در سال‌های گذشته، نخست 800 هکتار و بعد 920 هکتار از بافت تاریخی یزد در فهرست آثار ملی ثبت شده، اما حالا قرار است براساس یک مصوبه، چهار هکتار از این بافت با هدف توسعه‌ی امامزاده‌ای واقع در آن تخریب شود؛ اما این اقدام با مخالفت‌هایی مواجه شده و با وجود تخریب چند خانه در محدوده‌ی امامزاده جعفر، ادامه‌ی تخریب‌ها به گفته‌ی مسوولان میراث فرهنگی استان یزد، برای بررسی بیشتر متوقف شده است.
به گزارش خبرنگار سرویس میراث فرهنگی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، بافت تاریخی یزد 14 اسفندماه 1384 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و به این ترتیب، قوانین مربوط به حفظ آثار تاریخی مانند ماده‌های یک تا ده قانون حفاظت از آثار ملی مصوب آبان‌ماه 1309 و مجازات برای مجرمان تخریب آثار تاریخی مانند ماده‌ی 558 مجازات اسلامی شامل حال آن شده است. با این وجود، وقتی هیأت دولت در سال 1387 به استان یزد سفر کرد، طرحی را به تصویب رساند که براساس اجازه‌ی توسعه‌ی مجموعه‌ی امامزاده جعفر در بافت تاریخی یزد داده شد
با مخالفت برخی مالکان خانه‌های تاریخی واقع در محدوده‌ی مجموعه‌ی امامزاده جعفر، دوست‌داران آثار تاریخی و اساتید دانشگاه و همچنین تجمع برخی از آن‌ها در مقابل اداره کل میراث فرهنگی استان یزد، قرار شد در جلسه‌ی شورای بافت تاریخ یزد این طرح دوباره بررسی شود. به این ترتیب، چهارم تیرماه با حضور اعضای شورای بافت تاریخی این جلسه تشکیل شد. البته مسوولان شهری به توافق‌ها توجه نکردند و پنجم و ششم تیرماه چهار خانه در بافت تاریخی یزد تخریب شدند؛ اما با تجمع دوباره‌ی اهالی محل و فعالان میراث فرهنگی، کار متوقف شد.
حفظ تک‌بناها در بافت یزد ایده‌ی خوبی است
مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری استان یزد درباره‌ی جلسه‌ی شورای بافت تاریخی یزد که چند روز پیش برگزار شد، به خبرنگار ایسنا توضیح داد: شورای بافت تاریخی برای بررسی مصوبه‌ی طرح توسعه‌ی امامزاده و سامان‌دهی محوطه‌ی این بنای مذهبی که در دور دوم سفرهای استانی توسط هیأت دولت به تصویب رسید، چهارم تیرماه جلسه‌ای را تشکیل داد و طرح مشاور در حد فاز صفر به حاضران شورا ارائه شد.
بهرام رضایی ادامه داد: مشاور در نخستین جلسه‌ی این شورا تلاش کرد، ابتدا مبانی نظری مداخله‌ی خود را براساس ویژگی‌ها و ارزش‌های بافت تاریخی، اجتماعی و کالبدی ارائه کند، به‌طوری که در طرح اجرایی به الگوی متناسب با ارزش‌های پیش‌گفته و شرایط اقلیمی دست پیدا کند و از سوی دیگر، کم‌ترین آسیب و تخریب کالبدی را در مقیاس تک‌بنا و در مقیاس بزرگ‌تر، به بافت تاریخی وارد کند.
او این ایده را درست دانست و با تأکید بر لزوم تحقق آن که باید در نحوه‌ی مداخلات بافت‌های تاریخی با جدیت به آن پرداخته شود، گفت: این اتفاق مرحله‌ی مهمی از مطالعات را شامل می‌شود و عمل و طرح‌ریزی آن بسیار اهمیت دارد. بنابراین با توجه به اهمیت آن، بیشتر وقت جلسه‌ی سه ساعته به این موضوع اختصاص یافت و مباحث بسیار تخصصی بین اعضا مطرح شد.
نیمی از تک‌بناهای بافت یزد بدون ارزش‌اند
او که معتقد است تخریب دو خانه‌ی قدیمی در محدوده‌ی میدان شاه‌طهماسب متعلق به گذشته است و در روزهای اخیر، بخشی از دو خانه‌ی دیگر در محدوده‌ی طرح توسعه تخریب شده‌اند که هیچ‌کدام از آن‌ها جزو تک‌بناهای با ارزش نیستند، ادامه داد: بیشتر نگرانی‌هایی که از طرف افراد برای این بافت تاریخی وجود دارد، به این دلیل است که آن‌ها از فرآیند طرح اطلاع دقیقی ندارند و نگران هستند که همه‌ی عناصر معماری بافت محدوده‌ی طرح تخریب شود.
وی اظهار کرد: ثبت بافت‌های تاریخی به معنای این نیست که همه‌ی عناصرهم‌پیوند و تک‌بناها واجد ارزش معماری یا تاریخی باشند، چون حدود نیمی از تک‌بناها در این محدوده متعلق به دروه‌ی معاصر و ساخت‌وسازهای جدیدی هستند که میراث فرهنگی با ساختن آن‌ها در سال‌های گذشته مخالفت کرده و حتا بحث را به محاکم قضایی کشیده است. این موضوع در بافت‌های تاریخی شهری و روستایی در دنیا که حتی در فهرست میراث جهانی ثبت شده‌اند نیز وجود دارد.
رضایی از جمله دلایل این ساخت‌وسازها در محدوده‌ی بافت تاریخی یزد را که 919 هکتار از شهر یزد را شامل می‌شود، فرسودگی، خالی شدن فضاها از زندگی و تغییر نظام اجتماعی، رشد روزافزون شهرنشینی، توسعه‌ی شهرسازی مداخله‌گر و سواره‌محور، تغییر نگرش مردم و باورها و شیوه‌ی تلقی مردم دانست که دستخوش تغییرات کالبدی شده است.
وی تأکید کرد: بافت تاریخی و حفاظت از آن از این نظر نیازمند حفاظت است که کلیتی از شهر را در دوران مختلف تاریخی و حیات بشری به‌صورت یک پیکره‌ی واحد نشان می‌دهد. به عبارت دیگر، وقتی به بافت تاریخی شهر یزد نگاه می‌کنیم، محو شدن اجزا در کل به‌خوبی احساس می‌شود و شکوه وحدت و یگانگی در گرو اشکال متناسب و هماهنگ در وسعت بافت است که هم‌پیوندی آن را شکل می‌دهد. این موضوعی است که مورد نقد و بررسی جدی صاحب‌نظران و معماران است. ما در بافت‌های تاریخی باید به مجموعه توجه کنیم نه به ساختمان‌ها و اجزا به‌صورت منفرد. هرچند آن‌ها در جایگاه و در مقیاس خود اهمیت دارند.
او بیان کرد: در جلسه‌ی شورای بافت تاریخی قرار شد، نخست مشاور روی طرح کار کند و در جلسات کارشناسی زیر نظر شورای یادشده، طرح بررسی شود. بنابراین تا آن زمان، تخریب هر بنایی باید متوقف شود و براساس طرح معماری مصوب شورای بافت، اگر تخریب بنای فاقد ارزش معماری محرز شد، با رضایت مالک و تملک ملک مورد نظر، نسبت به تخریب آن اقدام می‌شود. به همین دلیل، با توجه به هماهنگی‌های انجام‌شده و نارضایتی برخی اهالی، مالکان و حامیان میراث فرهنگی، از استانداری و شهرداری خواسته‌ایم تخریب‌ها را متوقف کنند. در واقع، اکنون هر تخریبی در محدوده‌ی مورد مطالعه و طراحی تا تصویب نهایی طرح و گرفتن نظر صاحب‌نظران و افراد ذی‌نفع مردود و مغایر با توافق‌های اولیه و مذاکرات اخیر است.
سال 86 طرحی کوچک‌تر برای توسعه‌ی امامزاده جعفر تهیه شده بود
مدیر اداره‌ی میراث فرهنگی و گردشگری استان یزد با اشاره به این‌که اداره‌ی اوقاف و متولیان امامزاده جعفر یزد در سال 1386 براساس یک طرح توسعه که در مقیاسی کوچک‌تر برای امامزاده تهیه و تصویب شده بود، حدود 15 خانه را در این منطقه از مالکان خریدند، گفت: تا کنون فقط دو خانه، به‌دلیل فشاری که هیأت امنای امامزاده به شهرداری وارد کرد، تخریب شده است.
او تأکید کرد: هرگونه اقدام عجولانه و بی‌پشتوانه‌ی علمی به تبعات اجتماعی و کالبدی منجر می‌شود. خوشبختانه با متوقف شدن تخریب‌ها، نخست قرار است فاز یک معماری طرح توسعه تهیه و با مردم مطرح شود و در نهایت، نسبت به آغاز عملیات اجرایی اقدام شود.
طرح توسعه‌ی امامزاده جعفر در فاز صفر است
وی با اشاره به این‌که هنوز طرح توسعه‌ی امامزاده جعفر و چهار هکتار بافت تاریخی در مرحله‌ی صفر و کارشناسی است، گفت: طرح معماری هنوز تصویب نشده و با درخواست اداره‌ی میراث فرهنگی یزد، معاونت عمرانی استانداری یزد مصمم است علاوه بر جلساتی که تا کنون برگزار شده، جلسات متعددی را با ذی‌نفع‌ها و جامعه‌ی علمی و حرفه‌یی استان یزد برگزار کند تا این طرح به‌شکل دقیق‌تر بررسی شود.
وی اظهار کرد: شورای شهر معتقد است که مردم به فضاهای مذهبی مدرن با الگوهای معماری اسلامی - اقلیمی متناسب نیاز دارند. بنابراین ما باید بر نیازهای روز جامعه با بهره‌گیری از اصول معماری که باید در این توسعه مورد توجه قرار گیرند، تأکید کنیم.
رضایی ادامه داد: همه‌ی تلاش ما و اعضای شورای بافت تاریخی این است که آنچه در این طرح به‌دست می‌آید، بهتر از آن چیزی باشد که از دست می‌رود. در واقع، برگ برنده‌ی این طرح باید به‌گونه‌ای باشد که روح اجتماعی، معنوی و فرهنگی کم‌رنگ‌شده در بافت تاریخی یزد و بخصوص این محله، باززنده‌سازی شود. بنابراین از یک سو، مبانی نظری این پروژه اهمیت دارد و از سوی دیگر، بررسی ویژگی‌ها، فرصت‌ها، تهدیدها و ظرفیت‌های بناها، بافت اطراف و فضای کالبدی امامزاده که در حال مطالعه است. البته فرآیند مطالعه و طراحی، دست کم شش‌ماه طول می‌کشد.
وی با یادآوری این‌که کلیات طرح توسعه در کمیسیون ماده‌ی 5 استان یزد تصویب شده است، گفت: این طرح با تأکید بر تحقق مبانی بیان‌شده در قالب طرح معماری باید تهیه و تصویب شود. در غیر این صورت، مانند بسیاری از طرح‌های این‌چنینی اجرایی نمی‌شود.
سازمان میراث فرهنگی در مقام بیان ارزش‌ها است نه اجرا
او در پاسخ به این پرسش که با توجه به این‌که اداره‌ی میراث فرهنگی و گردشگری در استان‌ها متولی بافت تاریخی در هر استانی است، چرا برای جلوگیری از تخریب آثار قدرت اجرایی کافی ندارد؟ گفت: سازمان میراث فرهنگی فقط سازمان حاکمیتی در حوزه‌ی میراث فرهنگی در کشور است که به استناد بند 11 از ماده‌ی 3 قانون اساسنامه‌ی سازمان مرکزی‌اش در این‌باره می‌تواند اظهار نظر کند و باید موافقت نهایی خود را اعلام کند؛ اما این موضوع را نباید از ذهن دور نگه داشت که این سازمان در مقام بیان ارزش‌های فرهنگی - تاریخی است نه در مقام اجرا، به همین دلیل، بالاترین مقام اجرایی استان، استاندار و متولی اصلی و قانونی شهر، شهردار است که باید نسبت به ارزش‌ها و قابلیت‌ها آگاهی داشته باشند و نظرات میراث فرهنگی را در طرح‌ها لحاظ و زمینه‌ی تحقق آن را فراهم کنند.
وی اظهار کرد: استاندار به‌عنوان رییس همه‌ی کارگروه‌ها و کمیسیون‌های ذیل آن و رییس شورای برنامه‌ریزی استان به همه‌ی جوانب، نیازها، ضرورت و تهدیدها در استان اشراف دارد و با توجه به همه‌ی شرایط، بر ضرورت اجرای طرحی تأکید می‌کند، تصمیم مناسب می‌گیرد، اقدام لازم را انجام می‌دهد و مسوولیت تحقق آن را می‌پذیرد. بنابراین ما وظیفه‌ی خود را به‌عنوان یک مدیر استانی انجام داده و مسائل لازم را اعلام کرده‌ایم و بر ضرورت حفظ ارزش‌های کالبدی و فرهنگی تأکید داشته‌ایم و داریم.
رضایی ادامه داد: ما لزوم توسعه‌ی امامزاده جعفر را انکار نکرده‌ایم و اتفاقا بر ضرورت وجود طرح جامع مبتنی بر فرآیند علمی و معمارانه با هدف سامان‌دهی محدوده‌ی اطراف این بنای مذهبی که اهمیت خاصی در استان دارد، تأکید داریم؛ ولی مشکل اصلی این است که برخی اعضای کمیسیون ماده‌ی 5 قبل از تصویب نهایی طرح جامع توسعه و سامان‌دهی امامزاده، عجله کردند تا واحدهای تملک‌شده را تخریب کنند که خوشبختانه با رایزنی‌های انجام‌شده، این اقدامات فعلا متوقف شده است تا در شرایط ایده‌آل، عملیات اجرایی به‌درستی و شایستگی انجام شود و مجموعه‌ای فاخر، ماندگار و در شأن امامزاده و مردم یزد ایجاد شود.
مصوبه‌ی توسعه‌ی امامزاده جعفر در سفرهای استانی هیأت دولت تصویب شد
او با تأکید بر این‌که مصوبه‌ی سامان‌دهی امامزاده جعفر یزد در سال 1387 و در دور دوم سفرهای استانی به تصویب رسید، گفت: در آن زمان، این مصوبه مورد تأیید هیأت دولت قرار گرفت و قرار شد سازمان راه و شهرسازی 10 هکتار زمین به شهرداری به‌صورت معوض بدهد تا بناها و اراضی واقع در طرح تملک شوند. بنابراین کار واگذاری زمین انجام شد. این طرح پشتوانه‌ی مالی قوی دارد و منابع مالی آن تأمین شده است.
وی بیان کرد: یزد 919 هکتار بافت تاریخی دارد، حال این پرسش مطرح می‌شود که چگونه باید به نیازهای روزمره‌ی مردم در بافت تاریخی شهر پاسخ داد؟ باید به این نکته توجه کرد که برای باززنده‌سازی بافت‌های تاریخی باید به مردم، نیازها و ضرورت‌های زندگی از نظر مادی و معنوی توجه لازم را داشت. اگر بخواهیم کالبد بافت‌های تاریخی شهر را حفظ کنیم، نخست باید به‌دنبال احیای نظام اجتماعی و فرهنگی در آن باشیم و منزلت اجتماعی را دوباره ارتقا دهیم که البته کاری کیفی با دشواری‌های خود است.
رضایی با بیان این‌که به شهر زنده‌ی تاریخی نمی‌توان با رویکرد موزه نگاه کرد، اظهار کرد: در حال حاضر متأسفانه نه جامعه‌ی حرفه‌یی توانسته است به حل این موضوع بپردازد و نه دستگاه‌ها و نهادهای حاکمیتی و عمومی.
وی تأکید کرد: بافت تاریخی و مشکلات آن را کسی درک می‌کند که در آن به‌عنوان شهروند زندگی کند، رفت‌وآمد داشته باشد، فرزندش در همان محله تحصیل کند و بتواند جایگاه اجتماعی خود را با شرایط اجتماعی و کالبدی بافت تطبیق دهد و دوام آورد، نه این‌که صرفا نظریه‌پردازی کند و از ارزش‌هایی صحبت کند که اساسا در جریان زندگی روزمره‌ی شهروند بومی ساکن در بافت، کم‌ترین جایگاه را دارد. بنابراین باید به‌دنبال چاره‌ای اساسی بود.
او با اشاره به این‌که مکان‌های مذهبی در طول تاریخ توسعه پیدا کرده‌اند، گفت: توسعه باید با مشارکت و حمایت مردم باشد و نیازهای واقعی مردم را با حفظ فضاهای ارزشمند برآورده کند.
مدیر اداره‌ی میراث فرهنگی و گردشگری استان یزد در پایان تأکید کرد: در فرآیند مداخله در بافت‌های تاریخی، امر حفاظت، مرمت و احیای بناها و فضاهای شهری باید به‌عنوان توسعه تلقی شود. توسعه فقط تخریب و نوسازی نیست، بلکه به‌سازی، سامان‌دهی بازآفرینی فضاها و احیا را شامل می‌شود. بنابراین ما باید به زبان معماری و شهرسازی، مسائل و نیازهای مردم را در حد خود برآورده کنیم، وگرنه به‌مرور بافت‌های تاریخی از جمعیت خالی می‌شوند. مهاجرت مردم به خارج از بافت تاریخی، همان تغییر نظم اجتماعی و فرهنگی، زوال و در نهایت، تخریب تدریجی بافت‌ها است.
انتهای پیام
نظرات