخی در کوره پخته شد. در دهه ۱۹۷۰ نیز مقدار محدودی از شکاف‌ها با گچ پُر شد تا ظاهر اثر تکمیل شود. در همان زمان، تکه‌ای تازه از مجموعه بابلی دانشگاه ییل با منشور تطبیق داده شد و به بخش پشتی آن متصل شد. این قطعه بخشی از خطوط ۴۵–۳۶ را بازمی‌گرداند که شامل جزئیاتی از فعالیت‌های عمرانی کوروش در بابل و کشف سنگ‌نوشته قدیمی آشوربانیپال است.
شناسایی این قطعه توسط بارنت به هیأت امنای موزه بریتانیا در تاریخ ۷ ژانویه ۱۹۷۲ گزارش شد و در ۲۲ ژانویه همان سال امانت آن از سوی دانشگاه ییل مورد تأیید قرار گرفت. در سال ۲۰۰۷، لایه‌های گچی که در مرمت دهه ۷۰ به کار رفته بود، برداشته شد تا ظاهر واقعی‌تر و ساختار اصلی اثر بهتر دیده شود.
امانت به ایران و نسخه‌های بازسازی‌شده منشور کوروش
منشور کوروش از زمان کشف در سال ۱۸۷۹ میلادی تقریبا به‌طور مداوم در موزه بریتانیا به نمایش گذاشته شده است. شیوهٔ نمایش آن در گذر زمان، متناسب با گالری‌ها و ویترین‌های مختلف موزه تغییر کرده است.
در سال ۱۹۷۱، برای نخستین بار به ایران امانت داده شد. این اقدام در پی درخواست رسمی دولت وقت ایران از طریق سفارت در لندن صورت گرفت تا منشور به‌طور موقت در تهران به نمایش گذاشته شود، و همزمان با جشن‌های ۲۵۰۰ سالهٔ شاهنشاهی در ایران، نماد ملی این مراسم باشد.
گزارش رسمی این امانت توسط آر. دی. بارنت، مدیر بخش آثار آسیای غربی موزه بریتانیا، در تاریخ ۹ ژوئیه ۱۹۷۱ به هیأت امنای این موزه ارائه شد. هزینهٔ انتقال اثر به ایران از سوی دولت ایران پرداخت شد و خود بارنت، منشور را در ۷ تا ۲۲ اکتبر ۱۹۷۱ شخصا به ایران برد.
با وجود آسیب‌دیدگی و ظاهر نه‌چندان چشمگیر، منشور کوروش به عنوان نماد ملی اصلی جشن‌های ۲۵۰۰ ساله برگزیده شد و تصویر آن در تمامی ابزارهای تبلیغاتی از جمله تمبر یادبود منتشر شد. این اثر به‌طور موقت در نمایشگاهی ویژه در بنای تازه‌ساخته‌شده برج آزادی (شهیاد) در نزدیکی فرودگاه مهرآباد به نمایش درآمد.
در گزارش بارنت به هیأت امنا (۳۰ اکتبر ۱۹۷۱) آمده است که نمایش این اثر در ایران با بازتاب گسترده رسانه‌ای همراه بود و منشور پس از پایان مراسم، با امنیت کامل به لندن بازگردانده شد.
در همان سال، عکسی سیاه‌وسفید منتشر شد که منشور را بر بالای یکی از ستون‌های تخت جمشید نشان می‌داد. این تصویر در واقع مربوط به نسخه‌ای گچی (کپی) از منشور بود که توسط نورمن شارپ به علی سامی، مدیر وقت موزه تخت جمشید، اهدا شده بود. نسخه اصلی هرگز از تهران به تخت جمشید منتقل نشد.
هیأت امنای موزه در ۲۴ ژوئیه ۱۹۷۱ مجوز امانت نسخه اصلی را صادر کرده بود، اما پس از بازگشت اثر در اکتبر همان سال، تصمیم گرفتند که با وجود درخواست‌های بعدی، بار دیگر منشور به ایران امانت داده نشود.
با این حال، در سال ۱۳۸۹ منشور حقوق بشر کوروش براساس توافق بین سازمان میراث فرهنگی و موزه بریتانیا به موزه ملی ایران امانت داده شد. هرچند ورود آن به ایران با هشت ماه تاخیر صورت گرفت. آن زمان بحث‌های زیادی بر سر جعلی بودن این استوانه گلی امانت‌داده شده به ایران مطرح شده بود که بعدها شاهرخ رزمجو، باستان‌شناس که مدتی مسوول مجموعه «ایران باستان» در بخش «خاورمیانه» موزه‌ی بریتانیا بود، تأیید کرد که استوانه‌ای که برای نمایش به ایران آورده شد، اصل منشور کوروش بود.
منشور کوروش ۴ ماه در موزه ملی ایران به نمایش گذاشته شد اما در اطلاعاتی که اکنون در موزه بریتانیا قابل دسترس است به این موضوع اشاره‌ای نشده است.
بیشتر بخوانید:
نسخه‌سازی‌ها و قالب‌گیری از منشور کوروش
نخستین قالب‌گیری از منشور کوروش در سال ۱۹۶۲، به دنبال درخواست وزیر دربار ایران در سال ۱۹۶۱ برای آماده‌سازی نسخه‌ای جهت نمایش در جشن ۲۵۰۰ ساله انجام شد.
در اوت و سپتامبر ۱۹۷۱ نسخهٔ دوم از همان قالب تهیه شد تا نورمن شارپ بتواند آن را به ایران ببرد. او این نسخه را در مراسم جشن به علی سامی در موزهٔ تخت جمشید اهدا کرد.
در همان زمان، درخواست‌های دیگری نیز از سوی سفارت ایران در لندن برای تهیهٔ قالب جدید مطرح شد. در نامه‌ای به تاریخ ۲ نوامبر ۱۹۷۱ به اطلاع سفارت رسید که آماده‌سازی هر قالب حدود دو هفته زمان می‌برد.
نسخه‌های ثانویه از قالب‌های ارسال‌شده به تهران، بعدها توسط شاه ایران در نقاط مختلف توزیع شد. یکی از این نسخه‌ها اکنون در موزه ام القوین (در امارات) نگهداری می‌شود.
علاوه‌بر این، نسخه‌هایی از منشور کوروش از آن زمان تاکنون به‌صورت تجاری توسط موزه بریتانیا، موزه ملی ایران و چند مؤسسه دیگر عرضه شده‌اند.
در سال ۱۹۷۵ نیز پس از اضافه شدن قطعه تازه از مجموعه ییل، نسخه بازسازی‌شده جدیدی برای قالب‌گیری توسط اِی. جی. پرسکات تهیه شد.
انتهای پیام
نظرات