به گزارش ایسنا، نخستین نشست از مجموعه برنامه‌های «همایش نهضت مشروطه ایران» به مناسبت یکصد و هفدهمین سالگرد نهضت مشروطه، شنبه ۱۴ مرداد در سالن مردم‌شناسی مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان برگزار شد. در این برنامه که به موضوع «هنرهای دیداری و مشروطه» اختصاص داشت، کیانوش معتقدی با موضوع «تحولات تصویری نقاشی ایران در سپهر انقلاب مشروطه» و امیرعلی اردکانیان با موضوع «انقلاب مشروطه به روایت کارت پستال‌های تصویری» سخنرانی کردند. 

معتقدی در ابتدا اظهار کرد: نقاشی و به طور کلی هنر ایران همیشه به واسطه حمایت دربار توانسته به کار خود ادامه دهد و هنرمندان وابستگی شدیدی به دربار داشتند. آن زمان نقاش‌ها به کشیدن تابلوهایی با مضامین درباری و پرتره پادشاه می‌پرداختند. با وقوع نهضت مشروطه، دیدگاه تغییر کرد و مفهوم نقاش باشی عوض شد. وقتی نهاد قدرت جای خود را به مجلس داد و مردم برای اولین بار اهمیت پیدا کردند، این شغل که قرار بود بازتاب دهنده چهره پادشاه باشد نیز از بین رفت. نقاش‌ها آرام آرام سوژه‌های شاهی را کنار گذاشتند و یا آثاری که با موضوع دربار کار کردند کیفیت پایین‌تری دارد. با این حال به نظر می‌رسد نقاش‌ها در قبال پدیده مشروطه سکوت کردند و آثار انگشت شماری پیرامون این واقعه در نقاشی ایران به وجود آمد. 

معتقدی افزود: کمال الملک به عنوان شاخص‌ترین نقاش دوران، زمانی که در خدمت ناصرالدین شاه بود به کشیدن پرتره شخصیت‌های مهم می‌پرداخت و پس از مشروطه هم آثار مهمی داشت، اما با وجود اینکه بعضی از پژوهشگران تلاش کردند ثابت کنند او یک هنرمند مشروطه خواه بوده است، او هیچ توجهی به واقعه مشروطه نداشت و فقط پرتره ۶ نفر از رجال مشروطه را نقاشی کرد. 

این پژوهشگر در ادامه به بررسی سه تابلوی نقاشی مرتبط با مشروطه پرداخت و گفت: تابلوی فتح تهران اثر هنرمند ناشناس که سال ۱۳۲۷ قمری در پنج پرده کشیده شده است یک بیانیه جدی در تغییر گفتمان نقاشی ایرانی از فضای درباری به فضای شهری و توجه به مردم است. از اولین ویژگی‌های نقاشی مشروطه وجود مردم است. دومین ویژگی وجود تجمع مردم در برابر تک پیکرنگاری است که قبلا رواج داشت. بحث ملت-کشور از اصلی‌ترین موضوعات نقاشی مشروطه است و نبود پرسپکتیو مقامی هم یکی از موضوعات کاملاً قابل توجه است. با توجه به نقش مهم عکاسی در دوره مشروطه در این نقاشی‌ها نیز از عکس الگو گرفته شده است. حتی در تابلوی فتح تهران در مرکز تصویر دو پیکره دیده می‌شود که در واقع عکس‌هایی هستند که بریده شده و روی بوم کلاژ شده‌اند. در این اثر روایت اهمیت زیادی دارد و این تابلو از یک سو قابل مقایسه با نقاشی‌های فرنگی است و از سوی دیگر تاثیر پرده‌های قهوه‌خانه‌ای را در آن دیده می‌شود. 

معتقدی افزود: تابلوی نقاشی میدان بهارستان اثر اسدالله الحسینی که دو سال بعد از تابلوی فتح تهران کشیده شده فضایی کاملاً جدید دارد. در این اثر برای اولین بار پرچم ایران در تصویر دیده می‌شود. حرکت مردم رو به مخاطب است و ویژگی‌هایی که در آن دیده می‌شود کاملاً معکوس نقاشی درباری است. تابلوی دیگری با نام جشن مشروطیت اثر هنرمند ناشناس وجود دارد که لحظه جشن مشروطه را نشان می‌دهد و شباهت زیادی به عکس‌هایی دارد که سوریوگین از جریان مشروطه گرفته است. در این تابلو به خوبی می‌بینیم که قواعد مرسوم نقاشی کنار گذاشته شده و ترکیب‌بندی آن قابل مقایسه با عکس‌های این دوره است. 

او در پایان گفت: به طور کلی نقاشی‌های مرتبط با مشروطه یا به دنبال خلق روایت است، یا شهرنگاری با تکیه بر عدالتخانه در آن دیده می‌شود و یا موضوع آن‌ها جشن مشروطه است. با این حال در این دوران به نظر می‌رسد نقاشان آگاهانه خودشان را از وقایع اجتماعی کنار کشیدند و بار اصلی را تصویرسازی به عهده گرفت.  

در ادامه این نشست، امیرعلی اردکانیان با اشاره به تاریخ کارت پستال در ایران گفت: اولین نمونه‌های کارت پستال در ایران، کارت‌های ساده چاپ روسیه بود که سال ۱۸۷۸ میلادی در شرکت پست ایران دیده شد. چند ماه بعد کارتی مشابه آن و این بار با نمادهایی از ایران چاپ شد و سال بعد دولت ایران کارت پستالی را سفارش داد که برای اولین بار تمبری روی آن با تصویر شاه چاپ شده بود. به مرور در سال‌های بعد پشت کارت‌ها که فضای خالی وجود داشت تصاویری به چاپ رسید و طرح‌های مختلف وارد کارت پستال‌ها شدند. 

او درباره اهمیت کارت پستال در نهضت مشروطه گفت: شخصی به نام موسیو نوز بلژیکی که رئیس گمرک ایران بود چند ماه قبل از مشروطه در یک مهمانی بالماسکه لباس روحانیت پوشید. عکس‌هایی از این مراسم به دست عده‌ای از ایرانی‌ها رسید و آن‌ها برای آگاهی افراد بیشتر از این اتفاق، عکس را به صورت کارت پستال چاپ کرده و به نقاط مختلف ایران ارسال کردند. یکی از اولین جرقه‌های مشروطیت در همین زمان خورد و با انجام مهاجرت صغری، زمینه مشروطیت شکل گرفت. 

اردکانیان افزود: پس از انقلاب مشروطه نیز تصاویر مختلف مرتبط با آن به صورت کارت پستال منتشر شد. گردهمایی‌ها، اتفاقات مهم، شخصیت‌های مهمی که موافق یا مخالف نهضت مشروطه بودند، کاریکاتورها، مکان‌های مهم و یادبود مشروطه در این آثار دیده می‌شود.  

این پژوهشگر ادامه داد: کارت پستال یک رسانه بصری است که همزمان یک محصول پستی است و به همین دلیل انتقال و گسترش آن بسیار راحت است. تیراژ بالا و هزینه پایین هم باعث می‌شود که به راحتی قابل ارسال به نقاط مختلف باشد. تصویری بودن کارت پستال‌ها باعث می‌شد اقشار مختلف و حتی افراد بی‌سواد بتوانند با آن ارتباط برقرار کنند. خبررسانی یکی دیگر از نکات مهم درباره کارت پستال است. این کارت‌ها اخبار را به صورت بصری در ذهن مردم تثبیت می‌کرد و اتفاقات مختلف که قبلاً فقط به صورت روایت شنیداری در ذهن مردم بود، تصویر پیدا می‌کرد و بُعد واقعی به خود می‌گرفت و درک بهتری از اتفاقات ایجاد می‌شد. کارت پستال به شکل بصری روایت مشروطه را شکل دهی می‌کند و با تصویر و نوشته یک روایت از خود ارائه می‌دهد. 

اردکانیان افزود: تحکیم جایگاه شخصیت‌های دخیل در مشروطه، یکی از کاربردهای کارت پستال‌ها است. در مقطعی ناشرین کارت پستال تصمیم می‌گیرند شخصیت‌های موافق و مخالف مشروطه را به جامعه معرفی کنند و با شاخ و برگ‌هایی که به تصاویر آن‌ها می‌دهند و نوشته‌هایی که در حاشیه تصویر می‌آورند آن‌ها را بزرگ می‌کنند و جایگاه خاصی برایشان ایجاد می‌کنند. آخرین کاربرد کارت پستال‌ها نیز یادآوری مشروطه، آرمان‌های آن و شهدای آن است. کارت پستال‌ها یکی از مهم‌ترین رسانه‌ها در حوزه خبررسانی و روایتگری، و یکی از اصلی‌ترین منابع بصری و سندها برای شناخت مشروطه است.

انتهای پیام