به اعتقاد رييس مركز گسترش زبان و ادبيات فارسي سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، متناسب با شأن زبان و ادبيات فارسي كار نشده است.
در مسائل رايزني بايد واقع‌بين بود
عباسعلي وفايي در گفت‌وگو با بخش ادب خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، كه در محل اين خبرگزاري انجام شد، در ارزيابي از فعاليت رايزنهاي فرهنگي ايران در خارج از كشور، گفت: در مسائل رايزني بايد واقع‌بين بود. كار رايزني تنها قلم زدن و پژوهشگر بودن نيست. رايزن هم اين را مي‌خواهد و هم يك مديريت قوي توأم با شم سياسي را لازم دارد. البته به همه‌ي اين‌ها يك تعهد هم اضافه مي‌كنم؛ يعني اگر كسي به فعاليت فرهنگي در خارج از كشور تعهدي نداشته باشد، همه‌ي آن مسائل هم عقيم مي‌ماند. صرف داشتن قلم و آثار نمي‌تواند براي رايزن فرهنگي امتيازي باشد؛ اما در جاهايي ديده‌ايم افرادي كه اين مشخصات را داشته‌اند، موفق بوده‌اند.
رايزن پيشين فرهنگي ايران در ازبكستان متذكر شد: همچنين جسارت و شهامت هم امتياز بسيار مهمي براي انجام اين كارهاست. به هر حال، رايزن در آن‌جا بايد كار كند. حال اين‌كه يك رايزن چگونه و با چه روندي انتخاب مي‌شود، حرف ديگري است. هرچند ما نمي‌خواهيم بگوييم فعاليت‌هاي رايزني بيست است؛ اما در بين رايزنهاي فرهنگي افرادي را مي‌شناسم كه هم‌دوره‌ي خودم بودند و از استادان دانشگاه و اهل قلم و پژوهش، همچنين سابقه‌ي مديريت داشتند و در حوزه‌ي سياسي هم به نوعي دخيل بودند. درواقع، تقريبا نيمي از رايزنهاي فرهنگي استادان دانشگاه هستند. من خودم دانشيار دانشگاه بودم كه به رايزني رفتم و نزديك 60 جلد كتاب حاصل 30 ماه حضور من بود همراه با كارهاي ديگري كه انجام شد.
مديريت جديد؛ فعاليت متفاوت
او در ادامه عنوان كرد: وقتي اين روند سير طبيعي را طي مي‌كند، مي‌بينيم فعاليت‌ها روز به روز بهتر مي‌شود و از اين‌رو نسبت به آينده خيلي اميدوارم و به هر حال، با مديريت جديد در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، فعاليت‌ها متفاوت است و در سمينار اخير رايزنهاي فرهنگي، راهبردهاي كلان در سطح بين‌المللي تعريف شده است، كه نشان مي‌دهد انگيزه‌ها براي اين كار خيلي زياد است و دوستان مي‌خواهند كساني را به رايزني‌ها بفرستند كه واجد ويژگي‌هاي گفته‌شده باشند و صرف اين‌كه كسي مدركي دارد، كفايت نمي‌كند. اميدواريم بهتر از اين هم شود؛ براي اين‌كه توفيق سازمان فرهنگ و ارتباطات در آن است كه آدم‌هاي قوي در رايزني‌ها باشند تا منوياتي كه پي‌ريزي مي‌شود، در خارج از كشور انجام گيرد. به هر حال، نماينده‌ي فرهنگي در خارج از كشور، نماينده‌ي يك مردم فرهنگي و باتمدن است كه ضرورت دارد ويژگي‌هايي چون تعهد، مديريت، جسارت و شهامت هم با آن همراه باشد.
هركسي را هركجا نمي‌فرستند
اين مقام مسؤول در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي تصريح كرد: ما متناسب با كشورها و منطقه‌هاي فرهنگي، رايزن اعزام مي‌كنيم. در جايي هست كه علم و ادب سخن نخست را مي‌گويد و 80درصد فعاليتي كه مي‌خواهد انجام دهد، در اين حوزه است. طبيعي است رايزن فرهنگي را بفرستيم، كه در اين حوزه حرفي براي گفتن داشته باشد. عكس آن در حوزه‌ي ديگر فرهنگي، به جغرافيا و جامعه‌اي مي‌رسيم كه پيش‌تر فعاليت فرهنگي وجود نداشته است و كرسي زبان و ادبيات فارسي هم آن‌جا وجود ندارد؛ اما سابقه‌ي ديني قوي دارد. درواقع، ما براي ورود به عرصه‌ي فرهنگي كشورها نيازسنجي مي‌كنيم. نياز آن‌ها در اين حوزه تعريف مي‌شود و آن‌جا طبيعي است كسي را بايد اعزام كنيم كه متناسب با نيازشان باشد؛ بنابراين هركسي را هركجا نمي‌فرستند و بر اساس نيازها و شرايط فرهنگي، افراد به آن‌جا اعزام مي‌شوند. البته اين صحبت‌ها دال بر اين نيست كه همه‌ي اعزام‌ها درست بوده است.
موازي‌كاري كم‌تر شده است
دبير شوراي گسترش زبان و ادبيات فارسي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي درباره‌ي موازي‌كاري در نهادهاي متولي گسترش زبان و ادبيات فارسي و راه‌اندازي نهادي مستقل براي گسترش زبان فارسي در خارج از مرزهاي كشور نيز يادآور شد: الآن موازي‌كاري نسبت به گذشته كم‌تر شده است. كار وزارت علوم، تحقيقات و فناوري هم تنها اعزام استاد زبان و ادبيات فارسي به خارج از كشور است، كه در اين زمينه ما هم با آن‌ها همكاري داريم و ما اگر اين كار را انجام دهيم، دخالت در كار آن‌هاست. درواقع، ما آن‌ها را در اين كار پشتيباني مي‌كنيم، كه اين را با تقويت كرسي‌هاي زبان و ادبيات فارسي و ايران‌شناسي انجام مي‌دهيم؛ اما اعزام كوتاه‌مدت استادان به خارج از كشور، جزو وظايف ماست و همچنين برگزاري همايش‌ها، سمينارها، چاپ و انتشار كتاب‌هاي فارسي از ديگر وظايف‌مان است.
او افزود: وزارت علوم تنها به كرسي‌هاي زبان و ادبيات فارسي استاد اعزام مي‌كند و امسال 30 نفر از استادان زبان و ادبيات فارسي را به كشورهاي مختلف اعزام كرده‌ايم و سعي داريم اين‌ها را زياد كنيم. به دليل محدوديت بودجه، وزارت علوم پاسخ‌گوي همه‌ي نيازها نيست. الآن مي‌توانم ادعا كنم تنها جايي كه در خارج از كشور، زبان فارسي را پشتيباني مي‌كند، سازمان فرهنگ و ارتباطات است. الآن در خارج از كشور، 60 نمايندگي هست كه به گسترش زبان و ادبيات فارسي مي‌پردازد و سفارتخانه‌ها هم هستند كه ما آن‌ها را پشتيباني مي‌كنيم. تاكنون قريب به هزار عنوان كتاب از سوي رايزنهاي فرهنگي چاپ شده است و در بسياري از كشورهاي مختلف، شرايط خوبي در زمينه‌هاي انتشار كتاب فارسي داريم.
متناسب با شأن زبان و ادبيات فارسي عمل نكرده‌ايم
وفايي در عين حال خاطرنشان كرد: البته گاهي هنوز بحث چندگانه‌كاري هست و گاهي هم ما با محدوديت بودجه مواجه‌ايم. ما اين را قبول داريم كه متناسب با شأن زبان و ادبيات فارسي به آن نپرداخته‌ايم. با اين وجود، الآن بحث پرداختن به زبان و ادبيات فارسي چندبرابر دوره‌هاي گذشته است و اين‌قدر از دانشگاه‌هاي مختلف مكاتبه دارند كه كرسي زبان فارسي ايجاد كنند و اين‌ها جايي بودند كه به ما اجازه‌ي حضور نمي‌دادند. الآن مي‌گويند استاد زبان فارسي اعزام كنيد. مي‌نويسند كه مي‌خواهيم در ايران، دوره‌ي دانشگاهي برگزار كنيم، علتش هم اين است كه بين قدرت و فرهنگ، ادب و زبان يك ارتباط تنگاتنگ وجود دارد و اين نكته‌اي اساسي است.
او همچنين يادآور شد: ما در حوزه‌هاي سياسي در سال‌هاي گذشته بسيار قوي شده‌ايم و در دنيا جايگاهي پيدا كرده‌ايم و حرفي براي گفتن داشته‌ايم و اين همه اخبار مختلف كه در رسانه‌هاي دنيا درباره‌ي ايران منتشر مي‌شود، نشان از قدرت ايران است ديگر. الآن بسياري مشتاق‌اند بدانند ايران كه در جهان اين همه سر و صدا برپا كرده است، چه حرفي براي گفتن دارد و دوست دارند بي‌واسطه اين را بدانند؛ به همين جهت از ما مي‌خواهند كرسي ادبيات فارسي داير و براي آن‌ها كتابخانه ايجاد شود و ما اكنون اين فرصت را داريم.
افزايش بودجه‌ي شوراي گسترش زبان و ادبيات فارسي
وي ادامه داد: متناسب با اين تقاضاها، در اين حوزه، كم كار شده است و اين را اضافه كنم با توجه به مسؤوليتي كه در مركز گسترش زبان و ادبيات فارسي دارم، بر اساس آمار، عرض كنم امسال بودجه‌ي ما نسبت به سال‌هاي گذشته صد‌درصد بهتر بوده است و به جناب وزير ارشاد و معاون فرهنگي‌اش درخواستي نداده‌ايم كه اجابت نكنند و خارج از بودجه‌ي مصوب، همين اواخر، 55 ميليون تومان كتاب به ما داده‌اند و در ماه گذشته هم 45 ميليون تومان كتاب براي مركز هديه گرفته‌ايم و در همين چند ماه، يك‌صد ميليون تومان بودجه گرفته‌ايم. برخلاف دوره‌هاي گذشته كه بودجه‌ي زبان و ادبيات فارسي در بخش‌هاي ديگر هزينه مي‌شد، ما در اين يك و نيم سال اخير، يك مورد نداريم كه جناب وزير نامه بنويسد كه اين پول فلان‌جا هزينه شود و در اين دوره‌ي مديريتي هرگز يك مورد هم نداشته‌ايم؛ در حالي‌كه به روايت اسناد، مواردي در دوره‌هاي قبل بوده كه سميناري در ايران برگزار شده و كلي پول هزينه كرده‌اند؛ در حالي‌كه شوراي گسترش زبان فارسي متولي ترويج زبان فارسي در خارج از كشور است.
وفايي سپس اظهار كرد: ما الآن در خارج از كشور، ايراني‌هاي بسياري را داريم كه نسل سومي ايراني‌هاي مهاجرند و اگر به آن‌ها توجه نكنيم، زبان فارسي را فراموش مي‌كنند و ما براي انسجام شيوه و شكل آموزش زبان فارسي در خارج از كشور مصوبه‌اي را در واحد رسانه در گروه فرهنگ و رسانه‌ي وزارت ارشاد داشتيم. آيين‌نامه‌اي را تدوين كرده‌ايم كه در خارج از كشور، بحث آموزش زبان و ادبيات فارسي را هم به شورا بدهند و شورا در هر جايي كه ايرانيان زيادي هستند، مركزي را براي آموزش زبان فارسي به آن‌ها داير كند. اگر رايزن فرهنگي هست، با مشاركت رايزني و اگر سفارتخانه، با همكاري سفارتخانه، مركزي را داير كنند، تا از رهگذر اين كار، آن موازي‌كاري به حد و حصر كشيده شود. در عين حال مي‌شود گفت مركز گسترش زبان و ادبيات فارسي 99درصد فعاليت را به عهده دارد.
او در عين حال گفت: در آينده انتظار مي‌رود بنيادي به جاي مركز و شوراي گسترش زبان و ادبيات فارسي، فعاليتش را براي گسترش زبان و ادبيات فارسي در خارج از كشور آغاز كند.
اولويت‌هاي تخصيص بودجه در رايزني‌ها
وفايي همچنين درباره‌ي اولويت‌هاي تخصيص بودجه در رايزني‌ها گفت: ما براي هر كشوري و يا هر منطقه‌ي جغرافيايي، راهبردي داريم و بر اساس آن راهبرد، بودجه اختصاص مي‌دهيم و برنامه‌ي يك‌ساله و سه‌ساله مدون مي‌كنيم. آن نسخه‌اي كه در كشورهاي آمريكاي لاتين مي‌پيچيم، با نسخه‌ي آسياي مركزي يا كشورهاي همسايه، فرق مي‌كند؛ به‌همين جهت، بر اساس آن راهبردهايي كه تعريف شده است، رفتار مي‌كنيم و همواره بر اساس ضرورت‌هاي بسته به آن جغرافياي فرهنگي و راهبردهايي كه تدوين شده است، بودجه اختصاص مي‌دهيم. ما با همه‌ي محدوديت‌هاي بودجه‌يي كه داريم، به اغلب درخواست‌هاي رايزنهاي فرهنگي خود در خارج از كشور پاسخ مثبت مي‌دهيم. مي‌بينيم يك‌جا هست كه آن‌جا حضور جدي داريم و زبان فارسي ساري و جاري است؛ اما يك‌جا هست كه تازه مي‌خواهيم حضور داشته باشيم. خوب طبيعي است كه براي ما حفظ جايي كه بوده‌ايم، خيلي آسان‌تر است تا بخواهيم بي پيش‌زمينه‌اي، يك‌باره زبان فارسي را ايجاد كنيم. ما اگر به آن‌جا كه پيشينه‌اي فرهنگي داريم، نپردازيم، قطعا از دست‌مان مي‌رود. در كشورهايي كه حوزه‌ي جغرافياي فرهنگي ايران بوده و زبان فارسي در آن‌جا حضور داشته است، اهتمام جدي داريم كه آن را صيانت و حفظ كنيم؛ زيرا براي ما آسان‌تر است.
تقاضا براي ادبيات معاصر ايران وجود دارد
نويسنده‌ي «دانش‌نامه‌ي زبان و ادبيات فارسي قرن 20 ازبكستان» درباره‌ي ترجمه‌ي آثار ادبيات معاصر فارسي به زبان‌هاي ديگر نيز تصريح كرد: با توجه به سفرهاي مختلفي كه داريم، از نزديك ديده‌ام هرجا سخن ما رسيده، از آن استقبال شده است؛ به هرحال، نويسندگان و شاعران از نظر كمي هم فراوان هستند، كه در بين آن‌ها، شاعران و نويسندگان قدري هم وجود دارند و اين‌جور نيست كه نداريم. خاطرم هست در روستايي دورافتاده در سمرقند، شعر شاعران معاصر ما را از حفظ مي‌خواندند. الآن بسياري از شاعران معاصر كشورهاي فارسي‌زبان متأثر از شاعران ما هستند. الآن از ما درخواست مي‌شود آثار ادبيات معاصر را منتشر كنيم و اين در حالي است كه در بسياري از كشورها، آثار ادبيات معاصر را عرضه نكرده‌ايم و در مرز اشعار كلاسيك خود مانده‌ايم.
وفايي در ادامه گفت: بشارتي بدهم كه اكنون وزارت ارشاد كار بزرگي را انجام مي‌دهد؛ حدود يك‌صد مجموعه‌ي شعر ترجمه شده است، كه خودم 85 جلد آن‌ها را از جناب پرويز - معاون فرهنگي وزارت ارشاد - گرفته‌ام و در حوزه‌ي ادبيات داستاني هم يك‌صد مجموعه در دست ترجمه است، كه كسي تا كنون اين كار را نكرده و الآن گرايش به اين‌سو زياد شده است. الآن كارهايي از اين دست خوب انجام مي‌شود؛ اما ضعف‌هايي داشته‌ايم كه هرچقدر هم با قدرت كار كنيم، نمي‌توانيم آن‌ها را برطرف كنيم و البته ضعف از خود ما هم بوده است. مترجمان ما آثار غربي را به زبان فارسي ترجمه كرده‌اند؛ اما در خارج از كشور، فارسي‌زبان‌هايي كه اهل زبان بودند، اين كار را براي آثار فارسي نكردند. ما شاعران خوب قابل طرح داريم؛ اما اين اتفاق كم‌تر افتاده است. به اعتقاد من، اين قابليت وجود دارد؛ ولي اين‌كه چرا اين كار نشده است، آن را ناشي از ضعف در اجرا مي‌دانم.
كم‌كاري و سستي از جانب همكاران دانشگاهي ماست
دانشيار دانشگاه علامه طباطبايي درباره‌ي ايجاد گرايش در رشته‌ي زبان و ادبيات فارسي اظهار كرد: بحث گرايش در ادبيات فارسي موضوع مهمي است كه در چند سال اخير از سوي دانشجويان دانشگاه‌هاي مختلف طرح شده، كه خواهش و خواست واقعي آن‌هاست. ريشه‌ي اين داستان هم خيلي قديمي نيست و چند سالي است كه مطرح شده و دليلش هم اين است كه رشته‌ي زبان و ادبيات فارسي دامنه‌ي بسيار وسيعي دارد كه حوزه‌هاي مختلف نثر، نظم، بلاغت، زيبا‌شناسي و مسائل زباني را دربر مي‌گيرد و از سويي هم با كلام، عرفان، فلسفه، تاريخ و جغرافيا و اين چيزها سر و كار دارد. براي دانشجويي كه اين رشته را در چهار سال مي‌خواند، تقريبا مي‌شود گفت كه ناخنك زده و طبيعي است كه به عمق مطلب نرفته باشد و دانشجو وقتي فارغ‌التحصيل مي‌شود، تخصص كافي را پيدا نكند. حالا بياييم علوم جديد را هم به اين حوزه بيافزاييم؛ علومي مانند مكاتب ادبي، سبك‌شناسي و نقد ادبي. داستان پديده‌هاي جديد حوزه‌ي ادبيات را هم به اين اضافه كنيم، طبيعي است دانشجو نتواند در آن‌ها غور كند؛ از همين‌رو بحث ايجاد گرايش در دانشگاه‌ها مطرح شده و در چندين دانشگاه هم پي‌گيري و اجرا شده است، كه از جمله، دانشگاه‌هاي شيراز، كرمان، مشهد و تربيت معلم تهران براي ايجاد گرايش اقدام كرده‌اند. موانع قانوني بر سر راه اين كار نيست؛ منتها كم‌كاري و سستي از جانب همكاران دانشگاهي ماست و اگر طرحي مبني بر روش دقيقي باشد، وزارت علوم براي ايجاد گرايش مانع نمي‌شود.
ايجاد گرايش به نفع ادبيات فارسي است
اين استاد زبان و ادبيات فارسي متذكر شد: الآن در دنيا، زبان و ادبيات از هم منفك است؛ ولي ما به هر دو مقوله مي‌پردازيم. به هر حال، اين موضوع در دانشگاه‌ها دنبال مي‌شود و ما قطعا در چند سال آينده شاهد ايجاد گرايش‌هاي گوناگون در رشته‌هاي ادبيات خواهيم بود. در عين حال، به‌دليل برخي شعار‌هاي تندي كه داده مي‌شود، برخي از استادان پيشكسوت نگران هستند كه ادبيات كلاسيك ما تضعيف شود. اگر ادبيات كلاسيك حفظ شود و شعار گذر از ادبيات كلاسيك در زبان‌ها زمزمه نشود، قطعا ايجاد گرايش به نفع ادبيات فارسي است.
انتهاي پيام
نظرات