به گزارش ایسنا، در مقدمه این پژوهش ذکر شده است که محیط دانشگاه و فضای دانشجویی ازجمله عناصر تأثیرگذار بر فرهنگ هر جامعه است و تأثیر مثبت و مطلوب دانشگاه و دانشجو بر جامعه، در گرو فعلیت یافتن هویت واقعی و مطلوب دانشگاه و به‌تبع آن دانشجو است.
این عنصر، سهم مهمی در سازندگی و هدایت جامعه برعهده دارد چرا که پیشرفت و تعالی جامعه اسلامی نیازمند علم و تعهد است و حاکمیت علم و تعهد، نیاز به فضای مناسب فرهنگی و اخلاقی دارد.
با بررسی سخنان و آرای مقام معظم رهبری در این پژوهش درخصوص دانشگاه و دانشجویان، مهمترین ویژگی‌ها و شاخص‌های دانشگاه اسلامی و دانشجو بیان شده است که سه دسته از مفاهیم درخصوص دانشجویان قابل تأمل است:
دانشجو کیست؟ یا توصیف دانشجو آنگونه که مطلوب است (تعریف موقعیت دانشجویی مطلوب):
پیشرو، زبده، با نشاط، پذیرای حرف و استدلال تازه، تأثیرگذار بودن روی خانواده، جامعه و محیط، اصلاح‌طلب بودن، جوان و دارای شور و احساس جوانی، آینده کشور در دست اوست.
صفاتی که دانشجو برای کمال خود به آن نیازمند است (بایدهای موقعیت دانشجویی):
در سازندگی آینده جامعه نقش مؤثر داشته باشد، خوب درس بخواند، در محیط دانشگاه یکپارچگی خود را حفظ کند (وحدت داشته باشد)، به علم و روحیه انقلابی - اسلامی حداکثر اهمیت را بدهد، با ایمان باشد، به مسائل سیاسی آگاه باشد، قدرت تحلیل سیاسی داشته باشد تا فریب نخورد، خود را مسلمان نگه دارد و روح دینی را در دیگران بدمد، در بحث سیاسی جستجوگر وکاوشگر باشد، تقوا پیشه کند، به مسائل ایران و جهان اهمیت بدهد، از میان اندیشه‌های گوناگون با تأمل و فکر، درست‌ترین را برگزیند، دشمن را بشناسد و مراقبش باشد، عدالت را از تمام مسئولان مطالبه کند، علم، عدالت و آزادی را آرمان خود قرار دهد، با طلبه‌ها آشنا شود و با آنها احساس خویشاوندی و برادری داشته باشد، با خدا انس داشته باشد، خوب ورزش کند.
صفاتی که مانع کمال دانشجو است (نبایدهای موقعیت دانشجویی):
در مقابل ارزشهای دینی و انقلابی بی‌مبالات و بی‌تفاوت نباشد، نسبت به نفوذ آسیب‌های فرهنگی هشیار باشد، مدرک‌گرا نباشد، به زندگی مادی توجه بیش از حد نداشته باشد، آلت دست جریانات سیاسی نشود (قوه تحلیل)، به لحاظ علم و احساس متعادل باشد، به هویت خویش ناآگاه نباشد و رسالت تاریخیش در برابر خود، جامعه، تاریخ و آینده را فراموش نکند، به جای درس و مسائل دینی به امور کم‌اهمیت و گاه مضر نپردازد.
بنابراین اهداف این پژوهش به‌شرح زیر بیان شده است:
بررسی و شناخت فضای دانشجویی مطلوب،
بررسی فضای دانشجویی موجود در دانشگاه‌ها،
ارائه راهکارها برای رسیدن به وضع مطلوب.
همچنین مهمترین سؤالات این پژوهش به‌شرح زیر بیان شده است:
فضای دانشجویی مطلوب از نظر رهبر معظم انقلاب چگونه است؟
فضای دانشجویی موجود در دانشگاه‌های کشور چگونه است؟
شکاف و فاصله میان وضع مطلوب با وضع موجود فضای دانشجویی در چه حوزه‌هایی و به چه اندازه‌ای است؟
چه راهکارهایی برای رسیدن به فضای دانشجویی مطلوب با توجه به پتانسیل موجود وجود دارد؟
پژوهش حاضر نیز روش کیفی را اتخاذ کرده است، برای بررسی و شناخت فضای دانشجویی موجود کشور از روش مصاحبه عمیق با اساتید صاحب نظر استفاده شده است، همچنین در جامعه آماری تعداد ۱۹ نفر از اساتید جهت مطالعه و بررسی انتخاب شده است.
بخش مربوط به نتایج یافته‌های این پژوهش در بیان دانشگاه مطلوب با در نظرگرفتن اهداف نظام و براساس دیدگاه‌های کارشناسان، به‌شرح ذیل آمده است:
نیروی انسانی متخصص و متعهد مورد نیاز کشور را تربیت کرده که متمایل به ارزشهای اسلامی - انقلابی باشد و به حوزه خوش‌بین بوده و با آن همکاری کند، ارتباطی سازمان‌یافته و برنامه‌ریزی شده با حوزه داشته باشد، علم و تحقیقات کاربردی را به‌شدت پیگیری کند، دارای محیط اسلامی باشد آنگونه که فارغ‌التحصیلان آن به‌طور کامل وابسته به دین باشند و همچنین مسئولان و متولیان این فضا نیز تدین کافی داشته باشند.
مدیران دانشگاه باید برای اسلام اصالت قائل شده و روش‌های علمی مناسب در حوزه را درکنار روش‌های مدرن وارداتی بیاموزند.
دانشگاه باید سیستم نقد درونی داشته باشد و بتواند برای کشور برنامه استراتژیک علمی فراهم کند، در عرصه علمی جسارت علمی و نواندیشی در کنار ارتباط با مراکز علمی و تولید علم از الزامات دانشگاه است. دانشگاه باید توجه زیادی به بخش پژوهش داشته باشد و بهره‌وری از زمانهای آموزش را سرلوحه فعالیت‌های خود قرار دهد.
میزان امکانات علمی در دانشگاه باید افزایش پیدا کند، به‌عنوان مثال کتابخانه‌ها و آزمایشگاهها تجهیز و به‌روز شوند.
مسائل سیاسی دانشگاه نباید وارد جریانات سیاسی بیرون از این محیط شود و باید مستقل از هر حزب و گروهی فعالیت کرده و در راستای حفظ استقلال خود وابسته به غرب نشود.
همچنین نتایج یافته‌های این پژوهش دو کارکرد عمده را برای فضای مطلوب دانشجویی ترسیم کرده است:
کارکردهای ذاتی آموزش عالی،
کارکردهای اجتماعی یا توسعه و اعتلای فرهنگی جامعه.
اما وجود «شرایط و زمینه‌های» گوناگون برای چنین فضایی مورد انتظار است تا اساتید و دانشجویان از رسالت حقیقی خود دور نشوند.
یکی از زمینه‌های نامساعد بروز مشکلات که می‌توان به‌آن توجه کرد:
فقدان آموزشهای لازم در ارتباط با پژوهش،
ضعف مهارتهای پژوهشی لازم در میان اساتید و دانشجویان حتی در مقاطع تحصیلی بالا و نبود امکانات مناسب در جهت انجام فعالیت‌های تحقیقاتی و پژوهشی در دانشگاه‌ها، در کنار عدم همسویی فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی از دیگر زمینه‌های مساعد بروز مشکلات در این محیط است.
وضعیت کنونی دانشگاه‌ها نشان می‌دهد که هم اساتید و هم دانشجویان درگیر دغدغه‌ها و مسائل مهمتری از تدریس، تحصیل و تلاش علمی در فضای دانشگاهی هستند. در اکثر مواقع انگیزه دانشجویان از ورود به دانشگاه کسب مدرک تحصیلی برای دستیابی به منزلت شغلی و به‌تبع آن منزلت اقتصادی و اجتماعی بالاتر است.
به‌همین دلیل از چالش‌های عمده و رو به گسترش دانشگاه مدرک‌گرایی و در مقابل آن کمرنگ شدن نقش و موقعیت حقیقی دانشجو در فضای دانشگاهی و جامعه است.
به موازات چنین چالش‌هایی در ارتباط با دانشجویان، وجود مشغله‌های کاری و درگیری مادی اساتید نیز سهم عمده‌ای در فروکاستن دانشگاه از جایگاه مطلوب آن داشته است. عدم حمایت‌های مالی از اساتید و فقدان تسهیلات و امکانات لازم برای آنان موجب شده تأمین معیشت نخستین اولویت اکثر اساتید برای تدریس در دانشگاه باشد. در نتیجه عملکرد آموزشی اساتید از کیفیت مطلوب برخوردار نیست. ساعات متوالی و فشرده تدریس که ماحصل ضرورت تأمین اقتصادی است، روحیه علم‌پژوهی و انگیزه تولید علم را از اساتید سلب کرده است.بر همین اساس علم‌آموزی و آموزش علم برای دانشجو و استاد به ابزاری جهت تأمین نیازهای اقتصادی و کسب منزلت اجتماعی تبدیل شده است.
بنابراین در مواجهه با جامعه علمی و جامعه نخبگانی کوچکترین بی‌تدبیری می‌تواند لطمات جبران‌ناپذیری را حاصل کند. وجود چنین خطراتی این ضرورت را آشکار می‌سازد که باید از اقدامات و برنامه‌ریزی‌های غیرکارشناسی و حرکتهای افراطی در دانشگاه پرهیز کرد.
تدوین استراتژی‌های بلندمدت در حوزه‌های مختلف فضای دانشگاهی می‌تواند تا حد زیادی مانع از بروز چنین مخاطراتی شود.
تدوین آیین‌نامه‌های علمی وابسته به دانشگاه در حلقه‌های علمی ازجمله اقداماتی است که می‌تواند فضای دانشگاهی کشور را به مسیر اصلی خود بازگرداند.
در بخش مسائل فرهنگی نیز نگاشته شده است که باید چشم‌انداز آتی دانشگاه به‌روشنی ترسیم شود اینکه ما در حال حاضر در کجا هستیم و در نهایت باید به کجا برسیم، ترسیم چنین چشم‌اندازی علاوه‌بر حوزه فرهنگ در حوزه اقتصاد و حوزه سیاست نیز باید عملی شود.
اجرای چنین هدفی باید از تجارب و دانش صاحبنظران، متخصصان، اساتید دانشگاه‌ها و کارشناسان مربوطه استفاده شود و در این راستا اگر افق نگاه دانشگاه، دانشجو و استاد به‌سمت انگیزه‌ها و اهداف بلندمدت سوق پیدا کند، آثار بسیار گرانقدر خواهد داشت.
بنابراین می‌توان گفت فضاسازی مطلوب دانشگاه‌ها و محیط‌های دانشجویی که ارتباط تنگاتنگی با بحث اسلامی کردن دانشگاه‌ها دارد، جایگاهی جدی در ترسیم روند حرکت فرهنگی دانشگاه‌های کشور در آینده به‌خود اختصاص داده است. به موازات چنین اقدامی تلاش برای نوآوری علمی، پژوهشی و ارتقای سطح تولید علم در کشور می‌تواند گام‌هایی اساسی در رفع شکاف میان وضعیت موجود و مطلوب در دانشگاه‌های کشور باشد.
طبق اعلام مرکز خبر شورای عالی انقلاب فرهنگی، برای کمرنگ شدن پیامدهای پدیده (ناکارآمدی نظام دانشگاهی) می‌توان استراتژی‌های مناسب داشت. این استراتژی‌ها در مقولات زیر ارائه می‌شوند:
نخبه‌گرایی: برای افزایش نخبه‌گرایی لازم است به نخبگان اهمیت داده شود، اساتید از نظر مالی تأمین شوند، در انتخاب استاد دقت شود، استاد مناسب تربیت شود استادی که خلاق و مجهز به علم کاربردی باشد و تشکل‌های دانشجویی نیز تقویت شود.
تدوین برنامه اجرایی برای تولید علم: برنامه‌ریزی غیر دقیق علمی و عملی منجر به تولید علم نخواهد شد. برنامه‌ریزی برای تولید لازم است ابتدا متناسب با نیازها باشد. تولید علم وظیفه دانشگاه است که باید با حوزه ارتباط داشته باشد. افزایش امکانات، ایجاد فضای آزاداندیشی در دانشگاه و تربیت روحیه انتقادی از ملزومات تدوین برنامه اجرایی برای تولید علم است.
افزایش معنویت در دانشگاه: امیدبخش بودن دانشگاه و ترسیم آینده‌ای روشن، انتخاب مسئولان دین‌دار در دانشگاه و انقلابی- اسلامی بودن دانشگاه می‌تواند معنویت در دانشگاه را افزایش دهد.
انتهای پیام
نظرات