بار ديگر دي‌ماه از راه رسيد؛ ماهي كه روزهاي آغازين آن يادآور حادثه‌اي تلخ در كشور است، زلزله‌ي بم كه به کشته شدن تعداد زيادي از هم‌وطنان منجر شد و شدت آن در حدي بود که بزرگ‌ترين سازه‌ي خشتي جهان ـ ارگ بم ـ نيز با تخريب شديدي روبه‌رو شد و قلب ايرانيان دوست‌دار ميراث فرهنگي که در سوگ هم‌وطنان کشته‌شده در بم بودند، به درد آمد.

شدت تخريب اين اثر به‌گونه‌اي بود که ارگ تاريخي بم پس از زلزله‌ي سال 1382، در تابستان سال بعد و در اجلاس بيست‌وهشتم يونسكو در فهرست ميراث جهاني در خطر ثبت شد و يونسكو در اجلاس سال 1384 به ايران مهلت داد تا پرونده‌ي منظر دوهزار هكتاري تاريخي و فرهنگي بم را به‌روز كند.

در سال‌هاي گذشته در اين راستا، اقدامات گسترده‌اي براي نجات‌بخشي ارگ بم توسط كارشناسان ايراني و خارجي انجام شدند. تمام اين فعاليت‌ها تا چندي پيش به مديريت اسكندر مختاري ـ مدير پروژه‌ي نجات‌بخشي ارگ بم ـ انجام مي‌شدند، ولي او در آستانه‌ي زمان فرستادن پرونده‌ي ارگ بم براي خروج از فهرست ميراث جهاني در خطر و پس از حدود شش‌سال به‌شكل غيرمنتظره بركنار شد.

بخش ميراث فرهنگي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، با توجه به فرارسيدن سالگرد زلزله‌ي بم و نزديكي زمان فرستادن پرونده‌ي ‌بم به يونسكو براي خارج كردن آن از فهرست ميراث جهاني در خطر، نگاهي به اقدامات انجام‌شده از زمان آغاز كار كميته‌ي نجات‌بخشي ارگ بم تا امروز دارد.

با توجه به اين‌که ارگ تاريخي بم پس از زلزله‌ي سال 1382، در تابستان سال بعد و در اجلاس بيست‌وهشتم يونسكو در فهرست ميراث جهاني در خطر ثبت شد، ابتدا قرار بود، آوار‌برداري اين بناي عظيم در مدت يك‌سال توسط كميته‌هاي تشكيل‌شده در سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري انجام شود؛ اما در نخستين سالگرد زلزله‌ي بم، سيدحسين مرعشي ـ رييس وقت سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري ـ در گفت‌و‌گو با خبرنگار ايسنا با اشاره به تأخير در بازسازي ارگ بم، بيان كرد: بازسازي اين ارگ به‌دليل وجود تشريفات فني است و محدوديت مالي در اين ميان تأثير چنداني ندارد. خاك‌برداري در اين بنا با شهر مسكوني بم متفاوت است و نياز به دقت بيش‌تري دارد. اكنون كميته‌هاي تشكيل‌شده براي بازسازي ارگ مشغول به كار هستند.

مرعشي افزود: به‌دليل كشف لايه‌هاي جديد پس از وقوع زلزله، بازسازي اين بنا 15سال به طول مي‌انجامد.

البته يک‌سال بعد از زلزله‌ي بم، استاندار وقت كرمان در جمع خبرنگاران پيش‌بيني كرد كه بازسازي ارگ بم 20سال طول بكشد.

در دومين سالگرد زلزله‌ي بم، مدير پروژه‌ي ‌نجات‌بخشي ارگ بم از تأمين اعتبار سه‌ميليارد توماني خبر داد و گفت: هزينه‌اي كه براي برگرداندن چهره‌ي ارگ به وضعيت قبل از زلزله برآورد كرديم، 100ميليارد تومان است كه از اين مقدار تاكنون حدود سه‌ميليارد تومان در اختيار حوزه‌ي ميراث فرهنگي گذاشته شده و با گذشت دوسال از زلزله حدود يك‌ميليارد تومان آن صرف قسمت بازار قديمي ارگ شده است.

اسكندر مختاري با اشاره به اين‌كه حدود 80 پروژه درنظر گرفته شده‌اند كه بايد در ارگ بم به اجرا درآيند و تعدادي از آن‌ها مطالعاتي و تعدادي هم اجرايي هستند، بيان كرد: آخرين اقدامات انجام‌شده در ارگ بم، ادامه‌ي آواربرداري از اصطبل و مسجدجامع ارگ است. از جمله دستاوردهاي آواربرداري ارگ، به كشف بيش از 100 قطعه سفال مربوط به حدود 1300 سال پيش از ميلاد و كشف تعداد قابل توجهي سفال از دوره‌ي هخامنشي، سلوكي و ساساني مي‌توان اشاره كرد. هم‌چنين هم‌زمان با آواربرداري فعاليت‌هاي باستان‌شناسي در برج هفت، برج‌هاي جبهه‌ي جنوبي، فضايي بين برج هشت و نه، در كنار سربازخانه، نمايشگاه سفال و در ضلع جنوبي ارگ استمرار دارند.

او اضافه كرد: كارهاي زميني كه در ارگ انجام شده‌اند شامل احداث يك اقامتگاه براي 30 كارشناس، احداث لابراتوار مطالعات خشت، احداث كارگاه توليد خشت، تجهيز كارگاهي براي پروژه‌ي 15ساله جهت نگهداري وسايل و ماشين‌آلات مورد نياز، دفتر فني و احداث يك مركز اسناد خيلي مهم است كه تمام اسناد به‌صورت لوح فشرده بعد از توليد در اختيار اين مركز قرار مي‌گيرند.

در 11 ارديبهشت‌ماه 1385، 40هزار تن آوار از ارگ ويران‌شده‌ي بم خارج شد كه مختاري اين‌باره توضيح داد: از زمان آغاز عمليات آواربرداري تاكنون، 30 درصد آواربرداري اين اثر جهاني انجام شده است و ‌پيش‌بيني مي‌كنيم، آواربرداري ارگ بم تا دوسال آينده ادامه داشته باشد. هم‌چنين آواربرداري از خندق و بخش‌هاي شمال و شرق ارگ بم از ديگر اقدامات انجام‌شده در اين پروژه هستند.

در سومين سالگرد زلزله‌ي بم، مدير پروژه‌ي نجات‌بخشي ارگ بم تأكيد كرد: بازسازي ارگ در 12سال آينده بايد به حفظ اثر منجر شود. در طول سه‌سال فعاليت بعد از زلزله، گروه كارشناسي ميراث فرهنگي از يك نااميدي مطلق به اميدواري روشني دست يافت. تمام آنچه بعد از زلزله باقي مانده است، بايد در جاي خود پايدار و مقاوم شود و اين امكان به‌وجود آيد تا روي بخش‌هاي باقي‌مانده، ساختاري جديد با محتواي ساختارهاي قديمي ايجاد شود.

مختاري ادامه داد: شدت زلزله در بخش‌هاي مختلف ارگ و روي ساختمان‌هاي مختلف متفاوت بوده است، يعني بخش‌هايي از ارگ كه بسترهاي مقاوم‌تري داشتند، مانند قسمت‌هايي كه روي صخره قرار دارند، صدمه‌ي كم‌تري ديده‌اند و بخش‌هايي كه روي خاك دشتي و خاك دوره‌هاي قبل استوار شده بودند، بيش‌تر صدمه ديده‌اند.

به گفته‌ي او، در سومين سالگرد زلزله 50 درصد آواربرداري‌ها به پايان رسيد و بيش از 40 كارگاه ايمن‌سازي در اين منطقه برپا شدند. از سوي ديگر، براي بخش‌هاي باقي‌مانده‌اي كه در معرض خطر بودند، چاه‌هاي آبي براي دفع آب‌هاي سطحي ناشي از بارش حفر شدند.

وي با اشاره به به‌دست آوردن ملاتي براي استحكام درزها كه با تزريق آن به درزها، به استحكام نخستين سازه‌ها كمك فراواني مي‌شود، بيان كرد: دستاوردهاي به‌دست‌آمده‌ي كنوني براي نجات ميراث فرهنگي و نجات خشت در همه‌ي نقاط دنيا مفيد هستند كه حاصل دستاورد بزرگ مطالعات ارگ بم است.

مختاري به ايجاد كارگاه‌هاي متعدد مرمتي اشاره و اضافه كرد: بخش‌هايي از ارگ بم به هيأت‌هايي كه تخصص‌هاي مرمتي دارند و مايل به حضور در بم هستند، داده شده‌اند، مانند برج شماره‌ي يك ارگ كه يكي از برج‌هاي 48گانه است كه به وزارت ميراث فرهنگي ايتاليا سپرده شده و تاكنون نيز به تعمير يكي از 48 برج ارگ موفق شده است. هم‌چنين دروازه‌ي دوم ارگ به يك مؤسسه‌ي فرانسوي سپرده شده و دو اتاق از خانه‌ي سيستاني نيز به دانشگاه برستون آلمان داده شده و يك اتاق از خانه‌ي ميرزا نعيم در اختيار پلي‌تكنيك ميلان قرار گرفته است كه اين مؤسسه‌ها بعد از بررسي مكان‌هايي كه در اختيار دارند، نتيجه‌ي مطالعات خود را منتشر مي‌كنند و بعد از تصويب، كارهاي عملي براي مرمت بخش‌ها آغاز مي‌شوند. هم‌چنين دو مركز اسناد، يكي در تهران و يكي در بم براي جمع‌آوري اسناد فني قبل از زلزله و اسناد توليدشده بعد از زلزله ايجاد شدند.

به گزارش ايسنا، در 19 فروردين‌ماه 1386، مدير پايگاه ميراث فرهنگي بم اعلام كرد كه 15 درصد عمليات بازسازي ارگ بم به‌پايان رسيد.

مختاري در آستانه‌ي روز جهاني و هفته‌ي بزرگداشت بناها و محوطه‌هاي تاريخي، تأکيد کرد: بازسازي ارگ بم و بازگرداندن آن به‌شكل نخستين مستلزم تأمين اعتباري معادل 100ميليارد تومان است كه با توجه به‌شدت تخريب‌هاي ايجادشده در ارگ تاريخي بم و ضرورت اجراي برنامه‌هاي درازمدت استحكام‌بخشي و پژوهشي، تأمين اين مبلغ در سطح سالانه شش‌ميليارد تومان الزامي است. هم‌چنين از زمان آغاز عمليات نجات‌بخشي ارگ بم تاكنون، حدود شش‌ميليارد تومان اعتبار از سوي سازمان ميراث فرهنگي و ستاد بازسازي شهر بم صرف بازسازي و مرمت ارگ و بازار شهر بم شده است.

او افزود: فعاليت‌هاي صورت‌گرفته درباره‌ي ارگ بم در سه‌سال نخست پس از زلزله بيش‌تر در زمينه‌هاي حفاظت اضطراري، تجهيز امكانات كارگاهي، مطالعات ساختاري، زمين‌شناسي، باستان‌شناسي و مستندنگاري بوده است. علاوه بر اجراي برنامه‌ي مستندنگاري كامل در اين محوطه‌ي تاريخي، برنامه‌ريزي‌هايي نيز براي مشاركت و جلب همكاري‌هاي بين‌المللي صورت گرفته‌اند.

اما در سي‌ويكمين اجلاس يونسكو در شهر تاريخي كريس‌چرچ (Christchurch) كشور نيوزلند، با توجه به اين‌كه ايران شش معيار را براي در خطر ماندن بم پيشنهاد داده بود، قرار شد، بم با تصويب يونسكو تا سال 2010 ميلادي در فهرست ميراث جهاني در خطر باقي بماند.

پس از آن، مدير پروژه‌ي نجات‌بخشي ارگ بم گفت: با اين تصميم يونسكو به‌جز جذب كمك‌هاي بيش‌تر علمي و تكنولوژيكي كشورهاي مختلف، فرصت لازم براي انجام كارهاي بيش‌تر توسط كميته‌ي نجات‌بخشي فراهم مي‌شود. به اين ترتيب، اين كار به كميته‌ي نجات‌بخشي اجازه مي‌دهد، به ايجاد يك مركز تحقيقات براي حفاظت معماري خشتي دست يابد.

وي توضيح داد: دسترسي به بخش حاكم‌نشيني براي انجام اقدامات لازم، دسترسي به ايمني كامل براي آغاز كارهاي حفاظت اضطراري، به‌پايان رساندن آواربرداري، تهيه‌ي گزارشي كامل از آن و ايجاد آزمايشگاه مرمتي براي حفاظت از آثار و اشياي تاريخي و فرهنگي كه بتواند به‌صورت تخصصي روي كاغذ، استخوان و فلز كارهايي انجام دهد، از معيارهاي پيشنهادي ايران به كميته‌ي ميراث جهاني بودند.

در 24 شهريورماه 1386، سرپرست هيأت بررسي، مستندسازي و حفاظت سردر مسجدجامع ارگ بم كشف زوج مناره‌ي اين مسجد را اعلام كرد و با بيان اين‌كه زلزله‌ي بم كاوشي ناخواسته بود، به خبرنگار ايسنا گفت: با اتفاق‌هايي كه براثر زلزله در ارگ بم رخ دادند، تصوراتي كه درباره‌ي مسجدجامع ارگ وجود داشتند، عوض شدند و همه‌ي پژوهش‌هايي كه در گذشته انجام شده بودند و آگاهي و شناختي كه پيش از زلزله نسبت به اين اثر وجود داشت، پس از زلزله، ابعاد ديگري به خود گرفت. در واقع، زلزله مانند كاوشي بود كه نشان داد، اتفاق‌هاي ديگري هم در اين مسجد افتاده‌اند، بخصوص درباره‌ي سردر مسجد كه پس از زلزله كاملا داستان ديگري درباره‌ي آن مطرح شد.

عيسي اسفنجاري توضيح داد: اطلاعات جديد نشان مي‌دهند، درگاه ورودي كه پيش از زلزله از آن عبور مي‌كرديم، درگاه ورودي نبوده و ورودي اصلي مسجد در يك دهانه‌ي ديگر در كنار آن بوده است. هم‌چنين پس از وقوع زلزله، شواهدي از وجود يك مناره به‌دست آمد كه نشان مي‌دهد، در كنار اين سردر و دروازه، مناري وجود داشته است. البته اين سردر يك زوج منار در اطراف خود داشته كه متأسفانه احتمالا براثر يك زلزله‌ي قبلي، تخريب شده است. هم‌چنين شواهد نشان مي‌دهند، برخلاف پژوهش‌هاي انجام‌شده‌ي قبلي كه بنا را به دوران اوليه‌ي اسلام مربوط مي‌دانستند، اين مناره‌ها احتمالا به قرن هفتم يا هشتم هجري قمري تعلق دارند و بنا قديمي‌تر از اين دوره نيست.

در 29 آبان‌ماه 1386، اسكندر مختاري اعلام كرد: مرمت مسجدجامع ارگ بم به پس از كسب تجربه‌ي حفاظت و بازسازي موكول خواهد شد.

او با اشاره به اين‌که آواربرداري مسجد در نه‌ماه به‌پايان رسيد، افزود: در زمان آواربرداري، مستندنگاري كامل و دقيقي از فعاليت‌ها انجام شد و پلان مسجد برداشت و براساس پلان، طرح‌هاي مسجد پيش از زلزله استخراج شدند.

به گزارش ايسنا، مختاري در آخرين روز دي‌ماه 1386 با تأكيد بر اين‌كه با 100ميليارد تومان اعتبار، ارگ بم به روزهاي پيش از زلزله بازمي‌گردد، اظهار داشت: در طول چهارسال مرمت و بازسازي ارگ بم، كارهاي حفاظتي آن انجام شده‌اند و حدود 70 درصد آواربرداري‌ها به‌پايان رسيده است. هم‌چنين مطالعات نخستين در زمينه‌هاي باستان‌شناسي، مردم‌شناسي، زيست‌محيطي، ساختارشناسي و مطالعات خشت و فرآورده‌هاي خشتي به نتيجه رسيده‌اند.

وي با اشاره به تربيت افراد مختلفي از كارشناسان و استادكاران براي اهداف اين پروژه، گفت: پروژه‌هاي نمونه‌ي باستاني در اين كارگاه به اجرا درآمدند و خشت و ملات مناسب توليد شد و دوغ‌آبي كه ساختارهاي خشتي را به‌هم متصل مي‌كند، پس از مطالعات وسيعي به‌دست آمد.

در تاريخ هفتم ارديبهشت 1387، مدير پروژه‌ي نجات‌بخشي ارگ بم از تعيين حريم و گمانه‌زني چند محوطه‌ي اطراف بم كه قرار بود، در آن‌ها ساخت‌وساز شود، خبر داد.

مختاري با اشاره به اعزام گروهي باستان‌شناس به بم، براي گمانه‌زني و تعيين حريم يكي دو محوطه‌ي اطراف بم، گفت: از اعتباراتي كه در پايان سال 1386 از محل مصوبات سفرهاي رييس‌جمهور در اختيار قرار گرفته‌اند، تكميل آواربرداري در بخش عامه‌نشين را در دستور كار داريم و درصدد هستيم، آواربرداري قيصريه را نيز از محل همين اعتبارات به‌پايان برسانيم.

يكي از اقدامات مهم در ارگ بم، انجام باستان‌شناسي بحران در شهر بم براي نخستين‌بار در جهان بود. در اين‌باره اسكندر مختاري چهارم تيرماه 1387، توضيح داد: سه گروه باستان‌شناسي داخل بم مشغول كار هستند كه گروهي از آن‌ها مستندنگاري آواربرداري ارگ بم را برعهده دارد و گروه دوم باستان‌شناسي را انجام مي‌دهد. به اين ترتيب كه اين گروه به مناطقي كه هنوز آواربرداري نشده‌اند و خانه‌هاي مردم مي‌روند، گمانه‌زني مي‌كند و براساس اطلاعاتي كه به‌دست مي‌آيند، لحظات قبل از وقوع بحران را بازسازي مي‌كند. گروه سوم باستان‌شناسي نيز كه كارشان به‌تازگي آغاز شده است، به محوطه‌ي باستاني تل آتشي در 35 كيلومتري بم رفته‌ و گمانه‌زني را آغاز كرده‌اند. كار اين گروه حدود 30 روز به طول مي‌انجامد. اين نخستين حفاري علمي است كه در محدود‌ه‌ي شهرستان بم در طول تاريخ فعاليت‌هاي سازمان ميراث فرهنگي درحال انجام است.

پروژه‌ي نجات‌بخشي ارگ بم كه يكي از بزرگ‌ترين پروژه‌هاي حفاظتي ميراث فرهنگي تاكنون بوده است و گاهي روزانه حدود 600 تا 700 نفر در آن مشغول كار بوده‌اند، در 15 تيرماه 1387 در اجلاس جهاني يونسکو در ايالت کبک کانادا مورد تقدير و تشكر اعضاي کميته‌ي ميراث جهاني به‌دليل فعاليت‌هاي ايران در ارگ بم قرار گرفت.

بنا به گفته‌ي سرپرست هيأت اعزامي به اجلاس جهاني يونسکو ـ عبدالرسول وطن‌دوست ـ براساس مصوبه‌اي که کميته‌ي ميراث جهاني به تصويب رساند، معيارهايي تعيين شدند که براي خروج ارگ بم از فهرست ميراث در خطر، ايران تا سال 2010 ميلادي بايد به آن‌ها برسد. اين معيارها شامل يک برنامه‌ي مديريتي قابل اجرا تا سال 2010 ميلادي، تمام شدن کارهاي تحقيقاتي و مطالعات علمي در بم و منظر فرهنگي آن و نيز حفاظت و نگهداري طولاني‌مدت از آثار بود.

همان زمان، مدير پروژه‌ي نجات‌بخشي ارگ بم شرايط خارج شدن ارگ بم را از فهرست ميراث جهاني در خطر به اين ترتيب اعلام كرد:

1ـ حفاظت از ارگ بم و ديگر آثار قرارگرفته در داخل محدوده‌ي ميراث جهاني بم كه اين مورد شامل دو بخش است؛ الف) استحكام‌بخشي هر دو بخش فوقاني و تحتاني (حاكم‌نشين و عامه‌نشين)، ب) خارج‌ ساختن و مستندسازي آوارها.

مختاري درباره‌ي اين بند از مصوبه، گفت: در هر دو بخش، اقداماتي تاكنون انجام شده‌اند. تقريبا آواربرداري و مستندسازي را به‌پايان رسانده و مقدمات استحكام‌بخشي قسمت حاكم‌نشين را فراهم كرد‌ه‌ايم. هم‌چنين كارگاه‌هاي مختلف استحكام‌بخشي در قسمت عامه‌نشين داير شده‌اند.

2ـ تكميل تحقيقات علمي مورد نياز براي شناسايي، ثبت و اعمال حفاظت‌هاي قانوني از آثاري كه داراي اهميت تاريخي، فرهنگي و طبيعي هستند و تعيين و علامت‌گذاري مرزهاي حفاظتي در اطراف هريك از آثار.

مختاري در اين‌باره بيان كرد: كارهاي مختلفي در اين زمينه صورت گرفته‌اند و تحقيقات علمي تا سال 2009 ميلادي ادامه دارند تا به جايي برسند كه قابل ارائه به مركز ميراث جهاني باشند. هم‌چنين حدود 90 درصد مرزهاي حفاظتي تأييد شده‌اند.

3ـ اجرا و عملي كردن طرح مديريتي از طريق تأييد آن در آخرين جلسه‌ي طرف‌هاي ذي‌نفع.

به گفته‌ي مختاري، طرح جامع مديريت منظر فرهنگي بم توسط ميراث فرهنگي و دفتر منطقه‌يي يونسكو در تهران تهيه شده و به تصويب مسؤولان محلي و سازمان رسيده است. هم‌چنين 17 تيرماه 1387 سند اين طرح كه بسيار مهم است، توسط يونسكو تقديم مقامات محلي استان كرمان و بم خواهد شد.

4ـ تبيين دقيق حريم‌هاي بيروني مناطق ميراثي كه اثر را احاطه كرده‌اند، از طريق تكميل نقشه‌هاي باستان‌شناسي و زمين‌شناسي بم و چشم‌انداز فرهنگي آن.

مختاري توضيح داد: عكس‌برداري هوايي از محدوده‌ي منظر فرهنگي بم انجام و قراردادي براي تبديل اين عكس‌هاي هوايي به نقشه بسته شده است. هم‌چنين اكنون سه هيأت باستان‌شناسي از سوي سازمان ميراث فرهنگي در بم و محدوده‌ي چشم‌انداز فرهنگي آن درحال انجام عمليات تعيين حريم، گمانه‌زني و ثبت مناطق باستاني روي نقشه‌هاي باستاني هستند.

5ـ تأمين امنيت كافي براي مناطق ميراثي محدوده‌ي اثر جهاني، علاوه بر ارگ بم.

به گفته‌ي مختاري، در اين راستا، يگان حفاظت ميراث فرهنگي بم توسط استان كرمان با 12 نفر گارد حفاظتي تشكيل شده است و تلاش مي‌شود، امكانات مورد نياز اين يگان تكميل شوند.

6ـ تهيه‌ي پيش‌نويس بيانيه‌ي ارزش شاخص جهاني اثر با راهنمايي و مشاوره‌ي مركز ميراث جهاني و ايكوموس جهاني كه دربرگيرنده‌ي شرح اصالت و تماميت اثر باشد.

مدير پروژه‌ي نجات‌بخشي ارگ بم توضيح داد: خوشبختانه از اول فوريه سال 2008 اين سند تهيه و براي مركز ميراث جهاني فرستاده شده است.

7ـ ارائه‌ي گزارشي از روند پيشرفت اقدامات اصلاحي.

به گفته‌ي مختاري، درپي مصوبه‌ي سال 2007 ميلادي اجلاس يونسكو در نيوزلند، يك هيأت از باستان‌شناسان در محدوده‌ي اين منظر فرهنگي كه از لحاظ تطبيق محدوده‌ي جغرافيايي، اطراف گسل ‌بم و بروات را دربر مي‌گيرد، مطالعات تكميلي را آغاز و دو فصل كار كرد. سپس در يك فصل ديگر براي تكميل مطالعات مراحل پيشين و تعيين حريم محدوده‌ي منظر فرهنگي بم، هيأت باستان‌شناسي از سوي پژوهشكده‌ي باستان‌شناسي كار خود را آغاز کرد.

در ادامه‌ي اقدامات انجام‌شده در ارگ بم، شهري هخامنشي و يك قلعه در گمانه‌زني حريم ارگ بم پيدا شدند و كار فتوگرامتري ديوار محيطي ارگ آغاز شد كه در اين زمينه، مختاري 20 مهرماه 1387 گفت: درباره‌ي اين ديوار دو فرضيه وجود دارد، نخست اين‌كه طرح ارگ يك طرح شهرسازي هلنيستي (يك سبك شهرسازي كه در محدوده‌ي تصرفات يونان در عهد باستان اعمال مي‌شده است) باشد و ديگر اين‌كه اين ارگ يك طرح شهرسازي غيرهلنيستي است. بنابراين براي اين‌كه اين فرضيه‌ها بررسي بيش‌تري شوند، گروهي از باستان‌شناسان گمانه‌زني را روي ديوار محيطي ارگ آغاز كرده‌اند و تا دوماه آينده، نتايج اين تحقيقات روشن مي‌شود. هم‌چنين از آنجا كه مرمت سربازخانه و ديوار آن، پيش از اين تمام شده است، به‌نظر مي‌رسد بازسازي ديوار دوم به تكميل چهره‌ي حاكم‌نشين كمك كند. علاوه بر اين، مرمت يكي از برج‌هاي بزرگ ارگ كه در بخش‌ حاكم‌نشين قرار گرفته است تا ماه آينده به‌پايان مي‌رسد.

اما در 30 آذرماه 1387، مدير پروژه‌ي نجات‌بخشي ارگ بم نسبت به تخصيص نيافتن بودجه از محل اعتبارات ستاد بازسازي ارگ بم براي برنامه‌هاي آن سال اظهار نگراني كرد و گفت: دليل مسأله اين است كه اعتباراتي كه سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري در اختيار دارد، محدود است و با آن، چنين حجم عمليات اجرايي گسترده و طولاني را نمي‌توان انجام داد. سالگرد زلزله‌ي بم يك نقطه‌ي عطف تاريخي در مرمت بناهاي خشتي ايران است و تجربه‌هايي كه در بم به‌دست آمده‌اند، در ديگر بناهاي تاريخي مي‌توانند الگو قرار گيرند.

با اين حال، اقدامات براي نجات‌بخشي ارگ بم ادامه پيدا کردند و در نوروز 1388 بازديد بي‌سابقه‌ي مردم از ارگ بم نشان داد که ايرانيان تا چه حد آرزومندند اين بازسازي سريع‌تر به‌پايان برسد.

در اين‌باره، مختاري هشتم فروردين‌ماه 1388 در گفت‌و‌گو با خبرنگار ايسنا بيان کرد: امسال تعداد بازديدكنندگان از اين ارگ بيش از حد تصور بود و روزانه بيش از 10هزار نفر از ارگ بم ديدن كردند كه اين توجه بسيار قابل تقدير است. البته اين تعداد بازديدكننده و اشتياق براي ارگ بم يك پيام مشخص دارد و آن اين‌كه مردم ايران علاقه‌مند و آرزومند هستند كه بازسازي ارگ بم در مدت كوتاه‌تري اجرا شود. هم‌چنين بنابر تقاضاي مردم، علاوه بر مسير بازار، براي بازديد مسير ديگري از دروازه‌ي دوم تا بخش حاكم‌نشين بازگشايي شده تا مردم در نوروز از نخستين بنايي كه بازسازي آن در ارگ بم به‌پايان رسيده است، بتوانند ديدن كنند.

وي ادامه داد: درنظر داريم، از بخش‌هاي مختلف، منابع اعتباري لازم را براي استمرار فعاليت‌هاي حفاظتي و مرمتي ارگ بم فراهم كنيم. اميدوارم اين اقدامات به نتيجه برسند تا پس از نوروز، روند بازسازي ارگ بم تسريع شود.

پس از اين، مختاري پنجم ارديبهشت‌ماه 1388 با اشاره به اين‌که از سوي سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري بودجه‌اي اختصاص يافته است، گفت: بايد تا اوايل فوريه اسناد لازم را براي كميته‌ي ميراث جهاني با هدف خارج كردن ارگ بم از فهرست جهاني در خطر ارائه كنيم. به همين دليل، گروه باستان‌شناسي پروژه براي تطبيق نقشه‌هاي باستان‌شناسي، از سال گذشته فعاليت‌هاي خود را آغاز كرده است و امسال نيز كار را ادامه مي‌دهد. هم‌چنين با همكاري شهريار عدل، نقشه‌ي يك‌پانصدم منظر فرهنگي بم را تا حدود سه‌ماه ديگر به‌پايان خواهيم رساند تا اين سند همراه سند مكمل ثبت اثر در فهرست آثار ملي، به يونسكو فرستاده شود.

وي ادامه داد: علاوه بر ‌اين، در نوروز كارگاه‌هاي مختلفي برپا بودند و طبق برنامه‌اي كه از سال 1383 آغاز كرده بوديم تا حدود دوماه آينده، دو بناي ديگر را علاوه بر بناي سربازخانه كه مرمتش به‌پايان رسيده است، بهره‌برداري خواهيم كرد. اين بناها شامل مسجد پيامبر (ص) و تكيه‌ي ارگ هستند كه هر دو در مسير بازار قرار دارند. هم‌چنين اميدوارم تا حدود شش‌ماه ديگر، مرمت قسمت غربي خانه‌ي سيستاني كه با همكاري يكي از دانشگاه‌هاي آلمان انجام مي‌شود، به‌پايان برسد.

او پنجم خردادماه امسال نيز از اجراي دومين پروژه‌ي مشترك ايران و ايتاليا در كاروانسراي ارگ بم خبر داد.

چهار روز پس از آن، يعني در نهم خردادماه 1388 شهريار عدل از کشف حلقه‌اي گمشده از شهرنشيني و شهرسازي صدر اسلام در بم خبر داد و گفت: يک شهر دوره‌ي اسلامي با نقشه‌اي هندسي به وسعت تقريبي يک کيلومترمربع در ميان حدود 25 کيلومترمربع آثاري كه بيش‌تر آن‌ها به دوران اشکاني و پيش از آن متعلق‌اند، باستان‌شناسان را حيرت‌زده کرد.

او در اين‌باره توضيح داد: با کشف فرهنگ‌هاي هزاره‌ي نخست پيش از ميلاد و شايد کهن‌تر از آن که مبتکر دانش حفر قنات و احياي حيات در منطقه‌ي گسل بم، بروات بم و نيز در کشور و ديگر اقليم‌هاي خشک بودند، اين پرسش مطرح شده بود که چرا و چه زماني اين دوران شکوفاني به‌سر آمده است. اين مسأله با کشف يک شهر متعلق به دوران صدر اسلام که آثار آن در ميان صدها هکتار محوطه‌هاي کهن‌تر پنهان شده بودند، حل شد.

مدير پروژه‌ي نجات‌بخشي ارگ بم نيز در اين‌باره گفت: كشف شهر يادشده در چارچوب آغاز مرحله‌ي عملي نقشه‌برداري هوايي دقيق آثار باستاني منطقه‌ي افراز بروات (گسل بم) صورت گرفته است.

چندماه بعد، در 14 مهرماه 1388 مختاري با بيان اين‌که درحال ايجاد سايت مهندسي پروژه‌ي ارگ بم در بخش جنوبي ارگ هستيم، اظهار داشت: اگر اين كار انجام شود، موفق شده‌ايم، نخستين آزمايشگاه مهندسي سازه‌هاي خشتي را در كشور برپا كنيم. البته اين كار مستلزم فراهم شدن بودجه و امكانات است.

او هم‌چنين درباره‌ي ديگر اقدامات انجام‌شده به احداث ديوار‌ سازه‌ي نگهبان حاكم‌نشين و کشف گورهاي سالم هزاره‌ي سوم پيش از ميلاد براي نخستين‌بار، در منظر فرهنگي بم اشاره کرد.

به گزارش ايسنا، در 25 مهرماه نيز خبري درباره‌ي كشف شهري متعلق به آغاز دوره‌ي اسلامي در بم منتشر شد و با انجام فصل دوم بررسي‌هاي باستان‌شناسي شهرستان بم، مطالعات مربوط به شناخت آثار بم و منظر فرهنگي آن، يك گام ديگر به پيش رفت. اين برنامه كه در راستاي تكميل اطلاعات باستان‌شناسي مربوط به بم، منظر فرهنگي آن و تهيه‌ي نقشه‌ي باستان‌شناسي اين شهرستان انجام شد، اطلاعات ارزشمندي را درباره‌ي پيشينه‌ي منطقه‌ي بم در اختيار قرار مي‌دهد.

مختاري 24 آبان‌ماه 1388 خبر داد: پرونده‌ي نهايي گزارش‌هاي اقدامات انجام‌شده در ارگ بم با هدف خروج ارگ از فهرست ميراث جهاني در خطر، تا اول فوريه به يونسكو فرستاده مي‌شود و با توجه به اين‌که در فعاليت‌هاي مربوط به ارگ بم هيچ كوتاهي نشده، اگر ارگ بم در اجلاس آينده‌ي يونسكو از فهرست ميراث در خطر خارج شود، براي نخستين‌بار است كه اثري به‌دليل بلاياي طبيعي در فهرست ميراث جهاني در خطر قرار مي‌گيرد و موفق به خروج از آن مي‌شود.

او تأکيد کرد: از سال ‌2004 كه ارگ بم به‌طور هم‌زمان در فهرست ميراث جهاني و ميراث جهاني در خطر قرار گرفت، فعاليت‌هاي وسيعي را آغاز كرديم تا اقدامات لازم را براي خروج ارگ بم و منظر فرهنگي آن از فهرست ميراث جهاني در خطر بتوانيم انجام دهيم. در اين راستا، هر سال گزارش‌هايي به كميته‌ي ميراث جهاني يونسكو فرستاده مي‌شدند. امسال نيز اسناد لازم تا فوريه‌ي سال ‌2010 ميلادي فرستاده مي‌شوند.

تلاش‌ گروه‌هاي فعال در ارگ بم، بويژه مدير پروژه ـ اسکندر مختاري ـ با اميد به خارج شدن اين اثر تاريخي از فهرست ميراث جهاني در خطر ادامه داشت که يك‌باره در آذرماه امسال فرد ديگري به‌عنوان مدير پروژه‌ي نجات‌بخشي ارگ بم جايگزين مختاري شد و او در سکوت خبري و بدون آن‌كه سازمان ميراث فرهنگي به رسانه‌ها و علاقه‌مندان به ميراث فرهنگي در اين‌باره توضيحي بدهد، از پروژه‌ي بازسازي ارگ بم کنار رفت.

مختاري که حدود شش‌سال به‌عنوان مدير در ارگ بم فعاليت کرده بود، در آستانه‌ي زمان فرستادن پرونده‌ي بم براي بررسي در يونسكو با هدف خارج كردن آن از فهرست ميراث جهاني در خطر، جاي خود را به افشين ابراهيمي ـ مدير پايگاه‌هاي فيروزآباد، سروستان و روستاي قهي ـ داد.

خبرنگار ايسنا با هدف اطلاع يافتن از آخرين وضعيت پرونده‌ي ثبت جهاني ارگ بم و اقدامات انجام‌شده در راستاي نجات‌بخشي اين مجموعه‌ي تاريخي تلاش كرد، با مختاري به‌عنوان مدير پيشين پروژه‌ي نجات‌بخشي ارگ بم و ابراهيمي به‌عنوان مدير تازه منصوب‌شده گفت‌وگو كند، اما اين امر ممكن نشد.

گزارش از خبرنگار ايسنا: پرستو فرهادي

انتهاي پيام