احمد محیط طباطبایی، رئیس ایکوم ایران (کمیته ملی موزه‌ها) در نشست کمیته ملی موزه‌ها در آستانه روز جهانی موزه که ۱۵ اردیبهشت ۱۴۰۴ برگزار شد، گفت: در یکی دو روز گذشته، دو خبر خاص دریافت کردیم. می‌دانید که یکی از بدترین خبرها برای حوزه موزه‌داری، تعطیلی موزه‌هاست. گاهی موزه‌های خصوصی به دلایل اقتصادی و نبود حمایت از سوی نهادهای عمومی، مانند شهرداری و دولت، تعطیل می‌شوند اما گاه این موزه‌های دولتی هستند که، با آن‌که بخش‌های مهمی از میراث این مردم را در اختیار دارند، تعطیل می‌شوند. شاید از همه بدتر، تعطیلی یا جابه‌جایی یک موزه ملی باشد.

او افزود: ابتدا بد نیست از گذشته و از دو مدیر شناخته‌شده‌ میراث فرهنگی یاد کنم. ما در مقطعی مدیری داشتیم به نام زنده‌یاد دکتر مهندس کازرونی که از وزارت مسکن و شهرسازی به سازمان میراث فرهنگی آمد و ریاست این سازمان را برعهده گرفت. ایشان در دوره‌ خود خدمات شایان توجهی انجام داد و بودجه‌ قابل توجهی برای میراث فرهنگی اختصاص یافت. یکی از اقدامات مهم و ارزشمند او، تبدیل سازمان میراث فرهنگی به پژوهشگاه بود. یعنی در دوره‌ ایشان، این سازمان به شکل پژوهشگاهی فعالیت خود را ادامه داد.  

رئیس ایکوم ادامه داد: با این حال، اقدامی از سوی ایشان صورت گرفت که همواره به‌عنوان یکی از نقاط ضعف دوران مدیریتش یاد می‌شود. موزه‌ معروف و قدیمی «هنرهای تزئینی» تهران که در خیابان کریم‌خان واقع بود، تعطیل شد. بخشی از آن به موزه‌ هنرهای تزئینی اصفهان منتقل و موزه‌ای جدید در آنجا تأسیس شد. بخشی دیگر از اشیای این موزه به موزه‌ میرعماد در مجموعه‌ی سعدآباد رفت و سایر بخش‌ها نیز در جاهای دیگر مستقر شدند. در واقع، موزه به‌طور کامل منحل نشد، بلکه به قول امروزی‌ها جابجا شد. با این‌حال، این تصمیم همواره بر عملکرد مثبت و اقدامات ارزنده‌ دکتر کازرونی سایه انداخت.

محیط طباطبایی افزود: همچنین مدیری کوتاه‌مدت به‌نام آقای موسوی در میراث فرهنگی داشتیم که در دولت آقای احمدی‌نژاد، حدود ۹ ماه مسئولیت داشت. با وجود مدت زمان کوتاه مدیریتش، اشتباهات مدیران پیشین را اصلاح کرد، از جمله انتقال مجدد سازمان میراث فرهنگی از شیراز و سازمان صنایع‌دستی از اصفهان به تهران. اما مهم‌تر از همه، بازگشایی موزه‌های میرعماد، موزه‌ بهزاد و موزه‌ هنرهای ملی در میدان بهارستان بود. از ایشان همواره به نیکی یاد می‌شود و اقداماتش در حافظه‌ میراث فرهنگی باقی مانده‌اند.

رئیس کمیته ملی موزه‌ها در ایران با بیان اینکه سازمان میراث فرهنگی  یا وزارتخانه‌ کنونی فعالیت‌های گسترده‌ای دارد که خود مسئولان باید درباره‌ی آن‌ها توضیح دهند و آمارها و گزارش‌های مربوط به آن را در اختیار رسانه‌ها قرار دهند، گفت: اما ما موزه‌ای به نام موزه‌ ملی قرآن کریم داریم. این موزه در خیابان ولی‌عصر در تقاطع خیابان امام خمینی و در ضلع جنوبی کاخ مرمر قرار دارد. این موزه در مکانی تأسیس شد که پیش‌تر فرهنگسرای نگارستان بود. فرهنگسرای نگارستان مربوط به دوران پیش از انقلاب است و تا ابتدای انقلاب فعال بود. پس از تخلیه، این مکان در اختیار مجلس خبرگان قرار گرفت. پس از تعطیلی آن و انتقال اشیاء موجود که در آن زمان امری طبیعی بود، بعدها دوباره مجموعه‌ کاخ مرمر در اختیار بنیاد مستضعفان قرار گرفت و با عنوان «موزه‌ هنر ایران» به خانواده‌ موزه‌های کشور ملحق شد.

چرا موزه قرآن جابه‌جا می‌شود؟

محیط طباطبایی ادامه داد: اما در ضلع جنوبی این مجموعه، یکی از یادگارهای شادروان دکتر حبیبی به‌جا ماند. او در زمان حیات خود، نام «موزه‌ قرآن» را بر این مکان گذاشت. ایشان اعتبارات بسیار خوبی از دولت وقت دریافت کرد و موجب شد این موزه راه‌اندازی شود. این موزه، از معدود موزه‌هایی بود که پیش از دولت آقای احمدی‌نژاد به شکل هیأت‌ امنایی اداره می‌شد. در دوران آقای احمدی‌نژاد نیز همین روند ادامه یافت و ریاست هیأت‌ امنا برعهده‌ مسجدجامعی بود. در آن دوره، ارتباط بسیار خوبی میان نهادهای قرآنی کشور به وجود آمد. به‌یاد داریم که در مراسم افتتاحیه‌ این موزه، مجموعه‌ای از قرآن‌های ارزشمند همچون نسخه‌های موجود در کتابخانه‌ آیت‌الله‌العظمی گلپایگانی یا آیت‌الله مرعشی به نمایش درآمدند. قرآن‌هایی که گاه در هیچ نمایشگاه دیگری دیده نمی‌شدند. این موزه، در نوع خود فعال بود و در مناسبت‌های مذهبی و ایام خاص، واکنش فرهنگی داشت و به‌صورت جدی در حوزه‌ی گردآوری آثار قرآنی فعالیت می‌کرد.

رئیس ایکوم ایران گفت: نکته‌ مهم این است که این موزه در نقطه‌ای از تهران واقع شده است که در هم‌جواری با چند نهاد مهم حاکمیتی، از جمله ریاست‌جمهوری، مجلس شورای اسلامی، مجلس خبرگان و مهم‌تر از همه، نهاد رهبری قرار دارد. یکی از پیشنهادهای دکتر حبیبی این بود که وقتی مهمانان این نهادها وارد کشور می‌شوند، از موزه‌ قرآن بازدید کنند تا هنر قرآنی  را که به‌ عنوان مهم‌ترین جلوه‌ هنر اسلامی در تاریخ ایران پس از اسلام است، مشاهده کنند. معماری ساختمان این موزه نیز بسیار زیبا و دارای ارزش معاصر بود. به‌یاد دارم که چند تن از معماران بزرگ کشور گفته بودند این موزه، یکی از بهترین آثار معماری ایران در ۴۵ سال اخیر است. اما مسائل امنیتی و دیگر ملاحظات، باعث شد بازدید از موزه ملی قرآن با محدودیت‌هایی مواجه شود. این محدودیت‌ها سبب شده است که تصمیم به جابجایی موزه گرفته شود.

او اظهار کرد: آنچه اهمیت دارد، این است که موزه می‌توانست به‌عنوان یک موزه‌ تخصصی ادامه‌ حیات دهد؛ یعنی مخاطبان آن می‌توانستند طلاب، دانشجویان الهیات و علوم قرآنی، قرآن‌پژوهان و هنرمندان حوزه‌ هنرهای قرآنی و کتابت باشند. در نتیجه، نیازی نبود که موزه به‌صورت روزانه برای عموم باز باشد. می‌شد در ایام خاص و با هماهنگی قبلی، بازدیدها را انجام داد و در دیگر روزها، فعالیت‌های پژوهشی و فرهنگی خود را ادامه دهد. اما در نهایت، راه‌حل ساده‌تری انتخاب شد و موزه‌ قرآن کریم از محل قبلی جمع‌آوری و به مجموعه‌ی سعدآباد منتقل می‌شود.

محیط طباطبایی با طرح این پرسش که چرا در ابتدای سخنانش به موزه میرعماد اشاره کرده است؟ توضیح داد: چون در سعدآباد، یکی از موزه‌های بسیار با ارزش از لحاظ آثار هنری، «موزه‌ میرعماد» است اما این موزه با وجود ارزش آثارش، یکی از ناموفق‌ترین موزه‌ها از نظر جذب بازدیدکننده به‌شمار می‌رود. در کنار موزه‌هایی مانند کاخ سبز، کاخ ملت، موزه‌ آشپزخانه و موزه‌ مرکز اسناد، موزه‌ میرعماد در جذب مخاطب ناکام بوده است. زیرا در هر مجموعه‌ای، تجانس بین موضوع، هدف و زیرساخت اهمیت دارد. در آستان قدس رضوی، موزه‌ قرآن یکی از مهم‌ترین و پربازدیدترین موزه‌هاست. در موزه‌ ملی ایران نیز نمایشگاه‌های قرآنی بسیار نفیس برگزار می‌شود، یا در ماه رمضان، نمایشگاه بین‌المللی قرآن برگزار می‌شود. همه‌ این‌ها نشان از ظرفیت عظیم فرهنگی و تخصصی قرآن دارد.

او تاکید کرد: امیدوارم که موزه‌ ملی قرآن دچار سرنوشت موزه میرعماد نشود. اگر این موزه در همان مجموعه‌ کاخ مرمر باقی بماند، شاید به شکلی شایسته‌تر با آن برخورد شود.

موزه آب چرا از کاخ سعدآباد خارج می‌شود؟

رییس ایکوم ایران همچنین به موضوع موزه‌ آب در سعدآباد پرداخت و گفت: این موزه در سال ۱۳۷۵ تأسیس شد. زمانی که موزه‌ آب در مجموعه پردیسان هنوز راه‌اندازی نشده بود، به‌طور موقت در سعدآباد گشایش یافت. بعدها به دلیل ارتباط موضوعی آب با محیط سعدآباد از جمله تعداد قنات‌ها، شیوه‌های سنتی آبیاری و طبیعت خاص مجموعه، موزه به فعالیت خود ادامه داد. محیط زیست و منابع طبیعی بخشی از هویت ناخواسته‌ سعدآباد شده‌اند و این موزه می‌توانست در همین قالب باقی بماند. مدیریت مجموعه، آقای دکتر میر تلاش فراوانی کردند که این موزه حفظ شود و در قالب مدیریت یکپارچه‌ی سعدآباد باقی بماند. اما آن‌گونه که شنیده‌ایم، وزارت نیرو قصد دارد این موزه را جمع‌آوری کرده و به پردیسان منتقل کند. البته می‌دانم که در پردیسان نیز کارشناسانی چون آقای دکتر کریم کریمی و دیگران که در حوزه‌ موزه‌ آب فعالیت داشته‌اند، حضور دارند.

محیط طباطبایی یادآور شد: تمام این صحبت‌ها را به مناسبت طلیعه‌ روز جهانی موزه مطرح می‌کنم. امیدوارم که موزه‌های قدیمی ما همچنان به حیات خود ادامه دهند و شاهد تولد و تأسیس خانه‌موزه‌های جدید باشیم. قطعا مشکلات مالی، اجتماعی و مسائل دیگر وجود دارد که ممکن است یک موزه را در معرض خطر قرار دهد. در بخش خصوصی این را می‌توان پذیرفت، اما در بخش دولتی، امیدواریم که دولت با نگاهی تازه و مسئولانه به این موضوع بنگرد، راه‌حل‌های موجود را بسنجد و از حذف موزه‌ها جلوگیری کند تا شاهد بهبود وضعیت باشیم.

انتهای پیام