چند روز پیش در راستای برگزاری نمایشگاه «پیکاسو در تهران» در موزه هنرهای معاصر تهران، اعلام شد که یکی از این آثار حین مرمت دچار آسیب شده است که البته مشاور موزه‌ها و میراث هنر معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی این ادعا را رد کرد. همچنین او گفت که اصلا مرمتی در کار نبوده و صرفا در حال بهبودسازی آثار بوده‌اند که به گفته او مراحل بهبودسازی شامل از بین بردن آلودگی و گرد و خاک، رفع چروک کاغذ یا پارچه اثر می‌شود.

اکنون به واسطه برگزاری نمایشگاه «پیکاسو در تهران» با علیرضا سمیع آذر درباره آثار پیکاسو، نحوه نگهداری آثار هنری در موزه‌ها، نحوه مرمت آثار و بهبودسازی آنها برای نمایش عمومی گفت‌وگویی انجام داده‌ایم.

در ادامه مشروح گفت‌وگوی ایسنا را می‌خوانید.

ـ گفته می‌شود که موزه هنرهای معاصر تهران یکی از مهم‌ترین مجموعه‌های هنر مدرن را در آسیا در اختیار دارد، با این حال، طی سال‌های گذشته بارها خبرهایی مبنی بر آسیب رسیدن به گنجینه موزه و نگهداری غیراصولی آثار منتشر شده است و کارشناسان نسبت به نحوه نگهداری از این آثار اخطار داده‌اند. شرایط نگهداری از آثار موزه باید چگونه باشد؟

در ایجاد شرایط فیزیکی مناسب برای نگهداری از آثار هنری، درجه و دمای حرارت و رطوبت متعادل مهم است؛ به‌گونه‌ای که دمای حرارت ۱۹ تا ۲۴ درجه سانتیگراد برای این آثار مناسب است. نکته مهم این است که شرایط آب و هوایی نباید خیلی متغیر باشد که باتوجه به شرایط آب و هوای تهران، به ویژه در زیرزمین موزه، این تعادل تا حد زیادی وجود دارد و جای نگرانی نیست.

مسئله اینجاست که اثر هنری مشابه هر موجود زنده به مرور فرسوده می‌شود و بعد از مدتی اگر در درجه دمای خوبی هم نگهداری شود، به طور طبیعی به مرمت نیاز پیدا می‌کند. درحقیقت رنگ‌دانه‌ها و پارچه‌های آثار هنری از ضریب دوام متفاوتی دربرابر دما و رطوبت برخوردارند و طبیعی است که در بلند مدت پارچه که تحت فشار چهارچوب و رنگی که سفت شده است، کمی کشیده یا شل شود. در نتیجه باوجود سفت شدن و ثابت ماندن رنگ، تَرَک‌هایی روی آن به وجود می‌آید که نیازمند مرمت خواهد بود. 

ـ این مرمت باید در کجا و تحت چه شرایط انجام شود؟

تاکید می‌کنم که اثر هنری هنرمندان جهانی تحت هیچ شرایطی نباید در ایران مرمت شود؛ چون مرمت نوعی مداخله در اثر هنری است و تمام لحظات انجام آن باید به صورت تصویری ثبت و مستندنگاری شود. مرمت باید توسط فردی مجرب و مجاز انجام گیرد و ثبت مراحل انجام آن برای این است که مشخص شود مرمت‌گر تا چه حد در اثر هنری مداخله کرده است.

ـ اگر استاندارهای جهانی مرمت اثر هنری رعایت نشود، چه خواهد شد؟

اگر مرمت سرخود و توسط فردی غیرمسئول انجام شود، قیمت اثر به شدت افت می‌کند. زمانی که در موزه هنرهای معاصر بودم اگر قصد مرمت یک اثر را داشتیم، از فرصت «امانت سپاری» استفاده می‌کردیم؛ به‌گونه‌ای که آن اثر را به موزه‌های بسیار معتبر دنیا می‌فرستادیم تا مرمت شود. این موزه‌ها نه تنها متخصصان بسیار خوبی برای مرمت اثر هنری یا کنترل نگهداری آن دارند، بلکه ثبت و گزارش مرمت اثر توسط آنها مورد تایید بنیادهای هنرمندان است.

اگر روزی به فرض محال قصد فروش تابلوی مرمت شده را داشته باشیم، خریدارها از موزه گزارش تصویری مرمت اثر را مطالبه می‌کنند تا شرایط اثر را بررسی کنند. حال اگر مشخص شود که آن اثر در تهران توسط متخصصانی که مورد شناسایی و تایید جهانی نیستند مرمت شده، اثر افت قیمت پیدا خواهد کرد.

ولی اگر مشخص شود که اثر مثلاً توسط متخصصان موزه پیکاسوی پاریس مرمت شده است، چون آن موزه متخصصان مرمت مورد تأیید جهانی دارد، افت قیمت اتفاق نمی‌افتد. گاهی مرمت اثر هنری تحت نظر بنیاد آن هنرمند صورت می‌گیرد که درست‌ترین حالت است. این بنیادها مسئولیت دارند که آثار هنرمند را مرمت ‌کنند و حین کار گزارشی تهیه می‌کنند که مشخص می‌کند اثر در چه قسمت‌ها و تا چه حد مورد مرمت قرار گرفته است؛ تحت این شرایط تغییری در ارزش مادی و معنوی اثر صورت نمی‌گیرد.

تاکید می‌کنم روش درست مرمت آثار هنری خارجی موجود در ایران، قرض دادن آثار هنری برای نمایش در موزه‌ها و نمایشگاه‌های معتبر دنیا است؛ چراکه متقابلا می‌توانیم از آنها بخواهیم که اثر را مرمت کنند و گزارش مرمت را هم به ما و هم به بنیاد یا موزه هنرمند تحویل دهند. حال ممکن است فردی ادعا کند که توانایی مرمت آثار هنری را دارد و ما ادعای او را هم بپذیریم، ولی مرجعیتی برای مرمت در سطح جهانی ندارد.

ممکن است شما پزشکی را بشناسید که به او اعتماد دارید و برای معالجه به او مراجعه کنید، ولی بحث مرمت اثر هنری اینگونه نیست که کار را به فردی که خودمان به او اعتماد داریم بسپاریم، بلکه باید به فرد یا نهادی که دنیا به او اعتماد دارد، بسپاریم؛ همانند واحد مرمت یک موزه تراز اول در جهان.

ـ در ایران رشته مرمت آثار هنری داریم؟

خیر، در ایران رشته مرمت آثار هنری را نداریم، بلکه رشته مرمت آثار و بناهای تاریخی را داریم.

ـ مرمت‌گر آثار تاریخی می‌تواند آثار هنری را هم مرمت کند؟

نه به هیچ وجه. در ایران کسی را نمی‌شناسم که در این حد تخصص مرمت داشته باشد. حتی اگر چنین کسی هم وجود داشته باشد، زمانی که پای یک اثر معتبر جهانی در میان است، صرفا داشتن تخصص و تجربه فردی که خودمان در ایران او را قبول داریم کافی نیست و باید مورد تایید جهانی باشد.

ـ در پی حواشی نمایش آثار پیکاسو، اعلام کردند که مرمتی در کار نبوده و صرفا قصد بهبودسازی آثار را داشته‌اند، ولی به گفته خود آنها این بهبودسازی شامل زدودن گرد و خاک و از بین بردن چین و چروک اثر بوده است. آیا واقعا این موارد شامل مرمت نمی‌شود؟

بهبودسازی صرفا می‌تواند در حد باد گرفتن روی تابلو برای از بین بردن گرد و خاک باشد و تابلو به هیچ عنوان نباید لمس شود.

چین و چروک پارچه تابلو هم همانطور که پیشتر اشاره کردم، یک امر طبیعی است. به خاطر دارم زمانی که در موزه هنرهای معاصر تهران بودم، از طرف کارشناسان بین‌المللی به من توصیه شد که برای از بین بردن چروک پارچه و خطوطی که در اثر آن ایجاد شده، اثر را به یک موزه تراز اول دنیا بفرستم.

فراموش نکنیم که این موزه‌ها، مرمت آثار را به صورت رایگان و با کمال میل انجام می‌دهند؛ زیرا آثار هنرمندی مانند پیکاسو صرفا به لحاظ مادی به ما تعلق دارد و مالکیت معنوی آن متعلق به کل جهان است و میراث بشری به شمار می‌رود. بنابراین برای آنها باعث افتخار است که یکی از آثار مهم پیکاسو را به صورت صحیح و اصولی مرمت کنند.

ـ آثار پیکاسو در موزه هنرهای معاصر چه جایگاهی در دنیای هنر دارند؟

بیشترین تعداد آثار یک هنرمند در موزه هنرهای معاصر تهران، اول از اندی وارهول و بعد از پیکاسو است که البته در مورد پیکاسو آثارِ به مراتب مهم‌تری است. در بین آثار پیکاسو، دو نقاشی بسیار مهم وجود دارد که جزو بهترین آثار موزه است.

یکی از آنها تابلوی بزرگ و ارزشمند «نقاش و مدلش» از شیوه کوبیسم خطی پیکاسو است که کل آن با یک خط ممتد و به سرعت خلق شده است؛ درحقیقت نقاش روی زمینه خاکستری یک ضرب خط را ادامه داده و فیگورها را با هم ادغام کرده است.

دومین نقاشی مهم پیکاسو در موزه هنرهای معاصر تهران، «پنجره‌ای باز به خیابان پنتی یور» است. «پنجره‌ای باز به خیابان پنتی یور» هم اثر بسیار ارزشمند کوبیستی است که یک منظره شهری را به تصویر کشیده است.

کارهای مهم دیگری هم از پیکاسو در موزه وجود دارد؛ از جمله مجموعه «زنان گریان» که نشان‌دهنده تجربه نافرجام پیکاسو با زنان مختلف است. این آثار چاپ روی کاغذ هستند. همچنین مجسمه «بابون» یا «میمون» اثری است که پیکاسو آن را با ترکیب سه اسباب‌بازی‌ فرزندش ساخته است، با قالب‌گیری از برنز. ادیشن ۲ از ۶ این اثر در کلکسیون موزه است.

البته از دوره‌های آبی و صورتی پیکاسو قبل از اینکه وارد کوبیسم شود اثری نداریم، همینطور از کارهای سورئالیستی بعدی او؛ به همین دلیل نمی‌توانیم نمایشگاه کاملی که دربرگیرنده دوره‌های مختلف کاری او باشد، داشته باشیم.

ـ جایگاه مجموعه‌ای که از پیکاسو داریم، در دنیا چیست؟

بسیار ارزشمند است. کمتر موزه‌ای در دنیا این تعداد اثر از پیکاسو دارد، احتمالا فقط ۵ یا ۶ موزه در دنیا این تعداد اثر از پیکاسو داشته باشد. این جایگاه حتی با مهمترین موزه‌های غرب امکان رقابت دارد؛ چراکه تنها سه موزه پیکاسو در پاریس، بارسلون و مالاگا تعداد زیادی اثر از پیکاسو دارند و موزه‌های معدودی مثل موما، متروپلیتن و گوگنهایم در نیویورک و موزه لودویک کلن و تیت لندن. سایر موزه‌ها اثر کمتری از پیکاسو دارند. با این حال موزه هنرهای معاصر تهران از سایر هنرمندان مطرح دنیا تک اثر دارد، مثلا از کلود مونه، پل گوگن و جکسون پولاک فقط یک اثر دارد یا از ویلم دکونینگ دو اثر داشت که الآن فقط یکی از آنها موجود است.

ـ برگزاری یک نمایشگاه از آثار پیکاسو را در موزه هنرهای معاصر تهران چگونه ارزیابی می‌کنید؟

نمایش آثار پیکاسوی گنجینه موزه هنرهای معاصر را به صورت انفرادی اتفاق خوبی می‌دانم؛ زیرا تنها از او و اندی وارهول تعداد قابل توجهی اثر داریم که می‌توانند یکی دو گالری موزه را پر کنند. البته از هنرمند دیگری به نام «ویکتور وازارلی» یک سری اثر در موزه داریم که اهمیت به مراتب کمتری نسبت به پیکاسو و وارهول دارد.

به هر جهت این نخستین باری است که آثار یک هنرمند مهم به صورت انفرادی به نمایش گذاشته می‌شوند. امیدوارم این اقدام در آینده با قرض گرفتن آثار هنرمندان مهم دیگر از موزه‌های مختلف جهان ادامه داشته باشد تا بتوانیم نمایشگاه‌های انفرادی بیشتری از هنرمندان مختلف برگزار کنیم؛ کاری که همه مهم موزه‌های مهم دنیا انجام می‌دهند.

انتهای پیام