امین‌الله علیمرادی در بخش دوم گفت‌وگوی تفصیلی با ایسنا، درباره مراسم اعتکاف، توضیح داد: ایام البیض (روزهای سفید) به روزهای سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم ماه قمری گفته می‌شود که در روایات بر اعتکاف و روزه گرفتن در این ایام سه گانه تأکید شده است. نزد شیعیان ایام البیض رجب و در مرتبه بعد شعبان و نهایتا رمضان از اهمیتی ویژه برخوردار است. 

به گفته او ایام‌البیض در اصل «ایام لیالی البیض» به معنای «روزهای شب‌های سفید» است که لیالی آن حذف شده است.

این پژوهشگر فرهنگ عامه با بیان اینکه اعتکاف رجبیه از اعمالی است که در روزهای سیزدهم تا پانزدهم رجب انجام می‌شود، اظهار کرد: اعتکاف در کتب فرهنگ لغت به معنای درنگ کردن و ادامه دادن است و در دین اسلام، منظور از اعتکاف آن است که شخص به منظور عبادت در مسجد متوقف شود. اعتکاف‌ کردن در صورت نذر بر شخص واجب ولی به طور خودخواسته عملی مستحب است.

او با تاکید بر اینکه اعتکاف مخصوص دین اسلام نیست، تصریح کرد: اعتکاف در ادیان الهی دیگر نیز وجود داشته و در اسلام استقرار یافته و مورد تاکید است. گرچه ممکن است در شرع مقدس اسلام پاره‌ای از خصوصیات، احکام و شرایط آن تغییر کرده باشد. از آیه ۱۲۵ سوره بقره مستفاد می‌شود که در زمان حضرت ابراهیم و اسماعیل (ع) عبادتی به نام اعتکاف وجود داشته و پیروان دین حنیف گرداگرد کعبه معتکف می‌شده‌اند. 

علیمرادی درباره آیین‌ها و رسوماتی که در فرهنگ عامه مناطق مختلف ایران پیرامون اعتکاف شکل گرفته است توضیح داد: در شهرکرد اعتکاف به ماه رجب و رمضان خلاصه نمی‌شود بلکه بسیاری از افراد برای برآورده شدن حاجات مهم، برای شفای مریض، توبه از گناه، فرزنددار شدن و ... در مسجد جامع اعتکاف می‌کنند.

اعتکاف در گذشته چگونه برگزار می‌شد؟

او افزود: اگر هم امکان بَست نشستن چند روزه در مسجد را نداشته باشند، در گوشه‌ای از منزل خود که از قبل در آن قسمت چندین مرتبه نماز جماعت برگزار شده معتکف می‌شوند. در سال‌های دور مردم در قسمتی از خانه خود با دو، سه یا تعداد بیشتری از افراد نماز جماعت برگزار می‌کردند و آن مکان را برای ارتباط با خدا همیشه تمیز و مصفا نگه می‌داشتند و افراد خانواده سعی می‌کردند نمازهای روزانه خود را در آن مکان برگزار کنند. اگرچه خطبه مسجد در آن مکان خوانده نمی‌شد؛ ولی حکم مسجد را داشت و مقدس شمرده می‌شد.

این پژوهشگر فرهنگ عامه با اشاره به اینکه هر فرد در مواقع غیر از ماه رجب بسته به نذری که دارد تعداد روزهای مشخصی را برای اعتکاف در نظر می‌گیرد، اظهار کرد: در قدیم ریشه اعتقادی و ایمانی مردم قوی‌تر بود؛ چنان که در روز آخر اعتکاف خود را پاک و حاجت یافته می‌دانستند. آنها معتکف شدن را کلید و راهگشای مشکلات سخت خود بر می‌شمردند.

اعتکاف؛ سفری سه روزه!

او درباره روند برگزاری مراسم اعتکاف، گفت: کسانی که نیت اعتکاف می‌کنند، از چند روز قبل خود را برای یک سفر معنوی چند روزه مهیا می‌کنند، وسایل مورد نیازشان را جمع آوری کرده و عازم مسجد می‌شوند. نماز مغرب و عشا را در مسجد اقامه کرده و نیت اعتکاف سه یا چند روزه می‌کنند. خانواده فرد معتکف وی را از زیر قرآن رد کرده و بدرقه‌اش می‌کنند. در طول مدت اعتکاف افراد خانواده می‌توانند به فردی که معتکف شده سر بزنند و دیداری تازه کنند.

علیمرادی با بیان اینکه پیشتر هرکس معتکف می‌شد غذای افطار و سحر را برایش از منزل می‌بردند، اظهار کرد: اما چند سالی است که اعتکاف نظم و نسق پیدا کرده و ستادهایی برای این منظور از جانب مردم، اوقاف و سایر نهادها راه اندازی می‌شود که از داوطلبین به‌هنگام ثبت نام مبلغی دریافت کرده و غذای یکسانی برای آنها تهیه می‌کنند. بقیه مردم هم که امکان حضور در آئین اعتکاف ندارند تلاش می‌کنند تا در تهیه افطاری و سحری و سایر نیازهای معتکفین سهیم شده تا برای خود اجر و ثوابی اندوخته کنند. 

او ادامه داد: با توجه به استقبال مردم خصوصا طیف جوان از اعتکاف رجب و شعبان، یکی از اقدامات جالب توجه ستادهای اعتکاف و هیئات امنای مساجد، گروه‌بندی شرکت‌کنندگان، برنامه ریزی امور و تقسیم وظایف است. به این صورت که معتکفین به گروه‌هایی تقسیم و هرگروه بخشی از امور نظافت، ادعیه‌خوانی، مدیریت داخلی و... را عهده‌دار می‌شوند. اما مطلب جالب توجه اینکه چون اکثریت شرکت‌کنندگان در مناسک اعتکاف رجبیه، خانم‌های جوان و دختران هستند، فردی که در زمینه خانواده و خانه‌داری اطلاعاتی دارد، به صورت داوطلبانه به معتکفین مشاوره می‌دهد.

این پژوهشگر فرهنگ عامه گفت: با هدف پرکردن وقت معتکفین و بهره‌برداری کامل معنوی از مدت حضور در اعتکاف، از وقتی که افراد وارد مسجد می‌شوند، نیت می‌کنند تا بر اساس احادیثی که معتکف را مکلف می‌داند تمامی اعمال را به درستی انجام داده و نمازها و ادعیه وارد شده را به جا آورند. این اعمال شامل دعا و نیایش، اقامه نمازهای روزانه در اول وقت و به جماعت، اقامه نوافل و نمازهای قضا و نذری، قرائت دعای جوشن کبیر، جوشن صغیر، دعای مجیر، توسل، ختم قرآن دسته جمعی، اعمال و دعای ام‌داوود و نیز بیان نکته‌های اخلاقی است.

رسمی که کمرنگ شد

به گفته او پیش‌تر که اوضاع اقتصادی بهتر بود برخی خانواده‌ها پس از پایان مراسم اعتکاف جلوی معتکفین گوسفند قربانی می‌کردند؛ به این معنا که خواسته‌های درونی را قربانی و تسلیم امر الهی شده‌اند. 

او افزود: در شهرضا کسانی که فرصت شرکت در اعتکاف را ندارند یا شرایط برایشان میسر نیست، به صورت جمعی با انفرادی در مساجد و تکایا به عبادت خداوند متعال مشغول می‌شوند و به خصوص آخرین روز ایام البیض (روز پانزدهم رجب) را در مساجد تجمع می‌کنند. در برزک کاشان دختران دم بخت نیز در مراسم اعتکاف شرکت و برای بخت خوب و ازدواج خود دعا می‌کنند.

علیمرادی بیان کرد: در گذشته در اغلب نقاط ایران مراسم اعتکاف کمتر در مساجد برگزار می‌شد و فقط کسانی که روزه نذری یا فرضی داشتند در مسجد معتکف می‌شدند و اغلب متشرعین در مکانی خلوت از خانه مانند پشت‌بام خانه‌هایشان برای خود مراسم اعتکاف برگزار کرده و با خدای خود راز و نیاز می‌کردند.

رسم و رسوم روز آخر اعتکاف 

او درباره مراسم روز آخر اعتکاف نیز توضیح داد: در روز آخر که همزمان با وفات حضرت زینب (س) است با ذکر مصیبت آن بانوی قهرمان و مصائب حادثه کربلا یاد بزرگ بانوی عالم را گرامی می‌دارند. در این روز پس از اقامه نماز ظهر و عصر با خواندن سوره هایی از قرآن و قرائت دعای ام داوود اعمال مربوط به این روز را خاتمه می‌دهند. در شاهرود رسم بر این است که روز آخر اعتکاف خانواده‌ها به فرزندان خود برای تشویق هدیه می‌دهند و برای استقبال از آنها اسپند دود کرده و همانند زائران اعتاب مقدسه از آنها استقبال می‌کنند. همچنین برای جوانانی که اولین بار معتکف شده‌اند یک هدیه کوچک تهیه می‌کنند و با دادن آن هدیه جوانان را به انجام دادن بیشتر مناسک تشویق می‌کنند.

این پژوهشگر فرهنگ عامه ادامه داد: در بیجار هم با پایان یافتن سه روز اعتکاف، خانواده‌های افرادی که در این مراسم شرکت کرده‌اند با شیرینی، اسپند و دسته‌گل به استقبال آنها می‌روند، با آنها روبوسی کرده و آرزوی قبولی طاعات و عبادات آنها را دارند.

به گفته او از دیگر رسوم ایام البیض هدیه بردن برای نو عروس است که در برزک کاشان مرسوم است. در این ایام اگر خانواده‌ای عروس عقد کرده داشته باشند، برای نو عروس خود هدیه‌ای در نظر می‌گیرند و اگر نام عروس و داماد از اسماء‌الله اطهار (ع) باشد هم هدیه‌ای به آنان می‌دهند. هدیه‌ای که برای عروس می‌برند بیشتر طلا و برای داماد پارچه یا پیراهن است.

انتهای پیام